Pŏrã lŏt tymu, a tak gynau, to było to we 2009 roku, grupa ślōnskich ôrganizacyji pod przewodym prof. Jolanty Tambor z Uniwersytetu Ślōnskigo, trefiyła sie w Cieszynie, żeby uzdać jedyn alfabet, co nim bydymy pisać.

Przed tym trefym używali my mocki rozmajtych szrajbōnkōw, co jednak nojczyńścij pokazowały ino to, jak gŏdŏ sie tam, skōnd bōł autōr danego alfabetu. Potrzebowali my ale takigo alfabetu, co by nim szło zapisować wiyncyj niż jedyn dialekt ślōnski, tōż trzeba było słożyć taki zŏpis, co miołby litery, co sie na nie gŏdŏ interdialektalne, żeby kożdy sie te słowa mōg czytać tak, jak gŏdŏ sie u niego.

Wiadōmo, że niy wszyjske zjawiska gwarowe idzie zapisać ślabikŏrzowym alfabetym. Ciynżko nim bez przikłŏd zapisować cieszyński wariant ślōnski, ale jŏ muszã Wōm powiedzieć, iże Cieszyniŏcy majōm trzista lŏt starõ tradycyjõ literackõ i ôni majōm już wyrobiōny spusōb pisaniŏ po swojymu. Beztōż przichodzić dō nich ze jakimś dziewiyńcioletnim zŏpisym i padać, że majōm go używać, to by było trochã niy na miyjscu. Tōż ôni majōm swōj zŏpis, a my swōj. Niyma to jakiś ekstra wyjōntek, bo to samo majōm bez przikłŏd Katalōnijŏcy.

Tōż ô co sie rozchodzi z tymi piyńciōma inkszymi literami? Ôbgŏdōmy je sam krōtko, żebyście wartko mōgli je spokopić.

Litera Ōō

To je taki źwiynk, co go niy ma po polsku, jak sie gŏdŏ. Jak powiycie na głos „dōm” abo „chopcōw”, to go usłyszycie. To je coś takigo miyndzy o i u, pra? Używōmy tyj litery tam, kaj po polsku je ó i tam, kaj o stoji przed m, n, i ń:

dōm, sōmsiŏd, chopcōw, mōwić, kōnsek, strōna, kōń, słōńce

Ta litera niyma interdialektalnŏ, bo na cołkim Ślōnsku sie gŏdŏ gynau tak samo.

Litera Ôô

To je tyn źwiynk, co jak my gŏdōmy słowa na o, to go używōmy: „ôrŏz ôtwiyrōmy ôkno”. Ta litera już je interdialektalnŏ, bo sōm rejōny na Ślōnsku, kaj jednak sie tak niy gŏdŏ. Tam sie powiy „orŏz otwiyrōmy okno”. Prawidło je take, iże kożde słowo, co zaczynŏ sie na o, zapisujymy bez o z daszkym. Te o z daszkym używōmy tyż ino na przodku słōw.

Ôkno, ôko, ôtwiyrać, ôrać, ôgyń, ôjciec

Wyjōntek: ô użyjymy niy na przodku słowa, jak używōmy czasownika z prefiksym, bp.: przeôrać, naôtwiyrać, poôzprawiać.

Wyjōntek: nowsze zapożyczynia niymiecke bydymy pisać bez ō: ōma, ōpa, ōły, ōberiba.

Te dwie litery styknōm Wōm do zapisaniŏ wariantu „industrialnego” ślōnskigo, to znaczy gŏdki mynij wiyncyj w granicach Lubliniec, Katowice, Pszczyna, Racibōrz, Gliwice. Trzi nastympne litery potrzebujymy, żeby zapisać to, jak gŏdajōm ôpolŏki.

Litera Ŏŏ

Dŏwno tymu, jak jeszcze ślōnskŏ gŏdka miała blank inkszy klang jak dzisiaj, używali my samogłosek dugich. To było gynau to, co ôznaczŏ jejich nazwa: zamiast a gŏdało sie aa abo zamiast e gŏdało sie ee w niykerych miyjscach.

Bez stolecia ale zaczli my te duge samogłoski trochã inakszyj wymŏwiać i take duge a na wschodzie zaczli my wymŏwiać jak normalne o na wschodzie, a jak ou naôbkoło Ôpolŏ. Beztōż na wschodzie powiymy trowa abo jo, a na zachodzie trouwa abo jou. Stōnd wymyślyli my, żeby zapisować to ekstra literōm, żeby kożdy widzioł w tym taki źwiynk, co go używŏ. Piszymy:

jŏ, trŏwa, mŏ, gŏdŏ, robiyniŏ

Pozōr: ôpolŏki majōm porzōnd problym ze tōm literōm i niy widzōm rōżnicy miyndzy gŏdŏ i gŏdoł abo miyndzy padŏ i padoł. Żeby wiedzieć, jak zapisać, trza sie zadać pytanie, czy ftoś gŏdŏ terŏz, czy gŏdoł wcześnij. Jak terŏz, to gŏdŏ, a jak wcześnij, to gŏdoł. Tak je ze wszyjskimi inkszymi czasownikami. Idzie to tyż porōwnać ze czasownikami, co niy majōm takigo samego klangu we czasie terŏźnym i przeszłym: robi/robiōł, trzimie/trzimoł.

Litera Ãã

To je takŏ litera, co szłoby pedzieć, że trochã ôdpowiadŏ polskimu ę na kōńcu słōw. Porōwnejcie sie:

cielę – cielã, plemię – plymiã, widzę – widzã, krowę – krowã, trochę – trochã

Ta litera stoji ino we tych miyjscach, to znaczy:

• we słowach nijakich, ze grupy cielã, zdrzybiã, plymiã, prosiã,
• jak gŏdōmy, że jŏ coś robiã, trzimiã, widzã, idã, stojã, lejã,
• jak gŏdōmy we bierniku żyńskim: (co widzã?) krŏwã, gymbã, kawã, Aniã,
• we ekstra słowach, co je ciynżko zgrupować: przecã, trochã.

Litera Õõ

Ta litera je nojmynij używanŏ ze wszyjskich, ale dobrze wiedzieć, ô co sie w nij rochodzi. Używōmy jij we dwōch przipadkach, to znaczy jak ôpisujymy tã gymbã abo krowã, co jã widzymy:

Widzã (kogo? co?) czŏrnõ krowã, mōm (kogo? co?) zmazanõ gymbã

Inakszyj (i ciynżyj) idzie pedzieć, że używōmy tyj litery na kōńcu przimiotnikōw rodzaju żyńskigo we bierniku liczby pojedynczyj.

A druge miyjsce, co tyj litery używōmy, to je we tych słowach, co je my ściōngli z łaciny, i co kōńczōm sie na -ijŏ abo -yjŏ. I tak samo jak wyżyj, używōmy jij we bierniku:

Robiã (kogo? co?) srogõ breweryjõ, państwo mŏ (kogo? co?) nowõ kōnstytucyjõ.

A co z resztōm zŏpisu?

Ślabikŏrz bazuje na alfabecie polskim, bo doświadczynia ze mŏwami ôd myńszości we inkszych państwach pokŏzały, iże tak nojłacnij je uczyć dzieci, bo ône wtynczŏs niy majōm problymōw ze ôrtografijōm, a dyć wszyjscy chcymy, żeby nasze bajtle miały prościj a niy ciynżyj.

Beztōż interpunkcyjŏ, ôrtografijŏ i reszta bazujōm na tym, do czego doszli polscy naukowcy. Ślabikŏrz reguluje to, co ekstra tykŏ sie naszyj gŏdki.

Tak to krōtko wyglōndŏ pisanie po ślōnsku we ślabikŏrzu. Nojlepij sie uczyć takigo czegoś bez ćwiczynie, tōż ćwiczcie, ćwiczcie i jeszcze rŏz ćwiczcie, a hned autōmatycznie bydziecie używać ôdpednich liter tam, kaj trza.

Tastatura

Tastaturã ślabikorzowõ idzie znojś u nŏs w serwisie i tam mŏcie wszyjsko wytuplikowane, kaj jaki knefel znojdziecie. Bez to, iże ôna je zbudowaniŏ na skojarzyniach, toście niy powinni mieć problymōw ze spamiyntaniym, kaj co je.

Dejcie znać we kōmyntŏrzach, jeźli mŏcie jake pytania.