Adam Kubik: Die „sprachliche Trias“ in mir. Ô ślōnskij trzi-gŏdkowojsi, czyli kaj ech wszandzie pojechoł ôsprŏwiać po ślōnsku (7 – 9)

Teila 5 & 6

Teila Siōdmŏ

Deutsch unterichtować na Yale

Jakoże Heidelberg je nŏstarszym uniwersitejtym we Niymcach, mŏ ganz gute verbindungi ze auslandym, to wysyłajōm co latojś jydnygo sztudynta dochtōrskygo do Hameryki, coby uczoł bez calujśki rok Deutsch na Yale University. I tako prziszło, że po NKCG we Ôpolu a magisterium we Brecław/Wroslau ze germanistiki, we łōnski rok (2018/2019) uczōł ech hamerykōnske elity Deutsch. Mioł ech swojam grupa, wpiyrwy Anfängrōw, a potym Mittelstuffe. Poza tym bez tydziyń mujsioł ech ôrganizować Kaffeeklatsch, czyli trefy z niymieckim do kożdygo pojziōmu narŏz, Kinoabyndy – kaj ech puszczoł niymiecke filmy a tumaczōł jak czygo niy poradziyli złōnaczyć po niymecku, no i niekedy Stammtisch, kaj se przi mitaku ôsprŏwiało bez 2 godziny po niymiecku, a do tygo dołajziōły tysz vertrejtungi na unterricht za profesorōw. Do tygo ech mioł rŏz w tydniu grupã uczniōw ze ôkolicznych High Schools, ftōrym uniwersitejt chcioł pokŏzać inksze kultury, i tak jŏ im pokŏzywoł niymieckŏ kultura w Ojropie i nie yno. Skiż tygo wszyskego poznoł ech kans sztudyntōw ze bylekōnd, ftorzi abo już umiejli po niymiecku (jak np. ze Namibii), abo ftorzi se nauczyli w rok, uczōnc se codziynne bez 50 minut w klajsie, a majōnc tysz rŏz w tydniu godzina gŏdki ze niym przidziylōnym sztudyntym, co bōł tzw. native-speakerym. Nŏważniyjsze co ônym pōmŏgało se tak wartko nauczyć tyj gŏdki, bōła ich własnŏ motywacyjŏ a zaintyrysowanie. Plus tyn zusatzangebŏt, ftory ech ôrganizowoł z kolegōm, tysz dochtōrantym. Dziynki tymu mieli te hamerykōnske sztudynty kans mejglichkeitōw se „kōmpać w niymieckim“ kożdego dnia. Also, technika a angebôt nauczaniŏ, co idzie wszandzie tak samo zmajstrować, bo kŏżdy mujsi se pojejś, z czowiykōma poôprŏwiać a tysz i czygo nowygo liznōnć.

Jako sztudynt dochtōrski mōg ech se tysz sōm łajzić na uniwersitejcie na to, co mie interesōwało. Bezto ech se wez kurs, kaj ech mioł italiōnskŏ geschichta ôd 1945 (po italiōnsku). A do tygo holynderski zaawansowany, kaj profesōrka bōła we New York na Columbia University a my, sztyrych sztudyntōw, we klajsie na Yale University we New Haven, Connecticut jake 100 km dalij. Bōło to takō rozwiōnzane, że miejlimy z niōm video-schaltung i gŏdali my z niōm bez 1,5 godziny bez dwa sroge plazmōwe bildschirmy dwa razyn kŏżdego tydnia.

Ô Ślōnsku po ślōnsku na Yale University

Zawsze jak ech je kajś dużij, a uniwersitejt mŏ slawistyka, abo polonistyka, to se z tymi profesorōma kontaktujam. Tako tysz bōło na Yale, kaj uczy prof. Krystyna Illakowicz, ftorŏ je richtich ôtwartŏ na świŏt a czowiykōw Polka. Ôna padała mie rŏz, cobych przilŏz na jij lekcja, a zrobioł jōm ô Ślōnsku, jaki jŏ znōm i kejbych mōg, to prziniōs tysz jakŏ lityratura. Takō tysz bōło łōnski rok w nowymbrze 2018, kedy ech to gynau bōł fertich z artiklym, ftory ech bōł pisoł z Hameryki z profesorym Pietrkym z Ôpolŏ do Oxford German Studies ô ślōnskij lityraturze dzisiej we trzech gŏdkach naszygo heimatu (artikel mŏ miano „sprachliche Trias der schlesischen Narrative“, bezto i tyn titel tygo tyxtu sam).

Lekcja ech zaczōn ôd „mówienia“, bo wiynkszojś tyj małyj grupy to byli sztudynty Polonii hamerykōnskij, do ftorych nie kożde „wyrażenie“ bōło w polskim einfach do zrozumiyniŏ. Mioł ech „Dracha“ ôd Twardōcha, tysz „Listy z Rzymu“ Kadłubka, ale i „Hanyska“ ôd Buchnerowyj a „Der Utopek“ ôd Libery. Ôni se wundrowali, czamu mōm niymieckoł ksiōżnka, jak gŏdōm ô Polsce, ale tukej jak zwykle ich błōnd myślyniŏ bōł efektym braku wiydzy ze einzylheitōma ze geschichty 20. stuleciŏ, że grenzy ôstały przesuniynte po dwōch srogich wojnach, bezto dopiyro po 1945 Ślōsnk stoł se polski, ô czym polski system edukacji chyba nikaj na świejcie nie lubi wspōminać.

Zaczoł ech gŏdać po naszymu, kajniekaj profesōrka rozumiała, ale sztudynty już manij, a jak ech zaczon czytać fragmynt z „Listōw“, kaj prōtagōnista je na placu Świyntygo Piotra a papst do niygo nie baje gŏdŏ po naszymu, to już żŏdyn z borŏkōw nie poradziōł ani skiż gŏdki, ani skiż tygo czamu ryczy prōtagōnista, dyć papst witoł czōwiykōw po polsku, dyć niy mujsi beczeć, a czamu se radowoł tak samo z powitaniŏ po niymiecku co po polsku, nie rozumiejli. Wrŏz wlŏz rein sztudynt dochtōrski geschichty, co bōł Hamerkōncym, a se uczōł polskygo, i se zdziwioł tak samo jak inksi nŏprzōd, czamu lyżała tam tysz niymieckŏ ksiōnżka i se mie bōł spytoł: „Kannst du Deutsch? Warum?“, na co ech mu padoł: „Natürlich. Weil ich ein Schlesier bin“. A ôn se wundrowoł: „Aber wieso bist du dann hier?“. Jŏ mu padoł: „Weil ich gebeten wurde, einen Unterricht über Schlesien auf Polnisch vorzubereiten, doch eigentlich bin ich am German Department. Jetzt muss ich dich jedoch bitten mich nicht mehr zu unterbrechen, weil ich die Stunde weiterführen muss und die anderen leider nichts von unserem Gespräch verstehen können.“ Tukej sztudynty z Pōlōnii wpiyrw gŏdali „Po jakiemu oni rozmawiają?” A potym zaczli komyntować po angylsku miyndzy sobōm swojy bemerkungi. Mieli kans pytań, festy se dziwiyjli, ale trza pedzieć, że mieli kans interesa w tejmacie, bezto mie to tysz szpas robiōło im pokŏzać mōj heimat z perspektiwy czowiyka ze historycznygo Wiyrchnygo Ślōnska, co poradzi w kożdyj gŏdce, co tam je verwurzlowanŏ (poza leider mōrawsko-czeskim) ônym co poôsprŏwiać.

I takō doszło do tygo, żech mioł swojam lekcja ô Ślōnsku i po ślōnsku na Yale University, ftorŏ festy zdziwiōła sztudyntōw ze Pōlōnii, iże nasz heimat je tak inkszy ôd Polski jakŏ ôni znajōm. Ech se potym prōbowoł vorstellować, co by na ta geschichta wohl polonisty padali, co mie kedyjś byli uczyli?

Teila Ôsmŏ

Po ślōnsku w Texajsie

Łōnski rok ôstoł ech bez Weihnachtyn we Hameryce, skiż tygo, że sztudynt mŏ ôgraniczōny budget. Mioł ech tysz bezto zeit, co by nawiōnzać kontakt ze Ślōnzŏkōma w Texajsie. Napisoł ech kans mailōw do kożdyj instytucji ftorŏ ech znŏd ô nich w internecie. Wrŏz przilazła ôdpowiydź nazŏd, że mōm anrufować farŏrza Franka Kurzaja. Jak ech to zrobioł, to wpiyrwy farŏrz rzōndzioł zy mnōm po angylsku, potym przelŏz na niymiecki, za jakiś czas na polski, a jak ech se skapnoł, że to bōł test tygo kim ech je i po jakymu poradzam rzōndzić, to ech sōm na ślōnski przelŏz. Po lekku bōło ustalōne, cobych we marcu na Spring Break przifurgoł do Texasu. Jakoby padali Ślōnzŏki ze Texasu: „Takō tysz bōło. Chyciōł’ch furgŏcza i’ch sam przifurgoł“.

Choby w dōma

Piyrsze kontakty ze Ślōnzŏkōma na drugim kontynyncie we Texajsie bōły take, choby mie fto gŏdka wez. Bōł ech choby zamurowany, boch se nie umioł nadziwić, żech 7 miejsiyncy nie widzioł ludzi na żiwe ôczy, ftorzi rzōndzom po naszymu, a tu ech ani nie je nazŏd we Ojrōpie, ani we heimacie, yno dalij w Hameryce, a gŏdōm do czowiykōw, ftorzi rzōndzōm tak samo jak jŏ. Farŏrz se ze mojyj reakcyji festy radowoł. Bōł ech tak samo w szoku, jak ech tamtejsze cmyntŏrze widzioł, a jak se jakoł wiejś na horizōncie z wieżōm kojścielnōm malowała, to bōło choby ech jechoł ze Czarnożyniŏ na Dolnŏ, abo ze Rojźmiyrki na Grōdzisko. Tysz bōło kans typowo hamerykōnskich dingōw, choby ich architektura chaupōw, ukłŏd miastōw choby we cowboyskich filmach, szkoły a stadiōny do american football przi High Schools, no i ciypły klimat. We Texajsie klimat je blank inkszy, bo leży do vergleichu na breicie gyjograficznyj Egiptu, bezto bōło tam we marcu tako choby u nŏs we maju. We Connecticut zajś, kaj Yale je, zima czimała se fest, ôd pajździyrnika aże do ende aprilu. Bezto ech we winterjakli ze śniygu a zaspōw ze New York przifōrgoł do San Antonio ze tympyraturōm krōtkygo rynkŏwka a kans słōńca.

Co ślōnske to nie warszawske

Wszyjscy co poradziyli jeszcze po naszymu byli już starsi, nalejżeli do szwōrtyj abo piōntyj generacyje Ślōnzŏkōw, co wyjechali po 1854 ze naszych terynōw, also nie ze Polski ani żŏdnygo okupowanygo bez Prusōw Ślōnska, jak śmiōm nieftore historyczne quelle cyganić. Kaj nawet historyczne podania ze czasōw komuny ôd Andrzyja Brożka (głōwnŏ referenzquella we polskich i hamerykōnskich artiklach naukowych na tymat Ślōnzŏkōw we Texajsie) gŏdajōm, że powōd ich wykludzyniŏ do Hameryki nie bōła żŏdnŏ represyjŏ ôd Prusōw ani żŏdnŏ „germanizacyjŏ”, ftōre Brożek wykluczōł blank offensichtlich (A. Brożek: Ślązacy w Teksasie. Relacje o najstarszych osadach polskich w Ameryce, PWN, Warszawa-Wrocław, 1972, seita 67):

Jak widać, sōm Brożek już za kōmuny ôdciypuje hipotyzy inkszych polskich uczōnych, co gynyrowali na potrzeby polityczne tamtych czasōw argumyntacyjŏ, coby to bezmajś Ślōnzŏki mieli czuć sie gorzij bez polskygo ducha narodowygo a byli bezmajś nŏbarzij „ciymiynżyni” ôd strōny pruskygo rzōndu. Widać sam jako niynaukowo a propagandystycznie bōła kludzōnŏ narracjŏ ôd Rosińskygo, ftorŏ miała pokŏzać „polskojś” Ślōnska. Dobrze yno tela, że już Brożek, ftory tysz kludzi we ksiōnżce narracyjŏ kōmunistōw w duchu polskygo nacjōnalizmu, gŏdŏ we 1972, że to je nieprŏda, bo sōm zwiydzioł a robiōł badania we Texajsie.

Niymiecki se u Ślōnskich Texanerōw nie uchōwoł, a tysz niy udało se uchōwać gŏdki do dzisiej tak, coby te mōde gyneracje poradziōły jeszcze rzōndzić po naszymu. Trza wiydzieć, że sam polityka USA zakŏzała, abo raczij nakŏzała (w endyfekcie je to tysz forma zakazu), coby szkoły bōły yno po angylsku. Bezto ci co dzisiej jeszcze poradzōm po naszymu, sōm wiancyj jak 60 lŏt starzi a znajōm to z familji i chaupy, a niy miejli już tygo w szkole. Szkoły zajś niy bōły ślōnske, abo morawske, jak kajniekaj poblisku we Texajsie, ani niymiecke, yno ôni miejli szkoły a farŏrzōw richtich polskich, ftorzi byli skludzyni tam bez ich pijoniyra: farŏurza Leopolda Moczygymba, ftory bōł ze Groß Pluschnitz kole Szczylec/Groß Strehlitz. Yno dolazło do tygo, że te piyrsze Ślōnzŏki we Texajsie se z ônym festy powadziyjli po pŏru latach, bo tam niy bōło nic, a ôbiycany miejli paradies na ziymie. Polske farŏrze (bōł to vor allem Zakōn Resurykcjōnistōw/Zmartwychwstańcōw ze festy mocnōm misjōm polonizowaniŏ) ôstali tam blank dugo. Miejli ôni barzij misjŏ głōszyniŏ mesjanizmu polskygo narōdu a nacjōnalizmu polskygo, a kōnsek manij Ewangelji a wiary we Pōnbōczka. Bezto trza pejdzieć, że Ślōnske Texanery ulygli polskij kolōnizacje we Hameryce, co tysz pokŏzuje analiza quellōw historycznych, ô czym ech artikel napisŏł do Eichendorff Zentrum Lubowitz („Ślōnsk we Ôjrōpie 10”). Ślōnske Texanery kans dugo se ani niy chciejli ze prŏdziwymi Polŏkōma we Texajsie miyszać, bo tak richtich tam kole ônych tysz już wtedy byjli Czejsi, Elsässer, Niymce, potym tysz Polŏki, choby takŏ małŏ Zyntral-Ôjrōpa, ale Ślōnzŏki wolyli być barzij do siybie, ôdizolowani ôd inkszych, co tysz piszōm we polskich quellach, bezto tysz se umiała uchŏwać ônych gŏdka do dzisiej. To, że se zaczli ze inkszymi hajtać, to je trynd dopiyro ôd ôstatniych dziejsiynciolejci, bo tak to żyli choby we kulturowyj izolacyje. Nawet idzie znejś we quellach informacje, iże we Nowym Świycie (Hameryka) Ślōnzŏki zdŏwali se Leonōwi Orłowskymu (sekrytŏrz gynyralny Polski we New York) mieć przed ônygo besuchym we 1920 roku festy przitłumiōny poczuciy narodowe do „państwowości polskiej“, ftore bōło nawet „w znacznej mierze zgermanizowane“ (teksty Orłōwskygo idzie znejś u Brōżka). Tyn sōm pisze dalij, że trzidziejści a sztyrdziejści lŏt pōjźnij, ôd tyj piyrszyj weli ôd przikludzyniŏ se do Texasu, se to zmiyniōło na polskojś, a idzie to zuschreibować „wpływowi duchowieństwa polskiego“, also polonizacyjŏ „zgermanizowanych“ Ślōnzŏkōw spōd Annabergu. Trza padać, że Ślōnzŏk spod Annabergu je Ślōnzŏkym, co grundsätzlich poradziōł a i dzisiej poradzi po ślōnsku a niymiecku, jak je Ślōnzŏkym ze poczuciym do tradycji a geschichty, to co beschreibujōm dzisiej barzij jako ôpolski Ślōnsk, kaj bevorzugt je nŏzywanie „historyczny Ôberschlyjsien/Wiyrchny Ślōnsk”.

Ci to dzisiej jeszcze we Texajsie żyjōm padajōm, że rzōndzom „po polsku“, ale ôd razu powiōm, że nie rozumiōm „po warszawsku“. Sam widzymy jako to roztŏmajtne dingy ôni meinujōm: Gŏdajōnc ô „polskim“ pedzieć by ôni dzisiej padali, że meinujōm „ślōnski“, a to co do nŏs je tipowo polske – do nich je „warszawske“. Tak scyny ze zmiyszanōm symantykōm begrifōw takich jak „polski“, „warszawski“, a eigentlich barzij „ślōnski“ i „polski“, idzie tysz wyczytać ze piyrszyj wizyty ôd Erzbischŏfa Alfōnsa Nossola, ftory tam bōł piyrszy rŏz z poczōntku 1980-tych lŏt. Texanery ônymu padali, coby hōmiljŏ „po polsku“ a niy „po warszawsku“ wygłojsiōł, bo tygo drugygo ôni niy poradzōm zrozumiyć. Tako tysz do tygo potym doszło, że we 1986 posłali ze decyzji Erzbischofa Nossola do Texasu farŏrza Franciszka Kurzaja ze Sławiyncic, ftory tam do dzisiej je.

Panna Mariŏ po czerwōno-biōłymu

Bōła tysz takŏ sytuacyjŏ we Panna Maria (ftorŏ to je uznŏwanŏ za piyrszy siedlung tych piyrszych szczyleckich Ślōnzŏkōw we Texajsie), że trefiyli my na modygō chopa, ftory bōł ze TVP, bo chciŏł pŏra zdjynciōw knipsnōnć. Trza sam pedzieć, że Panna Mariŏ ôstała zgarniyntoł bez polskŏ narracyjŏ tak fest, że se ô tych Ślōnzŏkach chnet niy pamiyntoł, iże ôni ze Ślōnska wyjychali. We quellach hamerykōnskich czytōmy, coby Ślōnsk bōł wtedy pod zabōrym pruskym, kaj to se festy mijŏ ze prŏdōm historycznōm. Ô to, coby to wyprŏstōwać, że Ślōnsk niy bōł pod żŏdnym zabōrym pruskym, dbŏ farŏrz Kurzaj, ftory ônych Ślōnzŏkōw ôd ponad 30 lŏt uczi, że ôni sōm Ślōnzŏkōma i kludzi ônych co roku ôd 1989 do heimatu na reisa, a sōm rzōndzi ze ônymi po naszymu abo po angelsku.

Jak ech tam bōł łōnski rok we marcu, richtowali tam gynau sroge muzyjum co se kedyjś mianować miało „Panna Maria Heritage Center“, ale se baje pod polskim orłym „Polish Heritage Center“ mianowało. Baje to barzij ô i do Polōnii we Hamryce i ô Polsce, a festy manij ô tych Ślōnzŏkach a ô Ślōnsku, i ônych własnyj geschichcie. Skiż tygo tysz ech bōł w srōgim szoku, jak ech wlŏz do ônych sklypu dō turistōw, a kans polskich fanōw wijsiało – wszysko bōło czyrwōno-biōłe: zŏpaski, szŏlki, schreibunki etc. Ale nojdziwniyjsze bōły einleitungi we ksiōnżkach abo we jakiś faltblattach, kaj bōło kans napisane ô Tadyjuszu Kojściuszko jako heldzie narodowym, ô trzech rozbiōrach polskich, ô Jōzyfie Piłsudskim, ô Czynstochowie, a jakojś nikaj nic ô tym, że ôni byli spod Annabergu, ze Ślōnska, że se wykludziyli za czasōw kedy Ślōnsk bōł normalnōm teilōm Prusōw, że tyn rejgiōn mioł zmiynnŏ geschichta, że tam co dwiesta lŏt fto inkszy mioł macht. Bōła tam na ścianie mapa, co pokŏzywała kaj Ślōnsk dzisiej w Polsce leży, co dŏwało wrażynie choby tak durch bōło, bo kole tygo yno sachy we czyrwōno-biōłym (a nikaj nic żōłto-niybiyskygo niy bōło). To wspiyrało ta mocnŏ starŏ polskŏ nacjanolno-komunistycznŏ narracyjŏ, bo nikaj inkszych mapōw niy bōło. Wijsiało tam tysz pŏra godłōw miast ślōnskich z polskymi nazwōma, ale tak richtich brachowało eklerungu, że to se blank inakszyj zwało kedy ich prastarziki po 1854 wyjychali ze Ślōnska, bo aże do 1945 miały te miyjsca niymiycke miana.

Teila Dziywiōntŏ

Ô gŏdce a ludziach we Texajsie

I tak wrŏcajōnc do tygo wspōmniōnygo prandzyj journalisty ze TVP, co bezmajś bōł we Panniy Mariŏ we Texajsie „u swoich“, u Polŏkōw. Ôn z nami (farŏrzym Kurzajym i mnōm) rzōndziŏł po polsku, a my mu ôdpowiŏdali po naszymu. Zajś ôn ze Ślōnskimi Texanyrōma rzōndziŏł po angylsku, bo bezmajś niy poradziōł zrozumiyć tygo „staropolskygo“. Co bōło do mie richtich merkwyrdich, bo my bez prōblejmōw gŏdali ze Ślōnskimi Texanerōma po ślōnsku, bo bōła to chnet ta samŏ gŏdka. I bydź tu czowiyku mōndry ze polskich narracyjōw… Jedne na co jŏ zajś musioł dać pozōr przi gŏdce ze Ślōnskymi Texanerōma bōło, coby niy rzōndzić tako, jak mōm w gewyjnungu: ze niymiyckim wortschatzym, bo tygo niy poradziyliby begreifować (poza pŏra ausnahmōma choby „papa”) skiż braku znajomojsi niymieckugo we tyj gynyracje dzisiej. Barzij ech zajś mujsioł myjśleć jako by to mōgło być po starymu, po czesko-morawsku, ale jakojś ô polskim ech tukej chnet wcale niy myjśloł.

Żywŏ gŏdka po 165 latach

Przifurgać do Texasu bōło richtich wert, skiż tygo, że mioł ech ôkazyjŏ poôsprŏwiać ze nieftōrymi Ślōnskymi Texanerōma. I tako tysz widzioł ech jak Alois Olejnik ze Falls City nudle swojske kuloł a żnōł je na kōnski, gynau take jake se to robi a se to znoł ze heimatu. Potym dolazła do nŏs jygo baba Florence, i ôba se fest radowali ze naszygo niyplanowanygo byzuchu. Tysz prziszło, że jak my kajś jychali farŏrz yno bōł padŏł „Tera se szykuj“, co znaczōło tela co zarŏ banymy spōntanicznie gŏdali z kim po naszymu. I tako tysz bōło jak my stanyli autym u Lyod a Bernadette Pruski (z chaupy Scheffler), ftory do farŏrza Kurzaja zaczōł wrzyszczeć ze śmiechym na powitaniy „Juzajś tyn pierōn przijychoł!“ abo „Durch cyganisz!“, co ech se chnet nie pocedziōł ze śmiychu z tyj scyny we Texajsie. Na kōniec my se zdjyńcie u nich w ôgrōdku złōnaczyli na pamiōntka. Mioł ech ôkazyjŏ porzōndzić a nagrać ta gŏdka ze Dorothy Pawellek, z chaupy Pollok (pochodzōncy ze Grōdziska), co bōło we szwōrtym pokolyniu we Texajsie. Abo i ze Gladis Lyssy Koenig, ftorŏ z nami rzōndziōła z takim optymizmym, ftōrygo niy idzie tak lekko zapōmniyć. Nawet byli my na krōtkim besuchu u Erzbischŏfa Joseph Yanta, ftory bōł tym, co przijechŏł we 1970-tych jako piyrszy ze Ślōnskich Texanerōw nazŏd do Ojrōpy, jako mody farŏrz, co szukoł swojych korzyni we Krakowie a we Poznaniu, bo myjśloł, że je Polŏkym. Nŏszczynście pokiyrowali go potym do Ôpolŏ, bez co se kontakt miyndzy Ślōnskymi Texanerōma a Ślōnskym piyrszy rŏz po chnet 100 latach wznowiōł, jake sztyrdziejsi abo chnet piyndziejsiōnt lŏt do zadku.

Blank po naszymu na drugij erdteili

Jak ech bōł zajś nazŏd we Connecticut, to ech dostoł numyr telefōnu ôd Sally Sekuła-Schaefer, ftorŏ se przekludziōła ze połejdnia na pōłnoc USA do Wisconsin kans lŏt do zadku. Jak dugo ech bōł we Hameryce, to ôsprŏwioł ech z niōm nierŏz po 1-2 godziny bez telefōn. Ôna miała kans ciykawych geschichtōw, bo brała teil we wettbewerbie „Po naszymu – czyli po ślōnsku we Texajsie“ i berichtowała, jako to miała „turbulyncje na highwayu take, aże se ônyj fōrtki w karze poôtwiyrały“. Ôna tysz sztudiōwała polski, aże polski profysōr we Wisconsin padŏł ônyj, że gŏdŏł czymś, co je starsze ôd polskygo i mŏł se to festy cynić, a niy dać se pedzieć, że cojś z tygo je fejlernym abō „złym polskim“.

Cały tyn besuch bōł do mie prandzyj niy do pomyjslyniŏ. Tak daleko ôd chaupy a heimatu, w tak ôdmiynnym klimacie, tak blisko Mexico, a w tym samym czajsie być choby u swojych, choby na feriach u jakijś dalykij familji. Znoł ech prandzyj ich huty a t-shirty ze pilgerfahrtu na Annaberg, abo ze feierōw takich jak Dnie Ziymi Szczyleckij, abo jak bōło 700 lŏt Rojźmiyrzi, ale wtedy niy bōło ôkazyji jako bajtel z niymi poôsprŏwiać, poza tym bōł ech tysz wtedy jeszcze za smarkaty. Ale kajby pomyjśleć wtedy, że pŏra lŏt pōjźnij, przijadam a banam ô nich forschung robiōł! Do nieftorych bōło to richtich fajnie, że ôdwiydziōł ônych mody synek a rzōndziōł jak za starygo piyrwy ich starziki, co na dodatek bōł na Yale (co znali) i to jeszcze pochodziōł ze tych samych strōn, co wyjechali ich piyrsi ze familiji. Ôbie strōny Ślōnzŏkōw se skiż tygo krōtkygo byzuchu radowały: ojropyjskŏ seita – jŏ, jak i hamerykōnskŏ seita – ôni, modzi a starzi, a ôbie bōły w takim samym szōku-fascynacyji.

W endefekcie ech napisoł artikel ô ônych narracyji, ftōry baje wydany we „Schlesien in Europa. Band 10“ (Eichendorff-Zentrum Lubowitz: 2020). Kōżdy umiy znejś ônich informacje po angylsku jak wpisze do suchmaschiny we internejcie „Silesian Texans“ abo po polsku „Śląscy Teksańczycy“, kaj sōm i listy z nawiskōma, mapy ze wsiōma skōnd sōm, kaj miyszkajōm, ale i nŏgrania vidyo a ôbrŏzki.

 

Adam Kubik – jahrgang Tschernobyla, synek ze Annaberglandu, sztudīrowoł germanistik we Ôppelnau a we Wroslau/Brecław, podyplōmowo – pokojowe rozônaczynie turbulyncyjōw: polsko-ukraiński Dialog, do tygo tyż je inżynierym raumplanungu. Dzisiej sztudynt dochtorski we Heidelberg, bōł lechtorym Deutsch na Yale University we Hameryce i je nim dalij na Heidelberg Universität. Co-autor ksiōnżki ô „Johann Schroth – Pionier der Wasserheilkunde“, a publikowoł we Oxford German Studies, Oberschlesisches Eichendorff-Zentrum Lubowitz, Germanistische Werkstatt, dŏwniejszym „Schlesisches Wochynblatt“ a inksze. Interesuje se fest heimatym, gŏdkōma, grenzgebietōma, literaturōm, identitejtōma kulturowymi a Ślōnskimi Texanerōma. Forschungsreisy zakludziōły go do Hameryki, Texasu, Belgii, Schottland, Oxfordu, Ukrainy, Ejsterreich, Südtirŏl, Italije, Czechōw. Lubi pisać a uczić, bo tako se dziejli tym co wiy. Angażuje se we untericht u „Pro Liberis Silesiae“. W dōma je w Niymcach a Ślōnsku.