Grzegorz Buchalik: Ô knifach na wychowani dwujynzyczne ślōnskich bajtli

Jak erbnonć dwie godki?

Mody Ślōnzok, kery wychowuje sie w RP musi poradzić do porzōndku godać po ślōnsku i po polsku i z tym gynał po moimu ni ma sie co wadzić. Zgodzi sie sam wiynkszość Ślōnzokōw. Niypochytani jednego z tych jynzykōw bez wielkij przesady idzie nazwać kalyctwym. To jednak dwie inksze zorty kalyctwa. Ślōnski je jynzykiym mniyjszości. Sōm my mniyjszościōm już niy yno w skali Polski, ale nawet w historycznych granicach naszego regiōnu. Beztōż terozki Ślōnzok, kery za bajtla niy erbnie w dōma ślōnskij godki mo niyporownywalnie myjsze szanse coby do porzōndku pochytać tyn jynzyk niyskorzij niż tyn co za łebka godo yno po Ślōnsku a uczynio polskigo chyto sie dopiyro potym. Tōż coby spōmnieć wcześniejsze porownani, zaniydbani uczynio ślōnskigo we poczōntkowych latach moge dokludzić do “kalyctwa dożywotnigo”.

Rozmańte sōm knify i taktyki wychowanio dwujynzycznego, ale ich używani musi być forgot sztrykowane na miara, tōż dosztelowane do sztatusu uczōnych jynzykōw we familii, nojbliższym ôtoczyniu („na placu”) a w państwie. Nojprostszym zdałoby sie przipadkiym sōm rodziny w kerych ôjce majōm inaksze pochodzyni. Jynzyk ôjczysty (mono lepij pedzieć samek “familijny”?) matki je inkszy niż ôjca. Wtedy naturalnym knifym uczynio je OPOL (z ang. One Parent One Language). Matka a ôjciec godajōm do dziecka yno w swoich jynzykach ôjczystych. To bez godki fest skuteczny knif. Bajtel lekko poradzi rozrōżnić wtedy te dwa rozmańte kody jynzykowe. Telko taktyka przijyna tyż masa ślōnsko-polskich familiji na czym fest skorzystały ich dziecka. OPOL mogōm prōbować tyż wkludzać w życi małżyństwa z jednakim pochodzyniym etnicznym (jynzykowym). W telkij sytuacji minusami sōm na pewno przimus dyscypliny jynzykowej, tym bardzij ciynżki do ôsoby, kero musi godać z dzieckiym w “niyswoim” czy swoim “drugim” jynzyku. Do tego nojlepij jak tyn drugi jynzyk je bez ôjca/matka perfekt pochytany. Ôjce czynsto starajōm sie, że bajtel skuli nich niy erbnie dobrego akcyntu i telko taktyka ôkoże sie ańfachowo (chocioż wcale tak niy musi być). Dochodzi tyż problym jak godać przi dziecku, kej ôroz cylnie sie cołko familio. Skuli tych problymōw małżyństwa z jednakim pochodzyniym jynzykowym mało kiedy na telko taktyka sie decydujōm.

Popularniejszo je beztōż strategio miyszano, roz godo sie do dziecka po ślōnsku roz po polsku. To w gowach (tym bardzij tych malutkich) moge wkludzać lekki miszōng. Dobrze jak jeszcze wyraźnie ôddzielo sie ôba jynzyki (pokrewno taktyka zakłodo używani jednego abo drugigo jynzyka zależnie ôd czasu a placu, co pōmogo dzieckōm lepij sie pochytać w dwujynzycznych realiach). Gorzij jak ôjce zaczynajōm sami sztyjc fyrlać te dwa jynzyki, nikedy nawet w jednym zdaniu. Inkszym ausdrukiym je spamiyntywani i poprowiani dziecek jak “źle godajōm”, co tym bardzij zdo sie być gupotōm kej samymu godo sie do bajtla “miszōngiym”. Przesadne spamiyntywani modzioka za pierōna niy pōmogo w dwujynzycznym uczyniu. Pryndzyj moge dokludzić do tego, że bajtel sie zgańbuje, wylynko, czy durś zniychynci do godanio, tōż jego rozwōj jynzykowy sztopnie.

Spōmniane niykōnsekwyncje a błyndy przi miyszanej taktyce uczynio jynzykōw, prziczyniajōm sie do złej ôcyny telkigo wychowywanio dziecek, szczególnie bez pokolynia, kere ze swojimi łebkami zaczynały yno ôd ślōnskigo. Te ôsoby podkreślajōm przeważnie, że ich dziecka, chocioż na poczōntku były uczōne yno po naszymu, ni miały niyskorzij żodnych problymōw coby pochytać polski. Telki podynści to mynij abo bardzij świadōme wybrani nastympnej z głōwnych strategii uczynio dwujynzycznego, kero fachowo literatura ôkreślo skrōtym ML@H (z ang. Minority Language at Home – jynzyk mniyjszości w doma). Downij fachmany za fest tego knifu niy polycali. Terozki jednak je ôn coroz bardzij w zocy, bo dowo bajtlōm wiynkszy kōntakt z godkōm mniyjszości niż OPOL, a dyć to jynzyk mniyjszości je bardzij zagrożōny zapōmniyniym. Jynzyk wiynkszości (w naszym wypadku polski) je forgot wszyndzij naôkoło (media, szkoła, kościōł), co dowo mu telki fory, że ni ma co sie starać, że w dłōgszej perspektywie dziecko zmuszōne do jego nauki bydzie miało ś nim wiynksze problymy.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Eli wiysz, że?

Mōzgi bajtli we piyrszych latach życio sōm nasztelowane na poznowani jynzykōw. Małe dziecka poradzōm dużo lepij rozpoznować dźwiynki. Dowajōm pozōr na nojmyńsze rōżnice we głoskach, kerych niy słyszōm już starsi, kej te rōżnice ni majom znaczynio w ich jynzykach. Dlo przikłodu fest ciynżko nōm je pochytać rōżnice we rozmańtych zortach francuskich głosek zbliżōnych do „u” abo „e”. Jynzyk francuski mo dużo wiyncyj samogłosek, kere nōm biyda wysłyszeć, tym bardzij wypedzieć. Na tej samej zasadzie Polokowi biyda kapnōnć co rōżni ślōnski „pozōr” i czeski „pozor”, czy ślōnskigo „kōnia” a polskigo „konia”. Bajtle ni majōm telkich problymōw. Bezmałaś do 6. miesiōnca życio dziecka idyalnie wychytujōm telki kōntrastowe dźwiynki a hneda potym zaczynajōm już ignorować te, kerych kole siebie niy słyszōm. Po skōńczyniu piyrszego roku życio bajtel po leku skupio sie już yno na rozrōżnianiu dźwiynkōw ważnych w jego jynzyku. Ale spokojnie jeszcze bez dłōgi czos potym praje do 7. roku życio dziecka poradzōm rozpoznować nowe dźwiynki, wylyź ze swoich jeszcze luźnych ramōw jynzykowych.

Jeszcze jedno! Dziecka w piyrszych latach życio jeszcze warcij niż uczyć sie nowych jynzykōw poradzōm niyużywano godka zapōmnieć. We nikerych ślōnskich familiach bez czos II wojny światowej, ôjce zdecydowali godać do dziecek yno po nimiecku. Kej wojna sie skōńczyła i nikere 3-5-cio latki uczōne przody yno po nimiecku durś straciyły kōntakt z tōm godkōm, wartko pozapōminały jak sie „szprecho” i we starszym wieku niy umiały już pedzieć po nimiecku praje nic.

Tōż w skrōcie – uczcie dziecka godać i niy przestowejcie! Pryndzyj lepij, ale nigdy za niyskoro. Sōm na dyć i starzi, kerzi poradzōm pochytać cudzy jynzyk perfekt, tak aże niy poznać że sōm „cudzy”. Muszōm yno forgot bardzij sie przi tymu napocić.

W prziszykowaniu tekstu nojbardzij pōmōgła mi publikacjo: B. Zurer Pearson, Jak wychować dziecko dwujęzyczne,tłumaczyni i adaptacjo Z. Wodniecka i K. Chlipalski, Poznań 2013.

Grzegorz Buchalik – etnolog, historyk, felietōnista, fusbalista, mody ôjciec. Kludzi bloga Ślōnski Fusbal we Dzienniku Zachodnim.
http://www.dziennikzachodni.pl/blogi/slonski-fusbal/
https://www.facebook.com/SlonskiFusbal/