Mirosław Syniawa: Bloomsday

W październiku 1921 roku w Paryżu James Joyce skōńczōł pisać swōj nojbarzij znany rōman „Ulisses”. Tabula, kerŏ tyn fakt upamiyntniŏ, wisi na ścianie dōmu przi 71 rue du Cardinal Lemoine, co niy je zazbyt akuratne, bo 1 października 1921 roku Joyce przekludziōł sie spod tyj adresy pod nōmer 9 przi rue de l’Université. Tam 29 października dokōńczōł robotã nad epizodym „Itaka” i ku tymu nad cołkim rōmanym.
Wszyjsko, co Joyce ôpisoł w „Ulissesie”, dzieje sie 16 czyrwca 1904 roku w Dublinie. W tyn dziyń ludzie, kerzi radzi czytajōm tã i inksze ksiōnżki napisane bez Joyce’a, fajrujōm na cołkim świecie Bloomsday (latoś 65 rŏz). Miano tego świynta wziyno sie ôd jednego z bohaterōw „Ulissesa”, dublińskego Żyda Leopolda Blooma.
16 czyrwca 1904 roku bōł festelnie ważnym dniym w życiu Joyce’a. Szejś dni pryndzyj poznoł swojã prziszłõ żōnã, Norã Barnacle. Umōwiyli sie na 14 czyrwca, dyć Nora niy mōgła w tyn dziyń przijś i piyrszy rŏz trefiyli sie dziepiyro 16 czyrwca.
Jak było pedzano wyżyj, Joyce skōńczōł pisać „Ulissesa” w Paryżu. Zaczōn ale myśleć ô nim w Rzymie, kaj robiōł za beamtra w banku Nast-Kolb & Schumacher i kaj miyszkoł ôd 31 lipca do 2 grudnia 1906 roku przi Via Frattina 52 (tam ôd 1982 roku tyż wisi tabula), a niyskorzij, ôd 5 abo 6 grudnia do 7 marca 1907 roku przi Via Monte Brianzo 51. „Ulisses” mioł być nojprzōd jednōm z rozprŏwek do zbioru „Dublińczyki”, dyć niyskorzij Joyce rozwinōł pōmysł i tak powstoł jedyn z nosłynniyjszych rōmanōw XX stoleciŏ.
Na latosi Bloomsday posyłōm „Wachtyrzowi” szōstõ wersyjõ ździebko przidugego wiersza ô poczōntkach „Ulissesa”. Wiersz tyn je czyńściōm niy ôpublikowanego jeszcze zbioru „Po ôbuch strōnach Tybru”.

VIA FRATTINA

cercasi… preferiscesi… casella postale…
nojlepszyj było na to niy ôdpedzieć wcale!
the stupidest old whore of a town he was in,
tyber nic jyno strachym serce na lōd mrozi,
na pisaniu listkōw kożdy dziyń mijŏ
bez bite dziesiyńć godzin: orco dio!
jak sam myśleć, jak ftoś ci przerywŏ co chwilã:
scriva a questo signore… venduto ventimila…

(niywiela staroł sie ô niã, a ôna: czekałach na ciã.
pōnbōczku, coch to wystoła,
jak my miyszkali w rzymie.
pamiyntŏsz taras ôd naszego dōmu?
siŏdałach tam, czekała
z biydnym bajtlym z jego graczkami,
czekała podwiel niy bydzie śpiōncy.
mōgłach widzieć te wszyjske
dachy ôd miasta i rzykã, tevere.
to było take cudne, jyno wy mie było tela jankoru.
byłach sama, zabytŏ bez ciebie i bez wszyjskich.
zdało mi sie, iże moje życie sie skōńczyło).

one has thoughts of that eternal rome,
ôn widzi jyno doczesny krōm…
hned ze zadku sie przetrzōm jedzine galŏty,
na pōłrzitki zaświyci hned miesiōnczek złoty,
a trza bez szejś dni w tydniu do roboty dupać;
ażeby uszporować dzisioj jyno zupa,
trŏpi sie czowiek durch prōznym bojtlikym;
co noc ôkropne, przeraźliwe śniki,
w nich śmierć i trupy, krew i mordowanie –
na to w aptyce wierzã nic sie niy dostanie…

a mioł to lepszyj w swojim kraju czowiek?
swōj kraj trza smyczyć w świat ze sobōm w gowie,
bo piykny je ôn w śnikach i spōmniyniach:
niy buda z gōwna, a zōmek z kamiynia;
w dōma pozornie krok twōj kożdy śledzi
cudzy krōl z tym papiyżym, kery tukej siedzi;
jak sie tam myjōm ludzie, to przed mszōm w niedziele
świyncōnōm wodōm w chelnii w kościele,
a ôpowŏgi szukajōm w gorzŏle,
ażeby głośnij wrzeszczeć: raus, angole!
kej kerŏ dusza ździebko wyżyj wzleci,
to zarŏz na niã zaciepujōm sieci…

niych go rachować żŏdne żmije
niy śmiōm dō mumij kōmpanije
z tym, co by chycić chcioł za rogi
u frelek-chwistkōw brak powŏgi,
tych, co holkajōm mu zgryzoty
wszyjske celtyckim fryndzlym złotym,
i z tym, co trzyźwy cołki dziyń,
do sztuk durch flaszki ciśnie ciyń,
z tym, co go po dźwigniyntym nosie
poznać, że za „lepszego” mŏ sie,
i cołkōm resztōm tyj czelŏdki –
trza w kōńcu rŏz sie pozbyć gniotki.

sam na niego niy działŏ ta jejich hipnoza
i to styknie, ażeby prŏwda im pokŏzać,
brać za kragel kożdego z tych ôszkliwych ludzi
i za rajōm ich wszyjskich przed zdrzadło zakludzić…

(niywiela staroł sie ô niã, a ôna: dziwałach sie
na niebo, take piykne, bez jednyj mrokewki,
na te miasto, ô kerym żeś padoł, że je take stare,
a niyskorzij myślałach ô nŏs i ô dōmu;
niy było dnia, żebych niy spōmniała se nŏs,
ciebie i mie, jak my sie piyrszy rŏz trefiyli).

ta ôpera kōmicznŏ, co na niyj durch ziywoł…
jakōż tyn, co libretto pisoł, sie nazywoł?
ta, co wziōn w niyj ôd diŏbła ksiōnżeczkã czekowõ
tyn faust niy faust – wynudzić szło sie na tym zdrowo…
dyć libretto… kaj program? blum! dzisz! zajzdrzeć stykło;
blum! trza se to zapisać, coby niy uciykło!

grandezza e decadenza di roma i l’europa giovane –
dwie ważne ksiōnżki ôd ferrero, ôbie przeczytane;
ô odach horacego na dwadziestu strōnach,
trza dać poetōm pokōj, niy suchać platōna;
φαντάσματα γὰρ ἀλλ᾽ οὐκ – padŏ platōn – ὄντα
ποιοῦσιν – prŏwdy niy ma w tym ani sztwierć fōnta.

marks-apostōł z misyjōm szoł miyndzy ôtrokōw,
jak izajŏsz tyż znojdzie sie kejś strzōd prorokōw,
bo ô ekōnōmiji niby pisoł ale
je to anche acerba critica della morale…

dyć z kim ô tym pogŏdać? kożdy jyno fulŏ
durch a ciyngym ô cazzo, coglioni e culo;
kożdy ô swoje jajca jyno mŏ staranie,
szpasu nojwiyncyj dŏwŏ im głośne drzistanie;
niy dziw, że go teschnica za ôchmarōm zżyrŏ…
jak mioł na miano tyn żyd, co go z drōgi zbiyroł,
jak ôn spōniywiyrany leżoł tam na bani…

– fto sie z fergusym… terŏz udŏ…
dźwignij, karlusie, … żyż brew rudõ… –

a tyn go do dōm zawiōd jak samarytanin?…
abo niy zawiōd…? możno spōmnioł se ô żydzie,
bo mu sam tak pod gōrkã, jak tam jymu idzie;
możno niy było wcale tego tam nad ranym,
dyć jak ôn mioł na miano? co z tym jego mianym?
hun… hunt… a smolić żyda! pokōj jego duszy!
ciynżko je zebrać myśli, jak w gŏrdziyli suszy:
dejcie rzymskij bereły dlŏ blooma-sztramŏka!
czas, coby leżoł tyn gizd juzajś w krzŏkach,
coby ôbwŏloł sie ciućmŏk w marasie!

na fyjderhaltrze diŏboł, duch świynty w tintynfasie,
z bele psińca poymat chciałoby sie sklejać,
z tego, co ajnfachowe, skłŏdać epopejã,
skŏkać, śmiŏć sie, radować, zrobić se rŏz fajer.
what softens the heart of a man, shipwrecked in storms dire?
dyć szkartki porzōnd biołe i biołe –
i choćby spsioł,
sōm w dziub sie proł,
na płocie stoł,
jako kokot pioł,
choćby i przirōs mu do rzici stołek,
na szkartkach nic ôd tego niy przibydzie…
mało, że czowiek żyje porzōnd w biydzie,
to jeszcze sie przitrefi cojś gorsze jak biyda…

wrŏz zajś mu przed ôczami stŏwŏ ôbrŏz żyda,
co dōmu szukŏ, co jak u araba
mŏ ciymnõ gymbã, co go ciyngym baba
zdradzŏ… ja, ô tym isto szłoby berać…
a fabułã i tytuł … chabnōńć ôd… hōmera!
ludzke szify ustawić fōrt na głymboczynie,
dmuchnōńć w żagle, dziwać sie, kaj kery dopłynie –
kożdy jeden zawarty z swojymi myślami
w włosnyj gowie blank choćby w jakiyjś szklannyj bani.

ze strachym i z nadziejōm patrzōm w morze sine,
ci tukej in big brutes of oceangoing steamers,
tamci w małych szkorupkach z żaglym z taszyntucha,
a miyndzy niymi żynie maluśki jak mucha
a skiff, a crumpled throwaway. elijah is coming,
archipelagi frōpōw mijŏ w wodnyj tōni.
trza dać pozōr, tyn flugblat zgnieciōny ômijać,

a z cołkōm resztōm sie zajś aż tak niy uwijać:
sztefan może kamiynie na kupã ukłŏdać,
a dedalus niych stawiŏ ś nich błyndnõ zŏgrodã,
bez bestyj, bo mynczynnik je z synka wesoły
(choć nasłepać rŏz za kej musi sie gorzoły)…

gymzi to wszyjsko w gowie jak bezpański pies,
dyć daleko do ksiōnżki, co jedzie z dijon,
do tyj, co czekŏ na niã na gare de lyon,
tak jak ôd stately, plump je daleko do yes.

Mirosław Syniawa – urodzony 1958 w Chorzowie, tłumacz poezji światowej na język śląski (m.in. wierszy zebranych w tomie “Dante i inksi”), autor poezji po śląsku jak i prozy pisanej w języku polskim (“Nunquam Otiosus”), współautor “Gōrnoślōnskygo ślabikŏrza”.