Chwila z gŏdkōm: Pytania

Jak stawiōmy pytania po naszymu? Jak po ślōnsku funguje słowo „czy”? Ôd jakigoś czasu widzã, iże niykerzi majōm z tym problymy, tōż w tym ôdcinku bydymy sie zastanŏwiać nad tym. Mianujã sie Grzegorz, a to je Chwila z gŏdkōm. Witejcie!

Po polsku pytania sōm proste, pra? Biere sie normalne zdanie i dodŏwŏ „czy” na przodek. „Czy” to je prawie słowo – klucz po polsku, bo mogymy go używać do stawianiŏ pytań, mogymy go używać do ôznaczaniŏ alternatyw, mogymy go używać we zdaniach podrzyndnych, co majōm naturã pytaniŏ.

Po ślōnsku ale to niyma take proste, bo u nŏs sōm trzi słowa, co sie ich używŏ tam, kaj polske „czy”.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Jak my stawiōmy pytania, to niy dŏwōmy „czy” na przŏdek, pra? Niy gŏdōmy „czy tyś to zrobiōł?” Niy, żŏdyn tak niy gŏdŏ. Widzã tyż u niykerych, że budujōm pytania, kaj dŏdŏwajōm „eli” na przodek. Jŏ wiym, iże to sie wziōnło ze słownikōw, kaj stoji, iże polske „czy” to je ślōnske „eli”, ale ślōnskŏ gŏdka to niyma stuprocyntowe ôdbicie gŏdki polskij. To niyma tak, iże weznymy sie polske zdanie, pozamiyniōmy sie słowa i bydzie po ślōnsku. Żŏdyn przecã niy pytŏ „eli tyś to zrobiōł?” Je ino jedyn spusōb stawianiŏ pytań po ślōnsku. Szło by pedzieć, iże to je inwersyjŏ, kaj sie zamiyniŏ podmiot i ôrzeczynie, ale to tyż niyma takŏ standardowŏ inwersyjŏ. Pokŏzã wōm pŏrã zdań i zarŏz bydziecie wiedzieć, ô co sie rozchodzi.

Mōm dwa zdania. Jedne padŏ, iże fater mŏ nowe auto, a druge pytŏ, czy fater mŏ nowe auto.

Fater mŏ nowe auto.
Mŏ fater nowe auto?

Blank proste, pra? Czasownik idzie na przodek. Terŏz wōm powiym, czymu gŏdōm, iże to niyma takŏ normalnŏ inwesyjŏ.

W Chorzowie je Park Ślōnski.
Je w Chorzowie Park Ślōnski?
Je Park Ślōnski w Chorzowie?

Widzicie, we pytaniach przenoszymy czasownik na przodek, ja? A na kōniec pytaniŏ dŏwōmy to, co nŏs nojbarzij interesuje. Bez to piyrsze pytanie je ô to, czy we Chorzowie je jakiś Park Ślōnski, a druge je ô to, czy znany nōm Park Ślōnski je we Chorzowie.

Rŏz jedyn kamrat pedzioł dō mie „poszołś tam eli niy?”, i jŏch niy wiedzioł, ô co mu sie rozchodzi. Potym my doszli do tego, iże to było tyż słownikowe kalkowanie polskigo: „poszedłeś tam czy nie?” Suchejcie, alternatywy po ślōnsku buduje sie ino słowym „abo”.

Poszołś tam abo niy?
Chcesz brauzã abo tyj?
To niyma problym tego abo inkszego miasta.

I terŏz dochodzymy do tego miejsca, kaj mogymy używać tego „eli”. To je skrōcōnŏ forma ôd „jeźli”, pra? Takich skrōcōnych formōw je jeszcze wiyncyj, bo mōmy jeli, jesi, eźli, ejźli, jyli i na isto jeszcze pŏrã formōw by sie znŏdło. I we tym samym miejscu mogymy używać tego „czy”, co go niy używōmy nikaj indzij. Tōż te słowa używōmy we zdaniach podrzyndnych, co majōm naturã pytaniŏ, bez przikłŏd:

Niy wiym, jeźli jutro pōdã do szkoły.
Niy pedziała mi, jeźli kupiyła ôrzechy.
Niy pytoł, jeźli chcã iść do kina.

I tak samo mogymy to zrobić ze „czy”:

Niy wiym, czy jutro pōdã do szkoły.
Niy pedziała mi, czy kupiyła ôrzechy.
Niy pytoł, czy chcã iść do kina.