Historyjŏ w 1000 słōw: Niypodległy Ślōnsk, p. I
We 1201 roku umar Jarosław, princ ôpolski, a rok niyskorzij umar Bolesław Wysoki, co ôstawiōł po sobie syna, Hynryka Brodatego. Zarŏz zaczōn sie kōnflikt miyndzy nim a Mieszkym Plōntōnogim ô Dolny Ślōnsk, bo chociŏż po prŏwdzie piyrsze prawo mioł dō niego starszy Mieszko, to władzã wziōn tam prawie modszy Hynryk. Mało tego, Bolesław Wysoki przejōn tyż po śmierci Jarosława ksiynstwo ôpolske, tōż je Hynryk tyż dostoł po ôjcu.
Ôba ksiōnżynta musieli tōż iś na kōmprōmis i Ślōnsk ôstoł przi Hynryku, a Ôpole wziōn Mieszko. Nowy princ ôpolski prziłōnczōł nowõ ziymiã do swojich terynōw, co już nimi rzōńdziōł, tōż ziym: raciborskij, ôświyńcimskij, siewierskij i bytōmskij. Ôkrōm tego Hynryk zapłaciōł Mieszkowi 1000 grziwiyn strzybra za part erbizny ôd Jarosława (pewnikym ziymia ôtmuchowskŏ).
Hynryk i Mieszko cołkõ umŏwã miyndzy sobōm spisali i zaprosiyli papieża Innocyntego III do potwierdzyniŏ jij. Co ciekawe we umŏwie zapisano było tyż, iże kōńczy sie erbowanie miyndzy ksiynstwym wrocławskim i ôpolsko-raciborskim, co ôznaczało definitywny podzioł Ślōnska na ksiynstwo ślōnske (dzisiej Dolny Ślōnsk) i ksiynstwo ôpolsko-raciborske (dzisiej Gōrny Ślōnsk).
Chociŏż spiyrka miyndzy dwiyma linijami Piastōw ślōnskich sie skōńczyła, to porzōnd trwoł kōnflikt ô trōn krakowski. Zdŏ sie, iże to Mieszko poprosiōł papieża ô pōmoc we prziwrōcyniu ważności testamyntu Bolesława Krziwoustego, a z tym prawidła synioratu. Beztōż 9 czerwca 1210 roku papiyż Innocynty III wydoł bullã, co w nij nakazowoł episkopatowi polskimu dać pozōr prawie na te rzeczy. Żeby tōż mieć poparcie Kościoła, ksiōnżã krakowske Leszek Bioły wydoł wielki prziwilej kościelny, co ale niy bōł uznany ani na Dolnym, ani na Gōrnym Ślōnsku.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Chociŏż tym kupczyniym prawym Leszek dostoł sparcie ôd Kościoła, a papiyż potwierdziōł jego prawo do trōnu krakowskigo, Mieszko Plōntōnogi hned wypisoł Leszkowi wojnã i wziōn Krakōw jeszcze we 1210 roku. Jego panowanie niy trwało ale dugo, bo umar już 16 mŏja 1211.
Jego syn, Kazimierz niy interesowoł sie już Krakowym ani trōnym syniora. Z poczōntku boł sie wpływōw wrocławskigo kuzyna, tōż żeby miec aby sparcie kościoła, uznoł prziwilej kościelny Leszka. Stōnd na Gōrnym Ślōnsku wziōnły sie immunitetowe statki kościelne, co jejich cyntrum bōł Ujazd. Działaniōm ksiyńcia rŏd bōł biskup wrcławski Wawrziniec, tōż ôba blisko spōłpracowali ze sobōm bez cołki czas panowaniŏ ksiōnżyńcia. Hned ale sami kuzyni tyż zaczli działać społym, aż nawet Kazimierz we wojnie Ślōnska z Krakowym wystawiōł tyż swoje wojsko.
Jesiyń roku 1227 to czas, kej trzeba przijmnōńć poczōntek faktycznyj niypodległości Ślōnska. Do Gōnsawy sjechali sie Piastowie rozmajtych ziym: Leszek Bioły, Hynryk Brodaty i Kōnrad mazowiecki. W czasie jak Leszek siedzioł rano 24 listopada we łaźni, miyjsce najechoł Świyntopełk pōmorski i zrobiōł mu tam… krwawõ łaźniã. Ksiōnżã poradzioł skoczyć na kōnia i z pŏrōma tŏwarziszami wziōn uciykać, ale we wsi Marcinkowo napastnicy go dopadli i tam zamordowali. Hynryka Brodatego ludzie Świyntopełka zaskoczyli we lyżu i ino dziynki poświyncyniu rycerza Peregryna z Wiesenburga, co zasłōniōł go swojim ciałym, Hynryk niy straciōł życiŏ. Śmierć Leszka Biołego prziniosła tyż kōniec władzy synioralnyj, co ôznaczało, iże wszyjscy princowie ôstali niyzależnymi władcami.
Jak Kazimierz umar we 1229 roku, to ôstawiōł po sobie dwōch synōw, co ale jeszcze niy byli majorynt. Skirz tego za nich ksiynstwym regyrowała jejich matka, princesa Viola. Hynryk hned użōł tyj sytuacyje, żeby chociŏż na krōtki czas przejmnōńć ksiynstwo ôpolske. Viola przekŏzała mu władzã nad ksiynstwym skuli jego prawnyj ôpieki nad jeji synami.
Po śmierci Hynryka w 1238 roku ksiynstwo ôpolske przejōn starszy syn ôd Kazimierza, Mieszko II Ruby. Niy doł ôn sparciŏ we staraniach ô Krakōw nowymu princowi wrocławskimu, Hynrykowi Pobożnymu i ôżyniōł sie ze cerōm ôd Konrada mazowieckigo. Podwiela mogło dojś do jakigoś kōnfliktu miyndzy ksiōnżyntami, na Ślōnsku pokŏzali sie Mōngołowie.
We 1241 roku wojsko mōngolske wziōnło niszczyć Ślōnsk. Niy była to jejich głōwnŏ armijŏ, bo nojważniyjszy atak w Europie w tym czasie bōł prowadzōny na Wyngry, a inwazyjŏ, co dotarła na Ślōnsk, miała swiōnzać siyły czeske, morawske, ślōnske i polske, żeby niy mogły spōmōc Madziarōw. Mieszko prōbowoł z niymi walczyć, ale w kōncu wycŏfoł sie pod Legnicã. Tam tyż społym ze Hynrykym Pobożnym, Morawiŏkami, Bajerŏkami i inkszymi wojskami wziōn udzioł we wielkij bataliji 9 kwietnia na Legnickim Polu. Armijŏ europejskŏ w tyn jedyn dziyń ôstała zlikwidowanŏ; życiŏ pozbyli sie Hynryk Pobożny, ksiōnżã morawske Bolesław Depoltowic i kōmandyr wojsk krakowskich Sulisław. Mieszko Ruby ôcaloł, ale podle ôpisu batalije społym ze swojim wojskym uciyk ze placu i to skuli tego armijŏ Hynryka przegrała. Tyn ôpis ale to niyma jakeś blank wiarygodne zdrzōdło. Mōngołowie po bataliji bez Morawy przeszli do Wynger, a stamtōnd wycŏfali sie nazŏd do Azyje po tym, jak doszła ich nowina ô śmierci Wielkigo Chana.
Mieszko wrōciōł do Ôpolŏ i wziōn ôdbudowować ksiynstwo ze zniszczyń po Mōngołach, ale piyńć lŏt niyskorzij, 22 października 1246 roku, umar po upadku z kōnia. Ksiynstwo wziōn tōż jego brat Władysław.
Niystabilne ôd lŏt ksiynstwa polske i zdestabilizowany Ślōnsk, co po śmierci Hynryka wziōn sie dzielić na corŏz to myńsze ksiynstewka (Hynryk mioł 10 dzieci, z tego piyńciu synōw), prziniosły zmiany w myślyniu ślōnskich elit. Na połedniu państwo czeske prawie przeżywało czas rozkwitu i stabilizacyje, tōż wyrosło na atrakcyjnego partnera handlowego i sojusznika. Gorzij wyglōndało państwo ôd Przemyslidōw we ôczach ôd ôpolŏkōw, bo granica miyndzy ksiynstwym ôpolskim a Morawami niy była uregulowanŏ i porzōnd trefiały sie ô to miyndzy ôbiyma strōnami kōnflikty. Przemysł Ottokar piyrsze kroki do porozumiyniŏ z Władysławym zrobiōł dopiyro kole 1257 roku, jak prziôbiecoł zakōńczynie sporu ô granica i wyznaczynie jij.
W styczniu 1259 roku we Brnie podpisano było przimiyrze wrocławsko-ôpolsko-czeske. Ślōnske rycerstwo walczyło na bezrok po strōnie Przemysła we bataliji pod Kressenbrünn przeciwko krōlowi wyngerskimu Beli IV.
We 1273 roku szlachta małopolskŏ zbuntowała sie i zapropōnowała Władysławowi trōn ksiōnżyncy w Krakowie. Buntownikōw pokōnoł sojusz Bolesława Stydliwego, Kōnrada Mazowieckigo i Bolesława wielkopolskigo we bataliji pod Bogucinym, a po zwyciynstwie jejich wojska zniszczyły ziymiã ôpolskõ. Chociŏż przegroł wojnã, Władysław we umŏwie pokojowyj ze 1274 roku dostoł ziymie małopolske aż po Tyniec pod Krakowym.
Hned wydarzynia na połednie ôd państwa czeskigo prziniosły jeszcze głymbsze schodzynie sie Ślōnska i Czech.
