Ô czym niy śmiysz godać. “Tabu” – recynzyjo
Ô czym niy śmiysz godać, jak miyszkosz we małym mieście, kaj kożdy zno kożdego – ôd pokolyń.
Ale przeca czytelnik musi dostać dostymp do tych tajymnic – na to ône sam sōm. Jak tyż je poznać? “Tabu” puszczo cie w gowy ôd bohaterōw. Roz za roz pokazujōm wszysko: swoje myśli, swoje motywacyje, kōnski swojigo żywobycio. Co podzioło sie downo, abo i niydowno tymu, że ôto ôn/ôna bydōm robić tak a tak, ciś ku tymu a tymu. Tuplikujōm: taki je syns, bo przeca jezech taki, chca tego, przitrefiyło sie tamto.
Tako strategijo mo swoje kōnsekwyncyje. Bohatyry zdowajōm sie fest racjōnalne, takie do zawarcio we formule if-then. Zowiszcza im tego, jak sōm poukłodani, jak mało w nich je impulsōw, jak zawdy dziołajōm s k u l i c z e g o. I jeszcze: te poukłodane, wytuplikowane, klarowne myśli, czyste zdania narracyje dowajōm klang “hoch-polnisch”, tak co chce sie do porzōndku wymowiać “ą” i “ę”. Ażech mioł przed ôczami tako kinowo-TVNowsko produkcyjo, z takimi bohaterami i scynami, jakby ksiōnżka rychtowała sie na ekranizacyjo ze Żmijewskim, Ôstaszewskōm, Adamczynkiym. To sōm – wierza – skutki uboczne zagrōnio z czytelnikiym w ôtwarte karty.
Dostowosz do poukłodanio – jedyn za drugim – wszystkie puzzle. Bezmała dwiesta strōn je na to, coby pozbiyrać, poznać, skatalogować fakt do faktu, scyna do scyny, bohatera za bohaterym, wōntek za wōntkiym. I mosz sam tego moc: familijne życie jednego, drugigo, trzecigo. Teroz i kiejś. W dōma i w robocie. Dzisio, wczora, miesiōnc, rok, piyńdziesiōnt lot tymu. Wszysko zwiōnzane ze sobōm: bo niy ma żeś ino sōm teroz; jeześ tyż swojim ôjcym i starzikiym, swojim placym i ludziami, co w nim żyli, jak jeszcze cie niy było na świecie. Chocioż ôstołby pō nich ino ślad, jak ino go tykniesz, wōl niy wōl już bydzie kōnskiym ciebie.
Ciekow żech je, jak “Tabu” poczytajōm Poloki, bez spōlnyj pamiynci tego, co tyż “pochało sie” na nowych ziymiach we ‘45 roku. Ślōnsko perspektywa – ta, co pamiynto ćmawy ciyń bioło-czerwōnyj fany – moc podpowiado. Ôtwiyro scynariusze, z kierych kludzi cesta do tego, ô czym w “Tabu” żodyn niy śmiy sie przewiedzieć.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Ale chca sie wrōcić ku metodzie “wszysko je ôfyn”. Funguje ôna, abo niy? Za tela je profitōw z takij narracyje? Ôdpowiydź dostołech kajś po 200. strōnie, jak żech zmiarkowoł, iże czytōm coroz gibcyj, iże niy umia już doczkać do tego, jeżli bohatyrōm sie podarzi abo przegrajōm, jeźli spokopiōm to, co jeszcze muszōm poznać. Poczułech – choby szprica direkt do żyły – tyn czytelniczy, adrenalinowy boost – i jużech wiedzioł. Toć, niy ma to mōj świat i mōj szpil: kryminalny rōman, Węgorzewo, metoda “wszysko ôfyn”. Ale to niy ma ważne, bo jużech je ôczarowany, blank zatōnkany w tym wszyskim. Norzyńdzia szafły to, po co autorka wziyna je do rynki: tajymnice Węgorzewa to już moje ôsobiste tajymnice. Nic tam niy je mie egal.
“Kożde miasteczko mo swoje ćmawe tajymnice. Pytōmy na Mazury!” – znojdziesz na ôbkłodce ksiōnżki. Pojedź na ta rajza. Sam richtich czekajōm na ciebie kryminalne emocyje.
Bernadeta Prandzioch, Tabu, Poznań 2019.
