Dziyń Świyntego Walyncina
Sztyrnŏstego lutego we kościele katolickim mōmy spōmniynie świyntego Walyncina – patrōna ôd kochankōw. Skuli amerykanizacyje naszyj kultury prziszło mi beztōż pisać ô Walyntynkach i kochankach.
Skōnd sie wziōnły te Walyntynki?
Żŏdyn niy poradziōł pokŏzać, co Walyntynki majōm co spōlnego z Grekami abo Rzimianami, ale we antycznych wierzyniach idzie trefić sie z podanymi na Walyntynki tradycyjami.
Wedle starowiecznego greckigo kalyndŏrza, czas miyndzy pōłowōm stycznia i pōłowōm lutego, mianowoł sie gamelion i bōł miesiōncym poświyncōnym manżelstwu Zeusa i Hery. Na ta przileżytość Greki dycki rychtowali fajer, ale niy wiymy, jak ôn wyglōndoł.
Starowieczne Rzimiany ôd idōw lutowych (trzinŏstego lutego) bez trzi dni fajrowali luperkalia. Plutarch tak ô nich pisoł: Modzi ze rzimskij arystokracyje lŏtajōm pō mieście pō nagu […] i pierōm wochatymi rzymiyniami ludzi, z kerymi sie trefiōm. Mocka zŏcnych kobiyt na schwŏl stŏwŏ im na drōdze i […] wyciōngajōm rynce, coby dostać pō nich, pōniywŏż wierzōm, co brzymiynne skuli tego prościj urodzōm, a niybrzymiynnym bydzie prościj zastōmpić. Fajrowaniŏ luperkaliōw zakŏzoł papiyż Gelasius I (492–496).
Nojstarsze teksty ô Walyntynkach
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Wedle mocki ludzi nojstarszy tekst ô Walyntynkach to „Ptŏsi Syjm” napisany ôd Geoffreya Chaucera w 1382 roku na jubileusz manżelstwa krōla Anglije Richarda II i Anny Czeskij, kaj autōr pisze: „Tak to w kożdy Dziyń świyntego Walyncina / Kożdy ptŏk ôbiyroł kochanka swojigo.” Postrzodek lutego to je ale trocha cudaczny czas dlŏ ptŏkōw we Angliji na zŏlyty. Barzij racjōnalne je spōmniynie świyntego Walyncina z Gynuy, biskupa, kery umrził kole 307 roku. We kalyndŏrzu liturgicznym je ôno 2 mŏja i tyż w tyn dziyń bōł podpisany traktat manżelski Richarda i Anny.
Nojstarszŏ znōmŏ walyntynka była napisanŏ ôd Karola Orleańskigo do swojij żōny kejś miyndzy 1416 a 1435 rokym. Karol ôd batalije pod Agincourt (1415) siedzioł zawarty we lōndyńskij Tower i napisoł: „Je żech już chory z miyłości, / Moja nojsłodszo Walyntynko”. Chociŏż po 25 latach zawarciŏ bōł nazŏd wolny, to niy prziszło mu sie trefić ze żōnōm, pōniywŏż umrziła ôna podwiela go Anglijŏki puściyli.
Na isto ciekawe je to, że nasz zimowy krōl, Fridrich V, żyniōł sie z Elżbiytōm Stuart w Angliji 14 lutygo 1613 roku, a na ta przileżytość John Donne napisoł dlō nich epitalamiōm (śpiywka weselnŏ), kere Anglijŏki uznŏwajōm za przikłŏd nojwyższego kōnsztu. Autōr bez cołko śpiywka gŏdŏ do świyntego Walyncina, ale zacytuja ino piyrszy wers: „Chwoła ci, biskupie Walyncinie, ôd kerego dziyń to je”. Fridrich bōł korōnowany na krōla Czech 4 listopada 1619, a panowoł ino rok i sztyry dni.
Zŏlyty we naszyj tradycyji
Skuli tego, że przinŏleżymy do strzodkowyj tajle Europy, nigdy niy mieli my tradycyji fajrowaniŏ Walyntynek. Do Niymiec były ône prziniesiōne ôd amerykōńskich wojŏkōw po drugij wojnie światowyj, a we Polsce i Czechach pokŏzały sie we 90. latach XX stoleciŏ.
Dycki mieli my za to tradycyjo sobōtki abo świyntego Jōna. Pogańskŏ sobōtka fajrowanŏ była z 21 na 22 czyrwca jeszcze dugo po chrystianizacyji Ślōnska. Pawoł Jasienica pisoł, że biskup wrocławski zakŏzoł fajrowaniŏ sobōtki na Ślynży kole 1928 roku, a ôstatni rŏz richtich po pogańsku fajrowano było tam we 1937 roku, kej widzioł to niymiecki badŏcz Fritz Geschwendt.
Noc świyntojańskŏ trefiŏ sie dycki we wilijo świyntego Jōna – z 23 na 24 czyrwca. Kościōł zônaczōł tako tradycyjo, coby ludzie skōńczyli fajrować sobōtka. Podarziło sie to niy do kōńca, bo terŏzki jedna i drugŏ noc sie motlajōm i niykerym sie zdŏwŏ, co sobōtka i noc świyntojańskŏ to je jedno i to samo. Nojważniyjsze ale, że już za starego piyrwyj mieli my lepszo tradycyjo fajrowaniŏ miyłości. Pojakymu? Nasza tradycyjŏ je starszŏ aniżeli Walyntynki ô pŏrãset lŏt – to rŏz. We czyrwcowõ noc je dycki kole dwadziścia stopni cieplij aniżeli w lutowy dziyń – to dwa. No i po prŏwdzie noc była dycki lepszōm kamratkōm dlŏ kochankōw aniżeli dziyń (no niy gŏdejcie, że niy) – to trzi.
Tekst przōdzij ôpublikowany bōł we „Nowej Gazecie Śląskiej” we 2013 roku.
