Ôpowiastka ze Tarnowa Ôpolskigo
Ciekawo ôpowiyść ze Tarnowa Ôpolskigo, co jōm zapisała grupa ôd prof. Zaręby na poczōntku lot 60. Kobiyta, co ôsprawio, Anna Gōmułowo, narodziyła sie we 1913 roku we Tarnowie, a we 1946 przekludziyła sie do Kolōnowskich, tōż w mōmyńcie ôsprawianio miyszkała tam ôd kole 15 lot.
Nō rano jak sie wstanie, zapali sie ôgiyń w piecu, poty sie śniadaniy szykuje dzieciōm, to zaś do chlywa siana krowie dać, świniōm pofutrować, wydojić, dzieci do szkoły wysłać, no i tak poty jedne tak druge; na pole abo do lasa, tam na ściyl, i to tak cały dziyń jes co robić; ôbiad gotować, to zaś mōnż przijyżdżŏ poty, nō to take rōżnie roboty sōm. Teraz niy ma już w polu do porobiyniŏ nic. Nō latym kartŏfle sadzić, gnōj wywozić, kartŏfle sadzić. Poty zaś kartŏfle ruszamy, coby ziele nie zarŏstały. Nō a poty zaś siano suszyć; siano sie posuszy, to do lasu na jagody leciymy: czarne i te czyrwiōne – te borōwki, my mōwiymy na nie.
Nō w lutym przeżyli my dziadkowe wesele, ôbchodziyli sześdziesiōnt lat po ślubie. Bardzo sie dużo sjachało gości, sto dwadzieścia gości sie sjachało. Było bardzo ładnie. Sciesyli my sie wszyjscy: mali i srodzy. Bo take duge lata, jak ôni przeżyli, to mało chto przeżyje. I zdrowi sōm. Już przeszło im bardzo dużo. Ôjciec bōł w ôbozie kōntracyjnym sześ lat. Dużo, dużo przeszło dziadkōm. Matka była wygnanŏ za Hitlera do Siurgachcu do dwora, na pracã. Utraciyli tam wszysko: meble, pierziny i kwanty, wszysko utraciyli. Zaś poty prziśli nazŏd z powroty w sztyrdziestym piōntym roku do Grodziska, prziśli nazŏd zaś, a ôjciec powrōciōł tyż w sztyrdziestym piōntym w siyrpniu. Nō i to sōm tam, zaś tera razy żyjōm.
Było mi trzi lata, jak straciyłach ôjca na wojnie w roku szesnastym. Matka była gdowa poty. No i tak za tã gdowã była, no i my musieli… rosły my, było mi pietnaście lat, jużech szła do roboty. Jŏ robiyła dwadzieścia sześ lat. Dwadzieścia sześ lat żech miała, wyszłach za mōnż.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Z zŏlytami było dobrze, bo ôn, wierzã, ach, by to policyć, kela to razy bōł u mnie – bo ôn robiōł w Miymcach. Przijechoł na urlŏp, no to rŏz daw i zaś jechoł do pracy. Nō i to nie było wiela tego zŏlytowaniŏ, niy było czasu. To wiela tego było?
Pisoł jedyn list, drugi list, trzeci list – sie bydzie żynić. Nō i to było przed Godami. Na Gody przijachoł na świynta do dōm, na po Godach my szli na ôpowiedzi. No i ôsmego lutego my mieli wesele, w trzidziestym dziewiōntym roku. Jeszcze my mieli po polsku ślub, bo to już poty było zakŏzano, to już ôstatni ślub, co jach jeszcze miała po polsku, w kościele po polsku. Poty to już było po miymiecku, bo to już było zabrōniōno po polsku, nie śmiało być w kościele tam ôdprawiano po polsku, ino po miymiycku. My mieli jeszcze ślub po polsku, ci drudzy już poty po niymiecku. No bo iże ôn jako Polŏk już bōł, ni? Bo ôni dōma byli za Polskōm, no to ôn już jako Polŏk bōł, to my mieli ślub po polsku. I to jeszcze na wieczōr ma mieli zabawã, to już była policjŏ nastawiōnŏ.
Rano przijechoł ô ôsmyj autōma, dwa auta przijachały, gości przijachało dwadzieścia. No i poty przijyńcie było. No poty mie wywiōdli jako młodŏ pani do niego tam, niy? No tak jedne druge.
A poty do kościoła. No po kościele u nas jes jeszcze takŏ mōda, śniŏdali przōd po kościele, a ôbiad dopiyro pōźni, ô szczwartyj godzinie, a wieczerzŏ kole pōł do dziesiōntyj na wieczōr. No i to… zabawa, to jak już zabawa była, to już sie i prali u nŏs wtedy, to sie już prali; bo to już byli Miymcy a to byli Polŏcy, ni? To już takŏ polityka była, ja to już była takŏ polityka. To już tam poty kōnsky, tak sie zwiało…, take zola, ni? – sie wywołało: „teraz byńdzie zolo, tyn, ci a ci tańcujōm”, ni? Teraz. A to już potyn nie dali tak, nō, to już nie dali. Tō już u nŏs tyż wtedy, to już bōł siōndara (bo to my mōwiyli siōndara wtedy, policjŏ – to siōndara). No i to już, co już ôno…, co już było z jego gminy, z Grodziska, to było przedzwōniōno tukej do Tarnowa, iże taki a taki sie żyni Polŏk, ni?, iże majōm dać pozōr, bo może coś prziś.
No i to już była siōndara, już bōł siōndara. No to było po weselu. Poty bōł pōł roku w dōma (ôn nie bōł w dōma, bo na robocie, tyż zaś tam, w Miymcach, bo ôn w Miymcach pracowoł). Poty nie dostoł roboty na Ślōnsku, bo bōł jako Polŏk, to bōł w Miymcach.
No, piyrszego września trzidziesty dziewiōntego roku wybuchła wojna i to zabrali do ôbozu kōntracyjnego do Wajmaru, do Buchynwaldu. No i przesiedział syś lŏt. I tela zech miała ś niego cołkõ wojnã. I zaś żech musiała pracować. No toch ja w lesie pracowała, już przed te dziesiyńć lat, a poty ôn, go zawarli, no to żech zaś musiała iś do roboty, bo z czego bych miała żyć, ni? To żech zaś tog w lesie pracowała, poty zaś żech po gospodŏrzach chodziyła: tam gnoje trzyńś, kartŏfle sadzić, siano suszyć, młōcić – to takŏ robota była. No a poty moja siostra pracowała na poczcie sztyry lata za Miymca i potrzebowała jeszcze pōmoc. A poty tam take rozmajte, co by ta nie nadały sie do tyj ônej, na tã pocztã tak, coby tam były pōmōgły. No i siostra chciała, coby ja pōmōgała; sołtys bōł na to, cobych mōgła – sie zgodziōł, żebych mōgła iś, choć i mōnż je w ôbozie. Ale tyn ôstgrupnlajter, u nas bōł Szmit, nō tyn ni. To dzwōniōł do Ôpolŏ na pocztã, iże… jako jŏ bych mōgła prziś do roboty na pocztã, jak chop siedzi jeji w lagrze? To jŏ przecã niy mogã iś do roboty, bo na pocztã no to sōm rozmajte rzeczy tajymne, pra? Tyż take, nō. Nō ale moja siostra zajechała do Ôpola, tam do tego przewodniczōncego (tak sie zwoł Ginter) i rozpedziała mu tak, iże jedna sie bardzo dobrze ajngowała (tak po niymiecku), by sie nadała, nō ale co? Jeji chop siedzi w lagrze, nō iże ôstgruplajter nie zezwoli tegō. Nō tyn powiedział, iże majōm zaczekać, gdzie ôni po wojnie swojich kryplōw wrażōm, kaj ôni jejich kryplōw po wojnie wrażōm.
No i siostra zarŏzki wiedziała, iże coś nie jes za Hitlerym tyn, ni? Bo iże tak powiedzioł. No i powiedziała mu potym: „to jes moja siōstra, iże ta by sie bardzo dobrze ônaczyła na tã poctã”. Nō i tak mie poty przijyni. Przijachali z poczty i, jak sie to mōwi (Vereidigung) przisiyngã zech musiała ôdłożyć, ni? Poty, nō i potych pracowała na poczcie dwa lata. A tyn ôstgruplajter, tyn sie mioł zesmolić (to tak jes: ôkropnie bōł zły, ize ja prziszła na tã poctã, ni?).
Nō ja, isto taky bōł zły, ize ja prziszła na tã poctã, choć ôn mnie nie chcioł; ale zaś byli tacy, co mie przijyni, ni? No toch pracowała dwa lata, ja, ale poty, pōźnij moja siostra zaszła z ciōnżã i tyż poty była na urlŏpie i to jŏ sama robiyła poty tã pocztã.
Jak poty już widzieli ku kōńcu, co sie już robi, ni?, jak już poty sie zwało, iże ta wojna bydzie przegranŏ, to ja już becugszajny dostała na trzewiki naprzōd, a wprzōd żech niy umiała nic dostać. To zaś bōł taki tyn ôstgruplajter, a poty bōł jeszcze jedyn, taki inszy, co ôn to wydŏwoł, te becukszajny, tyn miōł pod sobōm, co zaszłach, chciałach na trzewiki, to mi nie doł, to yno mi pedzioł „Wo ist ihr Mann, wo ist ihr Mann? Ihr man ist im Kōnzertlager!” – to mi nie chcioł nic dać. A poty, jak już widzieli, co sie robi, to żech już naprzōd dostała trzewiki.
I my musieli wyjyżdżać te ôkopy szachtować, ni? Tam jedne drugi, to tyż jak my fasyny robiyli w lesie, to my… (fasyny – to sie take świyrcŏki, take sośnicky sie ścinało, i poty po dziesiyńć tak do kupy sie złōnczało, i takymi drutōma sie dŏwało, coby tyn piŏch sie nie swŏlōł). To tyn ostgrupynlajter mie doł, cobych jŏ dała pozōr: telach a telach mŏ być zrobiōno i poty pōdziymy do dōmu. A to już widziōł, co sie robi, ni? Choć jŏ była, sie zwało przōd, takŏ Polka, a poty już widziōł, co jes, co… to sie już tak dobrze robiōł.
No i to żech pracowała na ty poczcie, ale poty prziszła ôno… jak Rus wlŏz, ni, frōnt prziszoł, no to my poty skōńczyli.
No potych już nie pracowała nigdzi, bo tak nie było już robotōw, tak w dōma, aż ôn prziszoł poty, w siyrpniu prziszoł do dōm, w sztyrdziestym piōntym w siyrpniu prziszoł.
No i to poty już napocznōł robić zaś, na koleji, no i tak w sztyrdziestym szōstym prziszła Anuśka, no i poty my tu przeciōngli z Tarnowa do Kōlōnowskie. No poty szwager dostoł sam jak akt nadanie, nō i to my sam tyż prziciōngli i miyszkōmy sam. No terŏz my mōmy na pōł ze szwagrym i chowiymy sie krōwkã, świnie, do roboty idzie, a ja pracujã w polu.
Zdrzōdło: Język Polski 4/1960, s.207-215
Fotografijo na wiyrchu: Kościōł św. Morcina Biskupa we Tarnowie Ôpolskim
