Szamanizm ślōnskij gŏdki
Na kōnferyncyji Ślōnskŏ gŏdka – już język czy jeszcze gwara? Jerzy Ciurlok wywołoł mie słowami, iżech napisoł, że jak bydzie korpus, to „już nikt nie będzie w sposób nieprawidłowy używać śląskiego”.
Zacznã ôd tego, iże nic takigo żech niy napisoł. Pewnikym rozchodziyło sie ô artykuł Na co nōm korpus gŏdki abo kōniec szamanizmu. Czujã sie tōż trochã we ôbowiōnzku napisać dalszõ czyńść do tego tekstu, żeby lepij wytuplikować, ô co mi sie rozchodzi.
Niy padōm, iże wszyscy majōm gŏdać tak samo abo tak, jak jŏ im kŏżã. Niy padōm, iże je ino jedyn spusōb gŏdaniŏ. Jŏ w tym tekście piszã ô szamaniźmie.
Co to je tyn szamanizm?
Ślōnski szamanizm jynzykowy mŏ rozmajte formy.
Szamanizm kōmpleksu
Piyrszŏ z nich niy mŏ w zŏcy starego jynzyka ślōnskigo, bo podle jeji logiki tyn stary ślōnski je zepsuty. To je masztalszczyzna, tōż trza słożyć lepszy. Tyn „lepszy” ślōnski je „czysty”. Do minimum ôgraniczōne sōm słowa, co jejich winōm je to, iże we polskij mŏwie idzie trefić podobne dō nich. Ône sōm niyfajne, brzidke, ôszkliwe, tōż ślōnski we tyj formie zaladowany je auslyndzkimi importami, neologizmami, abo rozszyrzŏ znaczynia blank ślōnskich słōw, bele było inakszyj jak po polsku. Tyn szamanizm tyż wymyślŏ blank nowe formy ôdmiany, jak siedzieć w studnie, niy pociepnōł pragliwoście.
To je szamanizm polskigo kōmpleksu. To je niyzrozumiynie tego, iże jak po polsku sie gŏdŏ pisać, to niy znaczy, iże to je słowo, co my z polskigo wziōnli. Po czesku psát, po słowyńsku písati, po sorbsku pisać, po rusku писа́ть (pisátʹ). To ôdciepowanie ślōnskich słōw i gŏdanie, że ône sie wziōnły z polskigo biere sie z tego, iże sie niy znŏ nic inkszego. Ino polski i trochã ślōnski. A nojgorsze je to, iże sie chce udowodnić, że ślōnski to niy polski. I to je nojwiynkszy błōnd logiczny w tym wszyskim. Jak ślōnski to niyma polski, jak ślōnski to nigdy niy bōł polski, to czymu trzeba jeszcze ekstra go zmiyniać, żeby bōł niypolski? Niy ma nic gorszego ôd ideologije. Wszyske ideologije we historyji przinosiyły ino katastrofy.
Szamanizm niychyńci do nauki
Żeby pisać dobrze we jakijś mŏwie, trza nojprzōd sie w nij wybildować. I niy gŏdōm sam ô edukacyji w szkole, bo żŏdyn systym edukacyje na świecie niy bilduje pisŏrzōw. Ani po maturze, ani po Abitur, ani po A-levels, ani po ôbrōnie pracy magisterskij, ani dŏchtorskij, niy je sie autōmatycznie dobrym pisŏrzym. Do tego trzeba sie przed siebie przigotować. Trzeba sie wyrobić warsztat, trzeba znać tã mŏwã ôd kożdyj strōny, trzeba ekstra czytać. I niy idzie ô przeczytanie dwudziestu abo trzidziestu ksiōnżek, co były wydane po 2000 roku. Niy idzie dobrze pisać po polsku, niymiecku, angelsku, francusku, rusku, jak sie niy wiy, w jakim kōntekście tych dzisiejszych gŏdek sie używŏ. Trzeba wiedzieć, jak te jynzyki wyglōndały 50, 100, 200 lŏt tymu. Jak sie niy wiy, jak polskŏ mŏwa wyglōndała dŏwnij, to sie myśli, iże fastfood, marketing abo słitfocia to sōm normalne polske słowa.
I gynau to samo je ze pisaniym po ślōnsku. Trza czytać. Bez ôczytaniŏ sie niy napisze nic, co by było coś wert. Szło by pedzieć, iże niy idzie sie do porzōndku ôczytać po ślōnsku, bo mało tekstōw. Toć, niy ma ich tela, co po polsku, niymiecku abo angelsku. Ale sōm. I ône sōm dostympne niy ino we bibliotekach, ale tyż zarŏz. Styknie ino pŏrã klikōw na kōmputrze. Teksty ślōnske to niyma tajymnŏ wiedza. Za czynsto ślōnske pisanie wyglōndŏ tak, iże siedzi sie ze słownikym i sie podmiyniŏ słowa na take, co sie je w nim znojdzie. Niy idzie tak pisać dobrych tekstōw.
Szamanizm ōmy
Trzeciŏ forma szamanizmu ôpiyrŏ sie na tym, jak gŏdała ōma. „Moja ōma tak gŏdała” abo „moja ōma tak niy gŏdała”. Piyrszŏ rzecz to je to, iże niy ma na świecie ôsoby, co by znała wszyjske słowa i formy ôd drugij ôsoby, beztōż niy idzie powiedzieć, czy ōma take słowo znała, abo czy niy znała. Drugŏ rzecz to fakt, iże żŏdnŏ ôsoba na świecie niy reprezyntuje jakijś mŏwy. Wszyjske jynzyki to je efekt ustrzedniyniŏ tego, jak gŏdŏ jakŏś grupa ludzi. Ale kożdŏ z tych ôsōb gŏdŏ trochã inakszyj. Jak mie sie coś podobŏ, to jŏ gŏdōm „najs”, ôd angelskigo „nice”. To przecã niy znaczy, że to je po ślōnsku. Forsztelujcie sie, że moje wnuki we 2100 roku piszōm słownik gŏdki i dŏwajōm do niego słowo „najs”, bo ōpa tak gŏdoł. Przecã to by była paranoja.
Wszyjske te trzi formy szamanizmu majōm jeszcze jedyn feler: myślynie gwarowe. To znaczy, iże nic niy patrzōm na gramatykã slōnskõ. Gramatyka to je nojważniyjszŏ rzecz w gŏdce. To je coś, co definiuje jynzyk. To je efekt grupowego gyniuszu naszych praôjcōw, co sami z siebie ułożyli cołkõ mŏwã.
I beztōż jŏ piszã ô kōńcu szamanizmu. Bo robotã ôd tych, co piszōm i publikujōm po ślōnsku, bydzie szło weryfikować. My muszymy podniyś jakość tekstōw ślōnskich, bo ône leżōm. Te teksty muszōm być kōntynuacyjōm historyje ślōnskij mŏwy, a niy wymyślaniym jij na nowo.