Historyjŏ w 1000 słōw: Polski Ślōnsk i piyrsze lata podziału (1000-1180)
Polska we 1000 roku to było jedno z nojważniyjszych państw we postrzodkowyj Europie. We jeji granicach leżoł Gōrny i Dolny Ślōnsk, tajla Moraw i z wiynksza Słowacyjŏ. Wtynczŏs cysŏrz rzimski Otto III mioł plan zbudowaniŏ unije, co skłŏdała by sie z Galije, Germanije, Italije i Sklawinije. Ta ôstatniŏ to by było prawie państwo ôd Bolesława Chrobrego.
Bolesław i Otto to byli kamraciŏ, ale Otto umar już we 1002 roku i idyjŏ uniwesalistycznego cysarstwa padła, polski princ zarŏz zaatakowoł Rzeszã. Wojna z pauzami trwała do 1018 roku, ale rzŏdko tykała Gōrnego Ślōnska, a barzij Dolnego.
Hned, w latach 30., w Polsce zaczōn sie ciynżki kryzys państwa i we 1037 roku rozpadło sie ôno na pŏrã myńszych regiōnōw. Na Ślōnsku pŏlōne były grody, a na placu wrocławskij katedry postawiōno było pogańske miyjsce ôfiarne.
Wartko skorzystało z przileżytości ksiōnzã czeske Brzetysław, co weszło ze swojim wojskym do polskigo państwa i po rozmajtych walkach wrōciyło do Pragi z relikwijami świyntego Wojciecha, łupami i heresztantami. Hned udało mu sie tyż, niy bez wojny, zgodzić ze władcōm Rzesze, co zatwierdziōł jego zdobycze społym ze dwōma terytoriami, co niy wiymy, kere to były, ale idzie przijmnōńć, iże rozchodzi sie ô Gōrny i Dolny Ślōnsk.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Bez to, iże tak Niymcy, jak i Czesi, patrzeli w 1050 roku na połednie skuli wojny na granicy bajersko-wyngerskij, Kazimierz zaatakowoł Ślōnsk i doś prŏwdopodobne, że wziōn go cołki. Brzetysław niy prōbowoł ôdpowiadać siyłōm, ino pożałowoł sie przed cysŏrzym. Kazimierz musioł w mieście Goslar prziôbiecać, iże ôddŏ Ślōnsk czeskimu princowi, ale tego naprŏwdã niy zrobiōł.
W 1054 roku Hynryk III zaprosiōł do Kwedlinburga Brzetysława i Kazimierza, żeby ôbgŏdać sprawã Ślōnska. Wszyjske trzi strōny wyjechały z trefu kōntynt: Brzetysław pociepnōł swoje pretynsyje do Ślōnska, a Kazimierz mioł mu za to płacić trybut roczny 30 grziwiyn złota i 500 grziwiyn strzybra.
Na kōniec lŏt 60. princ polski Bolesław Śmiały przestoł płacić trybut Czechōm za Ślōnsk, tōż princ czeski Wratysław II prōbowoł zdobyć naszã ziymiã nazŏd. Skuli tego w 1071 roku cysŏrz Hynryk IV zaprosiōł ôbōch do Miśnie i tam wezwoł ich do reszpektowaniŏ pokoju i do zgody.
Nastympne polske ksiōnżã, Władysław Herman, niy ino zaczło nazŏd płacić ślōnski trybut Wratysławowi II, ale tyż nabrało ślubu ze cerōm ôd czeskigo prynca, co jij było Judyta, tōż miyndzy ôbōma państwami trwoł pokōj. Wratysław ale umar w 1092 roku i Władysław ôdkŏzoł płacynie. Nowy władca czeski, Brzetysław II, spar ôpozycyjõ w Polsce, co była przeciwnŏ Hermanowi. Ślōnsk sużōł za scynã kōnfliktu i pōnoć bōł hned wyludniōny skuli walk 1093 roku. Na kōniec Władysław wrōciōł do płacyniŏ trybutu, a Ślōnsk wydzielōł swojimu synowi z niyprawego lyża, Zbigniewowi.
Brzetysław, skuli utramyntnych kōnfliktōw miyndzy Piastami, najechoł na Ślōnsk w 1096 roku. Zniszczōł wtynczŏs grōd Bardo kole Nysy i założōł nowy w Kamiyńcu Zōmbkowskim. Zbigniew, co durch sie buntowoł przeciwko Hermanowi, musioł uciykać ze Ślōnska, a potym bōł heresztowany.
Władysław Herman umar w 1102 roku i ôd niego synowie dostali po dzielnicy: Zbigniew dostoł Wielkopolskã i Mazowsze, a Bolesław, co na niego gŏdali Krziwousty, regyrowoł Ślōnskym i Małopolskōm. Braciŏ hned zaczli walczyć miyndzy sobōm ô Hermanowã erbiznã i zaś walki z wiynksza dzioły sie na Ślōnsku. Czesi byli we sojuszu ze Zbigniewym i w 1103 weszli na Ślōnsk, dotarli aż kole Brzegu, zdobyli tyż Racibōrz. W 1106 zaś weszli na naszã ziymiã i spŏlyli Koźle.
Jeszcze w tym samym roku Bolesław pokōnoł Zbigniewa i mioł zaś władzã nad cołkōm Polskōm. Skuli tego cysŏrz Hynryk V prōbowoł interwyniować i zaatakowoł Ślōnsk w 1109 roku. Ze swojim wojskym doszoł do Głogowa, kaj trefiōł sie ze sojuszniczōm armijōm czeskōm. Głogowa wojska cyrarske niy poradziyły zdobyć, a życie straciōł Świyntopełk, prync czeski, co stoł na czele czeskigo wojska. Hned cołkŏ ekspedycyjŏ, atakowanŏ podjazdami ôd Bolesława, załōmała sie.
W nastympnym roku Bolesław weszoł do Czech i pokōnoł nowego ksiōnżyńcia czeskigo Władysława nad Trutinōm, tōż blank skōńczyła Polska płacić trybut za Ślōnsk. W 1115 roku princowie Czech i Polski trefiyli sie kajś nad Nysōm Kłodzkōm i umōwiyli sie co do spraw miyndzy swojymi państwami.
Na poczōntku lŏt 30. skōńczōł sie pokōj, bo Czesi i Polŏcy spiyrali inkszych kandydatōw do trōnu wyngerskigo i Sobiesław I, ksiōnżã czeske, wyprawiało sie zaś na Ślōnsk, co zaś prziniosło zniszczynie i wyludniynie regiōnu. Dopiyro w 1135 roku na trefie w Merseburgu podpisano było przimiyrze, a w 1137 na trefie w Kłodzku Czesi i Polŏcy podpisali pokōj, co prziniosło kōniec bezma stuletnich z pauzami walk na Ślōnsku.
Bolesław w chwili śmierci w 1138 roku mioł sztyrech synōw, co miyndzy nimi rozdzielōł swoje państwo. Ślōnsk dostoł Władysław, co niyskorzij bōł nazywany Wygnańcym. Ôn tyż bōł we nowo zôrganizowym państwie za syniora, to znaczy za nojstarszego princa, co robiōł za gowã państwa. Hned braciŏ ôd Władysława zbuntowali sie i wygnali go z krŏju, a tyn schrōniōł sie na dworze cysarskim. We jego ôbrōnie cysŏrz Fryderyk Barbarossa zaatakowoł państwo piastowske i bez Ślōnsk doszoł do Poznania w 1157 roku. Bolesław Kyńdzierawy, co za Władysława siedzioł na trōnie synioralnym, uznoł formalnie podległość Polski cysarstwu i prziôbiecoł, że przijedzie do Magdeburga, żeby pozozumieć sie co do dalszych losōw trōnu i wygnanego Władysława. Tyn umar dwa lata niyskorzij, tōż sprawa tykła jego synōw: Bolesława Wysokigo i Mieszka Plōntonogigo. We 1163 roku Bolesław Kyńdzierzawy zgodziōł sie na to, żeby wrōciyli na Ślōnsk i przejynli tu władzã.
Bolesław Wysoki to była w tym czasie ôsoba ważnŏ. Nowy władca Ślōnska bōł we Jerozolimie i Kōnstantynopolu z wyprawōm krziżowōm, bōł tyż we Italiji ze cysŏrzym, tōż ôba mieli sie w zŏcy. Społym z nim, ale trochã w ciyniu stoł jego brat. Mieszkowi ale niy podobała sie takŏ ôrganizacyjŏ i na poczōntku lŏt 70. zbuntowoł sie, zaczła sie miyndzy braćmi wojna, a Mieszka sparli tak Bolesław Kyńdzierzawy, jak tyż ksiōnżã wielkopolske Mieszko Stary. Bolesław tōż musioł uciykać zaś do Niymiec i interwyncyjŏ cysŏrza przizwolyła mu wrōcić.
Wtynczŏs prawie Ślōnsk zaczōn sie rozpadać na wrocławski, co w nim panowoł Bolesław Wysoki, ôpolski, co należoł do Jarosława ôpolskigo, i na cieszyński, co go przejōn Mieszko Plōntonogi.
Ôbrŏz na wiyrchu: Mieszko Plōntonogi.
Inksze tajle:
Bytōm do XIV stoleciŏ
Ślōnsk ôd czasōw rzimskich do 1000 roku
