Tyn Ritter Toggenburg

Tekst pochodzi ze Bibliŏtyki Silling, co zbiyrŏ ślōnske teksty do pōmocy przi nauce ślōnskigo jynzyka. Wiyncyj tekstōw idzie znojś na strōnie ôd Bibliŏtyki.

Kōmyntŏrz do utworu

Tyn Ritter Toggenburg to parodystyczny przekłŏd klasycznyj ballady Friedricha Schillera Ritter Toggenburg autorstwa Dr. Haase. Piyrszy rŏz pokŏzoł sie we 1889 roku, a dŏwnij niy patrziło sie na niego jak na dobrõ literaturã. Haase napisoł i wydoł wiyncyj parodyji Schillera, a – chociŏż postrzōd Ślōnzŏkōw ône były popularne – rozmajci przijezdni głosiciele polskości na Ślōnsku ôbskarżali je ô lachanie sie z polskigo jynzyka^I.

Ôd strōny jynzykowyj utwōr je pisany kluczborskōm ôdmianōm ślōnskigo jynzyka. Widzymy w nim cechy, co sie skłŏdajōm na tyn regiōn:

• sycynie,

• dyftōngicznŏ wymŏwa -oł-,

• ôdmiana nŏrzyndnika liczby mnogij ze kōńcōwkōm -ōma.

Leksykalnie Haase używŏ srogij liczby germanizmōw, co ô nich ciynżko pedzieć, czy były używane dziynnie, abo autōr użōł ich dlŏ efektu. We tekstach gwarowych tamtego czasu niy ma takij liczby zapożyczyń. Fakt, że tukej ône sōm pisane we niymieckij ôrtografiji, jeszcze barzij skazuje, iże to były elymynta, co niy były widziane za part ślōnskigo jynzyka. Tego typu słowa sōm pisane kursywōm, a jejich znaczynie je podane we przipisach.

Ôryginalnŏ ôrtografijŏ utworu je polskŏ ôkrōm wyżyj spōmnianych germanizmōw. Tukej je ôna zmiyniōnŏ na połny alfabet ślabikŏrzowy. Słowa we niymieckij ôrtografiji sōm zapisane fōnetycznie, zlikwidowane było tyż sycynie, ale ôstawiōne były inksze cechy. We niykerych miyjscach poprawiōnŏ była ôdmiana słōw, nawet kosztym rymōw abo rytmu, bo Haase niy boł sie używać polskich formōw, na przikłŏd pośrodka etc. Przi takich poprŏwkach ôryginalnŏ forma je podanŏ w przipisie.

Tyn „Ritter Toggenburg”

Strasznie smutnŏ bojka ôd Schillera. Tak na szpas iberzecowanŏ¹ przez Dr. Haase w Szczecinie

„Jŏ wōm przajã, Panie Ritter,

Jako siostra bratu,

Lecz za chopa² bych nie chciała

Wos ô dobra światu.

Czy wŏs widzã iś, przichodzić,

To mi kaff³ i jedno,

Czy płaczecie, to se myślã,

Że wōm bardzo biydno”.

 

Tak pedziała, ôn zabladnōł,

Prandko sie zgotowoł,

Wlŏz na kōnia, pokłōniōł⁴ sie,

Rankã pocałowoł.

Potym ale doł zatrōmbić,

Wojnã roznajmować,

Krziż na piersiach, ku świyntymu

Grobu chcioł walować⁵.

 

Tam sie jego ludzie prali

Szablōm i gwerami,

Helmy ich jak słōńce świycōm

Miyndzy poganami.

Ôsobliwie przed tym Rittrym

Turcy wymiatali,

Lecz mu myśli do tej dziochy

Z serca nie wygnali.

 

Wiync jak rok to bōł pōnosiōł,

Wziōn sie langwajlować⁶,

Ku kochance go teschniło,

Nie chcioł już wojnować.

Wlŏz na łōdź, co tam przi sztrańdzie⁷

Zegle⁸blehowała⁹

I powrōciōł sie do dōmu,

Dzie ôna miyszkała.

 

A na dźwiyrzi¹⁰ jeji¹¹ zōmku

Klupie i bantuje,

Jedyn suga¹², co go poznoł,

Płaczōnc ôtwieruje:

„Już jij niy ma, ôdpowiedzioł,

Ktōrōm tu łowicie,

Do klŏsztora sie wydała,

Tam jōm uwidzicie”.

 

Jak to słyszoł, to ôpuściōł

Swojich fotrōw zōmek,

Gwer i szablã wciep do pieca,

(Cōż za gupi¹³ Tōmek¹⁴!)

Potym ślŏz z tej Toggenburgi,

Cudzy, niypoznany,

Bo pōciynne¹⁵ mioł galoty,

Flauszrok¹⁶ potargany.

 

Wiync chałupkã w ôkolicy

Tejże sie zbudowoł,

Dzie klŏsztorek jak z postrzodka¹⁷

Lipōw wyglōndowoł.

A ôd rana aż do nocy

Tam na stołku siedzioł,

Co sie koło niego dzioło¹⁸,

Ô tym nic nie wiedzioł.

 

Ku klŏsztorze tylko patrzoł

– Mie by sie studziyło¹⁹ –,

Aż ôkynko swyj kochanki

Mu sie ôtworziło.

Aż sie ôna pokŏzała,

Palcym pogroziyła,

Kushand²⁰ słusznie mu dociepła,

Aż mu zaś zniknyła.

 

Potym sie na łōżko pociep,

Wszak mu serce biyło²¹,

Radowoł sie, gdy we śpiku

Mu sie ô nij śniyło²².

Kilka lŏt wiync nad tym przeszło,

Nadzieja niy zmarła,

Ôn tam czekoł, aż kochanka

Ôkno mu ôtwarła.

 

Aż sie ôna pokŏzała,

Palcym pogroziyła²³,

Kushand słusznie mu dociepła,

Aż mu zaś zniknyła.

Wiync tak siedzioł w jedno rano,

Borŏk, karlus zmŏrz²⁴,

Ku ôkynku bladŏ, mŏrtwŏ

Wyglōndała twŏrz.

Tekst pochodzi ze Bibliŏtyki Silling, co zbiyrŏ ślōnske teksty do pōmocy przi nauce ślōnskigo jynzyka. Wiyncyj tekstōw idzie znojś na strōnie ôd Bibliŏtyki.

Foto na wiyrchu: Tim Rebkavets