Rozprŏwki ô Głogōwku i ôkolicach: W Kierpniu na Walancinka

Walentynki – nowyj zwyczaj, ktorygo my piyrwyj nie znali. Ale to nie znaczi, że na Ślōnsku ludzie nie znali świantygo Walentygo. W moi wsi ôdpust ku jego czci to było nołważniejszy świanto z całygo roku. A u mie dōma dodatkowo bōł geburtstag mojy mamy. Ôd roku niy ma jy już z nami, ale zostały ôd niy spominki, który pŏrał lŏt tymu żejch spisała. Chciałajch se z niymi podzielić z Wami.

Mōj czas, mojy miejscy…

„Ja, dzioucha, kto by se myjśloł, że życiy mu tak przeleci… I że tela se zmiyni, wszystko baje inakszi… Ale jedno ci powiał – mojy życiy se durch kranci kole świantygo Walancinka, choć żŏdnymu by nie prziszło do gowy, że taki baje mōj czas, mojy miejscy…

Moja muter – a twoja ōuma Gustla – byli z nołwiankszygo gospodarstwa w Mochowie. Dōma mieli bez sto juter pola, dziywki i pachołkōw. W niedzielał przijyżdżali do nich na bryczce farŏrz. Mōj ōupa kurzyli z niymi na dwōrku pod ôrzechał cigara, a moja ōuma szykowali krajanki kołŏcza i bŏnkafej. Moja muter choć byli ze wsi, to byli ôbleczoni po pańsku i uczyli se na pensyji w Bad Ziegenhals. Potyj se wydali do sōmsiedniy wsi, do Dzierżysławic – tyż na wielki statek.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Cztyrnŏstygo fejbłara w zibnōn drajsich mōj onkel Walek mioł geburtstag, ale choć muter mu przŏli, to tyj razał nie mogli jechać na fajer. Nakurzyło śniegu, a ôni już byli na dniach, czekali na piyrszy dziecko. Onkel Walek tyż przoł Gustli, bestōż zaprzōng saniy i pojechoł z Mochowa do Dzierzysławic fajerować swój geburtstag u siostry. To bōła uciecha, bo modał wdycki ciōngnie du dōm, jak se dopiyro co wydŏ. Po swaczynie i wieczerzyj, jak Walek wyjyżdzoł z dworku – moi mamie se zachciało go ôdkludzić. Stōnōła se ze zadku na płozy ôd saniōw, chyciyła ôparcia i kōnsek se chciała przewiyjź. Na dworze se już ćmiyło, śniyg skrzipioł, kōniy parskały, dzwōnki glyjnglały. To bōła uciecha se tak karnōńć. W postrzodku wsi gupiŏ koza zeskoczyła z saniōw (miała wtedy dwadziejścia jedyn lŏt) i wtedy zacznōł se porōd. Onkel Walek zawiōz jã du dōm i jyno skuli jednygo bōł złyj – jŏ se urodziyła w nocy już piytnŏstygo fejbłara. „Marija, dużo nie brachowało, a by my mieli geburtstag do kupy”- wdycki potyj padoł. Nie wiedzioł, że tyjch geburstakōw do kupy nie byłoby wiela, bo borŏk pŏd na wojnie, jak mi bōło szejść lŏt.

Urodziyłajch se słabygo ducha, małŏ i drobnŏ i takŏ już zostałajch. Muter wrōżyli, co zy mnã zrobić, bo do roboty na gospodarstwie byłajch za słabŏ, a wydać se za biydŏka, co miyszkoł komorōm nie śmiałajch. Miałajch siyłã kawalyrōw, bo byłajch szwarnŏ dzioucha, ale mutrze se żŏdyn nie widzioł. Na kōniec smōwiyli mie z kowŏlał z Kerpnia. Ôn tyż bōł z wielygo gospodarstwa, a mioł chałupkã, dobryj fach i muter padali: „Bajesz se miała z ni dobrze”. I tak na fejbłara cwajōn sejchcich byłajch już Kerpiankōm, choć wdycki  „du dōm”, to je do mie do Dzierżysławic. Jak żejch se wydŏwała, to mi do gowy nie prziszło, że tera mōj geburtstag, choć je piytnŏstygo lutygo, baje fajerowanyj tak, jak geburtstag ôd onkla Walka – dziyń prandzyj.

Jak gniŏzdko ôd ptŏczka je skowany w krzŏkach, tak Kerpiyń je skowanyj w zielōnyj dolinie Osobłogi. Każdŏ ślōnskŏ wiejś mŏ bez postrzodek drōgał, Kerpiyń mŏ bez postrzodek rzykał. Tela z tygo fajnojści, co utrŏpy. Fajnojści, bo bez lato wszystko se zielyni, kwitnie, wōniŏ a bez zimał iskrzi ôd śniegu. Utrŏpy, bo jak jyno śniyg zaczyjnŏ topnieć abo dyszcz leje bez kōńca – wszyscy kukajōm ku rzyce, wiela se woda dźwigła. A jak  już wyleje, to na całygo. Niektōrzi siedzōm pŏrał dni na gōrze, a na dole wszystko pyjwie. Jak woda ślejźie, to jyno ślōm i maras. Co drewniany to napałchnie i trza to spŏlić abo wyciepnōnć. A potyn se wszyscy wadzōm ô dary, bo jedyn dostoł a drugi ni. Gocajdank, że Walancinek je bez zimał, bo wtedy wszyscy sōm zgodliwi, a rzyka zamarznionŏ abo malutkŏ jak jakŏ krzipopa.

Bo w Kerpniu nołważniejszyj dziyń w roku, to ôdpust świantygo Walancinka. Cztyrnŏstygo lutygo stoi wszandzie fol autōw. Nic nie szkodzi, że to je beztyjdziyń i ludzie muszōm iść do roboty… Nic nie szkodzi, że na dworze mrōz jak kozioł, zamieć i ślizgawica… Nic nie szkodzi, że w małyj kojściółku se wszyscy nie zmieszczōm i muszōm stŏć w tyj zimie na dworze…Wdycki je połno. I tera i piyrwyj.

A sōm żejście ciekawi, czymu ôd wdycki, ôd kedy nołstarsi ludzie pamiantajōm, wszyscy ciōngnōm do Kerpnia na Walancinka? Jak se myjślicie, że to zakochani, tojście nie zgŏdli, tymi zresztōm jyno gupoty w gowie. Walancinek se zajś gupotōma nie zajmuje, to je świantyj, co pomŏgoł chorym.

Jak żejch prziszła do Kerpnia, zimy były ôstrzejszy. Nakurzyło śniegu, rzyka zamarzła. Dzieci robiyły szlitynparti abo zjeżdżały na sankach z beszōngu aż bez rzykał. Grały na lodzie w hokeja, a jak prziszły du dōm, to z bekał, bo jy zaskoczyło w rōnki i nogi. Musiałajch drapko nalŏć do misy zimny wody, żeby wsadziyły tał zamarzniōny szłapki, aż ôdtajały, a potyj grzoły nogi w bratrurze i piōły gorki tej, coby se spamiantać. Potyj nierŏz były stanczny i dostŏwały szpricy do pōłrzitka, ale uciecha z zimy i śniegu bōła tygo wert.

Dzisiej już takich zimōw niy ma, ledwo co popadŏ śniegu. Jak tak dali pōdzie, dziecka nie banōm wiedziały, co to śniyg i mrōz.

Kojściōł w Kerpniu zbudowali cystersi w XIII wieku nad samōm rzykōm Osobłogōm. Jest ôn pod wezwaniał Narodzynia Nołświantszy Paniynki i we wrześniu tyż mōmy ôdpust, ale wszyscy nołbarzi fajerujōm tyn w lutyj. W prawyj nawie bocznyj je ôłtŏrz z cudownyj ôbrŏzał świantygo Walancinka. Skōnd se wez, tygo już dzisiej żŏdyn nie wiy. Ale czy to je ważny? Bele go mōmy i wdycki nōm pomŏgŏ. Wiszōm na ni wota ôd tyjch, co doznali cudownygo uzdrowiynia, bo św. Walenty se za niymi wstawiŏ. Jedna familijŏ z Kerpnia po cudownyj uzdrowiyniu synka ôbiecała dŏwno tymu, że na każdyj ôdpust nastroi ôłtŏrz z alpynfalchyn i tak je ôd pokolyń, choć tera je w kwiaciarni dużo roztōmajtyjch kwiŏtkōw. Z przodku na ôłtŏrzu wszystko nastrojōny pod nołwyrszōm – bioły, wyszkrobiony tisztuchy ze szpicōma, kwiŏtka jak papuciy, wielky bukiety, co rok to barzi hernie. A u Walancinka wdycki tak samo – wielky „W” ze świycōw i alpenfalchyn. Tak było ślubowany i tak nastympny pokolyniy to flejguje. Ze wszystkich strōn zjyżdżajōm se pōntnicy i czujōm se jak dōma – Walancinek czekŏ na nich, coby ich wysłuchać, pocieszyć, prziniyjść nadziejał. Tak jak ta matka na ôbrŏzie, co przinojsi do niego chory dziecko i projsi na klanczkach ô pōmoc – tak my przinoszymy do niygo swojy starojści. Bo choć tera je tela doktorōw i ty wszystky aparaty, usg, ekg, rury, mōnitory i co tał jeszcze, to w aptyce czowiek se niekedy myjśli, że źle słyszi, jak mu padajōm, że za całōm ryntał mŏ se kupić lyki a potyn wiałże zamby wbić w gnŏtek. A zamiast być lepi, to niekedy je jeszcze gorzi. Bestōż na ôdpust zjyżdżajōm ludzie z cały okolicy, choć go ôbchodzymy w beztyjdziyń, tak jak trefi cztyrnŏstygo lutygo.

Piyrwyj jak nie było cyntralnygo ôgrzywaniŏ, to już dziyń prandzyj se topiyło w escimrze, żeby se dobrze nagrzoł, bo z kojścioła wszyscy przichodziyli zmarzniōni. Dziyń prandzyj tyż trza było zabić kurał i zrobić nudly na zupał, upiec rolady i kaczkał, nakulać klōskuw i wszystko poôkludzać. Jŏ leciałach na rannōm, bo potyn trza było warzyć. Jak ludzie szli z wielky, to wyglōndałach bez ôkno, kto idzie do nŏs. Wdycki se ktojś znŏd, kożdygo trza było ugościć. Przi kafeju my se porosprawiali, a dzieci lŏtały na budy. Jak szły do szkoły, to i tak ich prandzyj pujściyli du dōm, bo szkoła była naprzeciwko kojścioła i na każdyj przerwie wszysky dziecka siedziały na budach. Synki kupowali cympletki a dziouchy pieszczōnki i ketki, a na lekcjach zamiast posuchać rechtora, to se to ôglōndali i rosprawiali. Takŏ nauka była bez cweku, po trzech godzinach rechtōr ich puszczoł do dōm, bo już niy mioł nerwōw. Kto nie umioł iść do kojścioła rano, to szoł po połojdniu. Każdŏ msza była uroczystŏ, na każdyj rzykali zalycki za tyjch, co se jy zamōwiyli. Wdycki było tyż pocałowaniy relikwiōw, bo mōmy w naszyj kojściele relikwiy świantygo Walancinka. Choć nasz kojściółek je małyj i skrōmnyj, a „luty mŏ koślawy buty”- na ôdpust świantygo Walancinka je wdycki połno gojści. W każdyj chałupie je bezuch.

A u mie dōma dodatkowo wszyscy fajerujōm mōj geburtstag, bo rzōndzōm, że to przi jednymu. Zawczasu już se muszał na to naszykować i upiec tortał. Tak se myjślał niekedy, co by na to padoł mōj onkel Walek, jakby do mie przijechoł w swōj geburtstag na ôdpust? Jakby widzioł, że mōmy takygo samygo patrōna… Ônygo już dŏwno niy ma, a mojy życiy przeleciało kole Walancinka, bo przecał rzykōmy do niygo nie jyno w ôdpust. Do kojścioła mōm dwa kroki i czansto tał siedzał i rzykōm za dzieci i wnuki. Ôni ani nie wiōm, czymu im tak dobrze idzie. A to świantyj Walancinek wdycki nōm pomŏgŏ.”

Renata Larysz