Francek Fyrtok, 8.08.1921
Wachtyrz prezyntuje ślōnske artykuły ze starych cajtōngōw przepisane do alfabetu ślabikŏrzowego. Trzeba je rozumieć we kōntekście historycznym i niy przedstawiajōm ône ôpiniji ôd redakcyje.
Kochany Hanysie!
Pisza ci wojańske pismo. Bo jak szarpaczka to i nojporzōndniejszy Kocynder w rule nie wysiedzi. Drugego moja, w pōniedziałek rano coś ci mie tknyło, Nie mogłech ani usiedzieć, coś, kajś mie gnało. Byłech akurat na majlufcie w Ôrzegower Schwejiz, i poszełech na Johanna, kaj Karlik cisko. Kole markownie były grōmady kamratōw, a Karlik wywijo rynkami, jak kilofym i woło: sztrajk, sztrajk! Ano, jo tam przeciwko sztrajkowi nigdy nic nie mōm, iberhaupt bez moj, tōż ôdgodalichmy cołko kōmisyo ôpolsko, co tak mōndrze chcioła Slōnsk podzielić. Szkoda, iże gynerał Le Rōnd wyjechoł do Paryża, bo i ônego byliby my ôbgadali, ale tak, to jyno ôbecnych. Potym kamracio ôdezwali sie: sztrajk a lej mu! Piełōna kandego, myśla se, to bydzie majtanie, jakego jeszcze luderski Pierōndorf nie widzioł. Jużech nie poszeł do libsty, bo jak sztrajk to sztrajk; a starej dołech skozać, iże do chałupy nie przijda i pyrtołech do Rudy, aż sie kurziło.
Pierszego Niymca, coch spotkoł, strzeliłech we fōngraf, aż ôdrazu kichnōnł zymbami. To fajnie idzie! W Rudzie koleksy już sztrajkowali. Niekere kobiety wywijały warzechami. Jednej pedziołech, że sie z niōm ôżynia, jeśli pożyczy mi siekocza, ale poradziła mi, iże na policyji majōm minynwerfery i karabiny. Tak mi godej, polozł ech tam ôd zadku i rychtyk, była tam taka kupa gwerōw, że mōgłbyś nimi płoty grodzić, Rozumie sie, żech sie zaopatrził, jak noleży, i wojna była fertig, Jak mie widzisz na ôbrozku.
W nocy z pyndziałku na wtorek szlimy jak dampfwalca, pōmału ale gruntownie zawsze naprzōd aż za Strzelce. Libsta Urbanka chciała legitka niby auswejis. Ale nic z tego, Urbanek skryć sie musioł w Bytōmiu u ynglickego kōntrolera i ôbaj se dobrze pogodali. Jak my zajynli wszystke krysy, to krejiskōntroler mioł se iść na ferye. Bytōmski krejiskōntroler mioł tak wielki krys jak 7 izb. Keby tak był chcioł strzelać to najnojwiynkszo ze szrejibmaszyny, a jeśli by mioł maszyna „Ideal”, to zwyciynstwo byłoby piramidal.
Moja polityka była tako: zawsze sie trzimać frōntu. Jeśli nie wierzisz, to sie spytaj dziouch.
Bo ze mie już taki karlus, że do kożdej rzeczy ida z przodku niby z frōntu, jak do kōnia, inaczej by cie kōń kopnōnł. Ale teraz rzadko sie widzi Niymca z frōntu, bo niymoga pedzieć, Niymcy też idōm naprzōd, a ich zawsze trzeba gōnić. Po niymiecku nazywo sie to: siegrejich vorwärts!
Te Niymcy, kerzi ôstali po naszej strōnie, padajōm iże sōm Polokami, i uczōm sie na stare lata bildunku. Nojpryndzej nauczyli sie bildunku szandary i rechtory. Jak mie jaki rechtor widzioł, to mycka do gorści i z daleka wołoł: gut majn Herr Fyrtok, habe Sie lange nicht gesehyn! A rechtorki to tak do powstańcōw przewrocały swoje patrzoły, jak dzioucha na muzyce, kedy chce tańcować, a nie może, bo synki nie chcōm. Powstańczo polityka jest nojlepszo na świecie, bo Niymcōw nojpryndzej uczy bildunku. Koalicyo by se mogła wziōńść przikład z powstańcōw. Poszli my „na urlop”, ale jeźli nōm nie dajōm tego, co nasze, bydzie nowo szarpaczka, bo bildunk być musi!
Kochany Hanysie! Ty wiesz, iże jo rod kocyndruja, a to ci piełōnie lach nich, dowiym sie roztōmajitych rzeczy. Ta niepolityczno polityka na Slōnsku już sie zmierzła. Niymcy padajōm, iże sie bydōm bić ô Slōnsk – to my Polocy, skoro tak jest bydziymy prać galoty. A moja staro pado, iże do takego pranio nie potrzeba farbki, to tak pōjdzie. Ale to bydzie nufeck go.
Frajsztatlery, te miyntoły chcieliby coś zrobić, ale ich strziko w krziżach. Krziczōm ôni głośno, coby usłyszoł gyneraldyrektor Werner i Pieler, bo ich strziko i w kabzie. Dr. Latacz Musioł chycić dr. Skowrōnka. Latacz chcioł ptoka i mo ptoka. Ludzi, co majōm ptoka zawierajōm w Rybniku. Skowrōnek jest ptokiym. Jeśli Latacz, Musioł i Skowrōnek robiōm polityka, to co to jest za polityka? Czy ôd ptoka czy ôd lotanio? Niekedy krowa ryczy: musisz, musisz, ale jyno niekedy. Latacz chce sie przezwać na Flieger, bo jego libsta kryńci nosym jak słyszy ô lotaczce. Jo wiym, iże lotaczka nie jest przijymno, a jeszcze nieprzijymniejszo eźli marmelada była z ćwikle. Spytej sie ô to Latacza.
Te wszystke kolityki ślōnske Frejisztatlerōw, Niymcōw, Inglikōw i Italiokōw mie nie interesujōm. To już wola kełbasa frankfurcko, inglicki byfsztyk abo italiański szałot i był bych rod, żeby mie tak Korfanty jeczcze roz zaprosił na taki szałot i na wino francuske. Iże Ślōnsk bydzie w Polsce, tegoch jest pewny, skiż tego interesujōm mie jeszcze insze rzeczy. Interesujōm mie rzōndy polske na Slōnsku. Bydzie potrzeba kupa urzindnikow. Jo bez tyn przikłod, poradza kurzić wielko cygara i jechać w aucie, to by mie mogli zrobić landrotym, abo sztacanwaltym. Padlajōm iże trzeba sie znać na palagrafach. A wielach to mioł sōndōw, i w koziech był, a nierozech sztacanwalta wyfikoł – to sie i znōm na palagrafach. Padajōm iże na palagrafach znajōm sie prawnicy, juryści, tj. rechtsanwalt, syńdzia i sztacanwalt. A jo padōm, iże niejedyn złodziej to sie jeszcze lepiej zno na palagrafach.
Takech sie rozpisoł, żech ani słōwkiym nie spōmnioł ô żodnej z mojich libst. Jako porzōndny Fyrtok musza im zawsze jakeś ciepłe słōwko pedzieć. Ale ta polityka tak mie zajęła, żech ô libstach zapōmnioł. Tōż na drugi roz napisza ô libstach, Toż pozdrowiōm cie Hanysie na kopaset razy.
Francek Fyrtok