Gōrnoślōnsko kultura – top 7 wydarzyń 2021

Jaki to bōł rok do gōrnoślōnskij kultury, godki, tożsamości? Podzioło sie latoś cosik, po czym ôstanie ślad w nastympnych miesiōncach abo latach? Ôbralimy 7 wydarzyń, kiere werci sie spōmnieć na przileżytość Nowego Roku 2022.

7. Kajko i Kokosz: W krajinie Borostraszkōw

Po piytnostu latach pokozoł sie drugi tōm “Kajka i Kokosza” po ślōnsku – kōmiksu ôd Egmontu, wydowcy spoza Ślōnska, w seryji, co jōm poznowajōm i majōm w zocy młode ôjce, kierzi by mogli patrzeć za czym po naszymu do swojich bajtli. Niy mōmy po ślōnsku animowanych bojek ani filmōw do dziecek, szpile na komputer sōm dwa na krziż, tōż kōmiks, w kierym ślōnsko godka niy robi nic inkszego, ino niesie uciecha do bajtli, zaroz wskoczōł na nasz wykoz.

Komiks recynzowalimy tukej

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

6. Pokora w Teatrze Śląskim

Chocioż ksiōnżka ôd Szczepana Twardocha pokozała sie we 2020, “Pokora” je miyndzy wydarzyniami z tego roku skuli swojij teatralnyj wersyji. Prestiżowo bina, reżyser – Robert Talarczyk – co latoś dostoł nadgroda “Człowiek Teatru”, a we głōwnyj roli Henryk Simon ze Świyntochłowic, aktōr warszawskigo Teatru Narodowego. I ślōnsko godka miyndzy polskōm i niymieckōm na tyj binie, chocioż – jak pado Szczepan Twardoch – “to je spektakl po ślōnsku, ale niy ô Ślōnsku, i fest mōm to rod!”.

5. Firefox po ślōnsku

W marcu 2021 swoja prymiera miała nowo wersyjo drugij nojpopularniyjszyj u nos internetowyj przeglōndarki – Firefoxa. Wersyjo szpecjalno, bo tyż piyrszy roz ze ślonskōm miyndzy przeszło 90 godkami. Jakie to je ważne do myńszościowych godek, coby były we modernym, cyfrowym świecie, i coby użytkowniki widzieli w nich normalne medium do kōmunikowanio, a niy ino erbowizna ôd straszych pokolyń – ô tym niy jedyn roz my sam pisali. Ze ślōnskim Firefoxym sōm my zaś krok bliżyj ku tymu, coby szło załōnczyć kōmputer, a w gowie niy ôpuszczać ślōnskij godki.

Wiyncyj ô Firefoxie po ślōnsku dowali my znać tukej

4. Spis powszechny

Chocioż ô wynikach spisu jeszcze niy słychać, było to do Ślōnzokow ważne wydarzynie. Roz skuli tego, że pokozała sie przileżytość do spōlnyj roboty roztōmajtych strzodowisk. Dwa – bo wyniki spisu dadzom zielone światło tym, co bydom robić przi ślōnskich sprawach w nastymnych latach. Jak zaś sie pokoże, że człōnkōw niyuznowanyj ślōnskij myńszości je poraset tysiyncy, to bydzie za czym patrzeć we roztōmajtych parlamyntach i radach. Jak sie spisze drugie tela użytkownikow ślōnskij godki, bydzie do kogo rychtować programy, ksiōnżki, podcasty, a kanały po ślōnsku. Tōż czekōmy na wyniki i dowōmy sam spis za pōnkt sztworty.

Na spis ekstra my narychtowali strōna wachtyrz.eu/spis2021

3. Gramatyka ślōnskij godki

2021 prziniōs tyż piyrsze wyniki roboty ôd dra hab. Henryka Jaroszewicza przi gramatyce ślōnskij godki. Trza pedzieć  – piyrszyj w historyji jynzykoznawczych podszukōnkōw. Jako ôna je potrzebno, zno kożdy, fto zaglōndoł na chaje naôbkoło uznowanio ślōnskigo junzyka (naukowo zrychtowano gramatyka to nobilitacyjo do kożdyj myńszyj godki, a tyż przituplowanie jeji statusu). I kożdy, fto prōbowoł rychtować jako edukacyjno materyjo (ciynżko je uczyć godki, jak niy ma do nij pospisowanych fōndamyntōw i kożde prawidło trza znojdować i ôpisować samymu). I tyn, co by chcioł sie nauczyć lepij godać, a mo pod rynkōm ino dykcjonorze z wykozym słōwek, kiere ani niy wiadomo, jak ôdmiyniać.

A to przeca niy wszysko, bo w tyn szwōng ôpisowanio godki i dowanio nowych, snadniyjszych narzyńdzi wpisoł sie tyż porzōndny słownik z ôdmianōm nojpowszechniyjszych ślōnskich słōw zrychtowany ôd Grzegorza Kulika. Zrychtowany, ale i wystawiōny darmo online na strōnie silling.org.

To niy ma medialno robota, ale je niysamowicie ważno i do statusu, i do używanio ślōnskij godki.

Gramatyka ślōnskij godki ôpisowoł u nos Henryk Jaroszewicz sam: ô czasownikach i jejich koniugacji, deklinacja

2. Nike do “Kajś”

Fto by sie spodziywoł, że tela Polokōw bydzie chceć sie przewiedzieć ô Ślōnzokach?! I że tyn tymat bydzie chycōny tak, że Zbigniew Rokita dostanie za niego tuplowano nadgroda Nike (i głōwno i ôd czytelnikōw)? Rokita przełōmoł swojōm ksiōnżkōm niywiara w syns erklerowanio Gōrnego Ślōnska Polokōm i wystawiōł mu literacko ambasada. A ku tymu pokozało sie, że “Kajś” je tyż potrzebne samym Ślōnzokōm.

Zbigniew Rokita niy ma latoś za jedynego ślōnskigo, literackigo laureata. Tōm “Psińco” ôd Jana Barona prawie dostoł nadgroda Fōndacyje im. Kościelskich, kieryj jury uznało, że to poezyjo, co “ôperuje elymyntami ślōnskigo jynzyka i ślōnskij myntalności, a ku tymu podyjmuje kwestyje metafizyczne, co sie pokazujōm w realiach codziynności”. Zaś w Czeskij Republice miyndzy 3 ksiōnżkami w finale nadgrody ksiōnżka roku (Kniha roku) 2021 je “Šikmý kostel” ôd Karin Lednickij z Karviny.

1. Żodnych zmian w statusie ślōnskij godki i ślōnskij myńszości

Ale, zdo sie, nojważniyjsze wydarzynie do ślōnskij tożsamości i godki – te, ô kierym muszymy pamiyntać i co niy śmiy sie stracić nōm z ôczu – je takie, że nastympny rok z raje nic sie ś nimi niy podzioło we polskim ôrdōnku. Durch ślōnsko godka – myńszościowy jynzyk, co sie traci – niy dostowo ôd państwa żodnego sparcio na projekty kulturalne, edukacyjne abo naukowe. Durch ślōnsko myńszość etniczno niy mo żodnyj ôchrōny. Toć, naôbkoło gōrnoślonskij godki i kultury dzieje sie moc, ale niy som to wydarzynia, co by niesły systymowo zmiana. A tako, systymowo zmiana je w naszych warunkach potrzebno, coby naôbkoło ślōnskigo i ślōnskości dzioło sie co niy ino teroz, ale tyż za 50 abo 100 lot.

Zgodzilibyście sie z naszym zestawiyniym? Mocie jeszcze jakie wydarzynie, ô kierym trza by w nim spōmnieć? Dejcie znać w kōmyntorzach.