Fyminizm we sużbie nacjōnalizmu

Przekład na polski tutaj >>.

Kole siōdmyj klasy szkoły podstawowyj dostali my do napisanio wypracowanie ô tym, jako je nasza norodowość. Inksze dzieci napisały piykne laurki, co z nich sōm za Polocy i Polki, bo chodzōm do polskij szkoły, godajōm po polsku i patrzōm na polsko telewizyjo. Joch napisoł, iże troje z mojich starzikōw byli Niymcy, a jedna starka była Ruska, tōż niy wiym.

We tamtym czasie jużech doś mocno sie interesowoł historyjōm. Do dzisiej mōm historyczny atlas, coch go dostoł ôd ôjcōw, a co w nim żech analizowoł terytorialne nabytki ôd Kazimierza Wielkigo na Rusi, miyjsca bataliji polskich wojsk w czasie wojyn ze Rusyjōm we XVII stoleciu abo granice rozbiorōw. Na kożdyj z tych map je zaznaczōne moje miasto i na kożdyj ôno je na samym kraju i na inkszyj farbie aniżeli Polska. Patrzoł żech na te piyńć liter słowa „Bytom” i zastanowioł żech sie: „A co było sam?”.

Wtynczos, chocioż przichodziyły mi do gowy pytania i wōnty, toch bōł pod wielkim wpływym polskij literatury i polskigo rozumiynio świata. Inkszegoch niy znoł.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Niyskorzij, po dugszym czasie, pokozało sie, iże troje mojich starzikōw to niy byli Niymcy, ino Ślōnzocy, co podle potrzeby do kōmunikacyje używali jynzyka stōnd abo niymieckigo, starka niy była Ruska ino Kazaszka, a we mojim mieście zdōnżyło swoje życia przeżyć dwadziścia dziewiyńć pokolyń bytōmiokōw miyndzy rokym jego ôdpadniyńcio ôd państwa ôd Piastōw a rokym jego przejyńcio ôd Polski. Wyszło na to, że tak naprowda nic niy wiym.

To sōm sprawy, co ich niy idzie poukłodać przed siebie. Wiy sie, iże coś niy sztymuje. Ale co? Je żech w sztańdzie ôznaczyć pōnkt, co w nim wziōnły sie pokazować piyrsze ôdpowiedzi na pytania, co mie szterowały. To bōł dziyń, coch w nim dostoł ksiōnżka „Historia Bytomia 1254-2000” ôd Jana Drabiny. To była piyrszo ksiōnżka, co mi ôpowiedziała to, czego mi brakowało.

Potym były nastympne, jak „Dzieje Radzionkowa”, co miyndzy inkszymi je pisali moji rechtorzi ze postrzednij szkoły, abo „Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu” ôd Arkadiusza Kuzio-Podruckigo. Moje myślynie ô sobie i swojim ôtoczyniu wziōnło sie przebudowować. Traciyły sie dziury, przichodziyły ôdpowiedzi na pytania, wszysko sie ukłodało we synsowno całość. Moje lektury dokludzały tyż do dyskusyji za starszymi człōnkami mojij familije. Te godki przinosiyły nastympne rozwiōnzania problymōw czynsto do tego mōmyntu ani niy nazwanych.

Kej pisza tyn tekst, je 20 marca 2021 roku. Rōwno sto lot tymu na Gōrnym Ślōnsku ludzie ôdpowiadali na pytanie, do jakigo państwa chcōm noleżeć. To pytanie było postawiōne skuli tego, że na gōrnoślōnskij ziymi walczyły ze sobōm dwa nacjōnalizmy: polski i niymiecki.

Tukej wert by było pedzieć, co sam ôznaczo słowo „nacjōnalizm”. Nojlepij to zdefiniowoł George Orwell we swojim eseju „Notes on Nationalism”:

Bez „nacjōnalizm” po piyrsze mōm na myśli zwyk przijmowanio, iże ludzie mogōm być klasyfikowani jak ôwady i cołke bloki milijōnōw abo dziesiōntek milijōnōw ludzi mogōm być pewnie ôznaczane za „dobre” abo „złe”. Po druge ale — i to je moc ważniyjsze — mōm na myśli zwyk idyntyfikowanio sie ze jednym norodym abo inkszōm grupōm, wyciōnganio go nad dobro abo zło i niywidzynio żodnego inkszego ôbowiōnzku ôkrōm ciśniyńcio do przodku jego interesōw. Nacjōnalizmu niy powinno sie mylić ze patriotyzmym. Ôba słowa sōm porzōnd używane tak niyprecyzyjnie, iże kożdo definicyjo może być łatwo podwożōno, ale trzeba nakryślić granica miyndzy nimi skirz tego, że to sōm dwie rozmajte, a nawet przeciwne siebie idyje. Bez „patriotyzm” rozumia ôddanie danymu miyjscu i danymu spusobowi życio, co sie wierzi, że ôn je nojlepszy na świecie, ale niy chce sie go wymusić na inkszych ludziach. Patriotyzm je ze swojij natury defynsywny, tak militarnie jak kulturalne. Nacjōnalizm za to je niyôddzielny ôd pożōndanio władzy. Trwały cyl ôd kożdego nacjōnalisty to upewnić wiyncyj władzy i wiyncyj prestiżu niy do siebie, ale do norodu abo inkszyj grupy, co w nij postanowiōł zatopić swoja indywidualność.

Zdowało by sie, że we ôpowieści ô Gōrnym Ślōnsku we 2021 roku nacjōnalizmy powinny być przedstawiane za coś złego. Że jeźli nasi przodkowie skuli nacjōnalizmōw przeżyli piyrszo światowo wojna, wojna polsko-niymiecko i drugo światowo wojna, to spusōb myślynio ô nacjōnaliźmie powiniyn sie zmiynić. Niy chce tego ale przijmnōńć polsko prawica, beztōż tworzi rozmajte instytuty abo panteōny.

Polsko prawica ale niy je sama we swojij anachrōnicznyj myntalności. Chocioż ôd upodku kōmunizmu hned minōm trzidziści dwa lata i ôd tego czasu kożdo srogszo partyjo sie dorwała do władzy, polsko edukacyjo ô historyji niy zmiyniyła sie moc. Wyciepniynty bōł wielki nacisk na ôpowieść ô ucisku siodłokōw i robotnikōw, ale niy było i niy ma cugu do uczynio historyje na moderny spusōb. Liczy sie ino napisano 150 lot tymu wizyjo polskości.

Nacjōnalistyczno myntalność znojdymy tōż u ludzi, co sōm iści swojij tolerancyje i kosmopolityzmu. Kej Robert Biedroń publikuje we społecznościowych mediach post po slōnsku, to pod nim pokazujōm sie dziesiōntki kōmyntorzōw ô „uwstecznianiu”, „bezsensie”, „ważniejszych rzeczach”, że „tu jest Polska”, abo „po co języki regionalne? […] w interesie Polskim (sic) jest polskość jednolita”. Kej Kaszub i Wilamowiōn prōbujōm Jackowi Dehnelowi wyeklerować, że wszyscy muszymy sie pōmogać, to słyszōm „ekhem, jak konkretnie prześladowani są dziś Ślązacy, no daj spokój. Zakaz ślubów? Masowa przemoc? Wywalanie z domu przez rodziców za to, że ktoś jest Ślązakiem? Ataki na marsze Ślązaków? Rozbijanie pikników? Deptanie modrej kapusty?”. Kej ftoś publikuje „Katechizm polskiego dziecka” ze ôstatnim wersym „W Boga wierzę”, to Anita Kucharska-Dziedzic, posłanka Wiosny, niy szteruje sama ta nacjōnalistyczno szmira, ino ôdwołanie w nij do religije. Nacjōnalizm je tak głymboko wżarty we polske mōzgi, iże Polocy go ani niy widzōm.

Niy dziwi bez to, że ôstatnie lata to czas nacjōnalistycznyj aktywności fyministek na Ślōnsku. Działań je wiyncyj, ale skupia sie sam na sztyrech, co sōm ze sobōm wzajymnie połōnczōne: Piyrsze to „60 na 100. Sąsiadki”, seryjo portretōw kobiyt, co „budowały na Ślōnsku Polska” sto lot tymu. Narysowała je Marta Frej z Czynstochowy. Portrety sōm ôbwożōne i wystawiane po cołkim Gōrnym Ślōnsku i niy ino. Druge to „Zanim nastała Polska… Praca społeczna kobiet w okresie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku. Wybór relacji” ôd Joanny Lusek. Trzecie to Śląski Szlak Kobiet co go kludzi Małgorzata Tkacz-Janik, a sztworte to seryjo „Patriotki ze Śląska” ôd Stowarziszynio On/Off.

Pisza, że sōm połōnczōne, bo ône wszyske ôpowiadajōm ô tych samych ôsobach. Dōm sam głos samym fyministkōm. „Patriotki ze Śląska”:

Jaskółką zmian mentalności Ślązaczek były światłe Polki z Wielkopolski i Pomorza, które pod koniec XIX wieku z różnych powodów przyjeżdżają na Śląsk […].

Faktycznie jednak pod hasłem: „Bóg, rodzina, ojczyzna”, te bardziej świadome i lepiej wykształcone kobiety-patriotki próbują obudzić w Ślązaczkach świadomość narodową.

Już na poczōntku piyrszyj czyńści „Patriotek ze Śląska” fyministki piszōm, jak wyglōndajōm sprawy. Desant szlachcianek to „światłe”, „bardziej świadome” i „lepiej wykształcone” Polki, co wiedzōm lepij ôd Ślōnzoczek, kim Ślōnzoczki sōm, i bez to „próbują obudzić” we Ślōnzoczkach polskość.

Chciało by te ksiōnżki cytować cołke, bo z kożdego akapitu bije w ôczy polski nacjōnalizm, ale ôgranicza sie ino do tych barzij zofcitych. Porubiynia ôdy mie:

Powstanie wybuchło i szybko upadło […]. Z okien swojego mieszkania Maria obserwowała pijanych Niemców wytaczających się z restauracji „Pilsner Urquell”, bluźniących i opluwających prowadzonych śląskich więźniów.

Dla Katowic nastał ponury czas, naznaczony szalejącym niemieckim nacjonalizmem, którego zuchwałość objawiała się w śmiałych dążeniach Niemców do pozostawienia im Śląska na stałe, nawet wbrew decyzjom międzynarodowej konferencji. Na początku 1920 r. Katowice zdawały się być miastem zdominowanym przez Niemców […].

„W przeddzień plebiscytu pełniliśmy dyżury na dworcu w Katowicach, rozdzielając adresy kwater dla przyjeżdżających na głosowanie katowickich Polaków. Tych było niewielu. Przeważali sprowadzani masowo z głębi Niemiec hakatyści”.

[…] Na Niemcy głosowała ludność miast, natomiast na obszarach wiejskich druzgocącą przewagę uzyskała Polska. Plebiscyt nie rozstrzygnął kwestii przynależności Górnego Śląska.

„Sporo było tych głosów za Polską, woziliśmy do urn chorych nawet, ale i Niemcy nasprowadzali szumowin skąd się dało i wynik był nie po naszej myśli”.

Jednak poza przykrym uczuciem rozczarowania rezultatem głosowania, zapamiętała najbardziej niesamowity przypływ patriotycznych uczuć u wszystkich Ślązaków. Kwestia rozpoczęcia kolejnego powstania była dla wszystkich jasna: musi ono wybuchnąć.

Po zakończeniu plebiscytu nadszedł czas wielkiej próby: trzecie powstanie śląskie […].

Myśla, że te siedym cytatōw styknie do pokozanio głymbokigo problymu: autorki, co turbowania ôd kobiyt rozkłodajōm na czyńści piyrsze, niy majōm zatym żodnyj refleksyje nad nacjōnalizmym. Budujōm wizyjo „pijanych”, „plujących”, „zuchwałych” Niymcōw, co „nasprowadzali szumowin” i ôpluwanych, patriotycznych Polokōw, co chorych woziyli do urn. Chocioż Katowice noleżały we tamtych czasach do Prus i Niymiec ôd 180 lot, ône kryślōm ôbroz niymieckij tymczasowości, dōnżynio do ôstawiynio im Ślōnska „na stałe”. Do tego dokłodajōm informacyjo, że Katowice „zdawały się być miastem zdominowanym przez Niemców”, chocioż Niymcōw w tym mieście było wtynczos 80 procynt i to ôni to miasto zbudowali.

Autorki kwestiōnujōm tyż ważność wynikōw dymokratycznego welowanio. Polska plebiscyt przegrała, tōż „[p]lebiscyt nie rozstrzygnął kwestii przynależności Górnego Śląska”. Możno mōm jakiś problym ze percepcyjōm, ale podle mie wynik referyndum kōńczy dyskusyjo. We referyndum 2003 ô wchodzie Polski do Europejskij Unije mynij uprawniōnych welowało za wchodym niż we plebiscycie welowało za Niymcami. To co my w tyj Uniji ôd 17 lot robiymy?

Co nojgorsze, przegrano we dymokratycznym plebiscycie idzie podle autorek ôbrōcić. „Patriotyczne uczucia u wszystkich Ślązaków” godały jedno: „powstanie musi wybuchnąć” i to bōł „czas wielkiej próby”. Niy je ważne to, jak welowali ludzie. Mogymy to zmiynić siyłōm.

Wszyske sztyry inicjatywy ôpiyrajōm sie na takij samyj myntalności: liczy sie ino polskość. We 1919 roku do katowskij miejskij rady weszły dwie piyrsze kobiyty: Teresa Krupa, szefowo Zwiōnzku Zawodowego Żyńskich Pōmocy Dōmowych i imigrantka i nacjōnalistka Aleksandra Szyperska. Piyrszo niy noleżała do polskigo ruchu norodowego, tōż Marta Frej sportretowała ino Szypersko z podpisym „pierwsza Polka w Radzie Katowic”.

Śląski Szlak Kobiet pisze ô sobie „»Brakująca połowa dziejów« Górnego Śląska”, ale niy ma co w nim szukać takich nazwisk jak Maria Göppert-Mayer, Margot Sponer, Hertha Sponer, Elisabeth Grabowski, Valeska Bethusy-Huc, abo Juliana Maksymiliana Henckel von Donnersmack. Chocioż ône wniosły coś do nauki, sztuki, literatury, abo ôgōlnie świata naôbkoło siebie, dō nich miyjsca we Śląskim Szlaku Kobiet niy ma. Ciynżko tōż sam godać ô połowie dziejōw. Ślōnsk istniyje tysiōnc lot, a polske fyministki na Ślōnsku chcōm pamiyntać ino ô tych porudziesiyńciu nacjōnalistkach, co sie sam sjechały sto lot tymu.

Cołkigo ôbrazu nacjōnalizmu polskich fyministek dopołniajōm media. Nōminalnie antynacjōnalistyczne „Wysokie Obcasy” cieszōm sie i bez nojmyńszego pōmyślōnku ôpisujōm walka ô polskość Ślōnska we artykule „Powstanki, aktywistki i gospodynie domowe ze Śląska w memach Marty Frej”.

Niyskorzij katowicko Gazeta Wyborcza publikuje wywiad ze Joannōm Lusek i ôna gynau pokazuje cołki problym:

Kobiety, jak wspomina wiele z nich, po prostu wykonywały swoje obywatelskie obowiązki.

Działania „powstańcōw” i „powstanek” dzisiejsze polske prawo by zakwalifikowało jako zdrada stanu. Za to je 25 lot. Ciynżko to nazwać ôbywatelskimi ôbowiōnzkami. Polske fyministki widzōm we jejich działaniach ôbywatelske ôbowiōnzki ino bez to, że ône chciały ôderwać terytorium inkszego państwa i je prziłōnczyć do Polski. Jakby polske fyministki niy były nacjōnalistkami, to by umiały wejzdrzeć na to ôbiektywnie.

Moc szteruje we tyj cołkij sprawie fakt, że te polske nacjōnalistki ôrganizujōm lekcyje z dziećmi i uczōm ich tyj ksynofobicznyj wersyje historyje. Po stu latach ôd tamtych zdarzyń, kej je przileżytość naprowda ôdszydzić historyjo Ślōnska i pokozać, do czego kludzi ściykły nacjōnalizm, ône powtorzajōm błyndy sprzed wieku.

Niydowno John Oliver, co kludzi satyryczny program we amerykańskij telewizyji, pedzioł przi dyskusyji nad historyjōm Zjednoczonych Stanōw, że historyjo uczōno dobrze pokazuje nōm, jak ulepszyć świat, ale historyjo uczōno źle fałszywie twiyrdzi, iże niy ma nic do ulepszynio. Podle fyminacjōnalisytycznyj historyje Ślōnsk bōł wyzwolōny spod cudzego panowanio, prziszła Polska i teroz już je wszysko dobrze.

Polske społeczyństwo niynawidzi Niymcōw niy bez to, co sie zdarzyło we XX wieku, ino bez to, jak sie ô tym uczy. Tworzynie ôpozycyji polski patriotyzm – niymiecki nacjōnalizm, używanie nacychowanych słōw na to, co robiyli „ôni”, a normalnych na to, co robiyli „my”, przedstawianie świata ino z jednyj perspektywy to niy sōm działania, co niy przinoszōm szkōd. „60 na 100” mo klang, choby z poczōntku miało być „100 na 100”, ino postaci brakło. Myśla, że niy brakło by ich, kej by polske fyministki chciały ôpisać historyjo kobiyt, a niy polskich nacjōnalistek.

Nojwiynkszo irōnijo tych inicjatyw je tako, że te ôsoby sōm przekōnane, iże ôdszydzajōm historyjo, kej je cołkym na ôpach. Dzieci nauczōm sie ôd nich rōmantycznyj wizyje, co w nij 60-procyntowo przegrana we referyndum może być ôbrōcōno bez użycie siyły. Nauczōm sie, iże ôderwane ôd rzeczywistości nacjōnalistyczne przibłyndy przekōnane ô swojij ekstra misyji wobec ludu to sōm bohaterki. Nauczōm sie, iże 60 procynt Ślōnzokōw, co welowali niy po myśli aroganckich szlachcianek, tak naprowda głosu niy mo. Nauczōm sie w kōńcu, iże niy je ważne bycie piyrszymi kobiytami we radzie Katowic, ino bycie piyrszōm Polkōm we radzie Katowic. W efekcie wszyske te zmylōne ôd nich dzieci bydōm musiały sie nojprzōd ôduczyć nacjōnalistycznych ber, żeby wyjś ze nacjōnalistycznego nastawiynio. A to je moc ciynżyjsze, aniżeli uczynie sie ôd razu prawidłowych postaw, bo niy kożdy czuje potrzeba szukanio ôdpowiedzi poza tym, co sie dowiaduje we szkole. Prawie beztōż nasz moralny ôbowiōnzek to walka ze takimi inicjatywami.

Fotografijo na wiyrchu: Teodora Dombek i Janina Omańkowska, nojwiynksze bohaterki polskich fyministek na Ślōnsku. Piyrszo była z Wielkopolski, a drugo ze Ziymie Chełmińskij.