Jak uczyć się śląskiego? Poradnik dla samouków – cz. V
Piąta część – porady od 81 do 100
81.
W internecie, księgarniach i w kioskach sprzedawane są najróżniejsze słowniki, ale słownik słownikowi nierówny. Słowników kieszonkowych nie kupuj! Dobry słownik nie poprzestaje na wskazaniu, który wyraz zastąpić można którym.
82.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Dobry słownik podaje większość znaczeń wyrazu. Wykazuje najczęściej tworzone przez wyraz związki wyrazowe, określa też, czy wyraz występuje w języku jako wulgarny, potoczny czy literacki. Podaje takie cechy wyrazu jak np. anachronizm, znaczenie dosłowne, przenośne, przybliżone i fachowe oraz właściwości gramatyczne: jaka to część mowy, rodzaj, przypadek oraz czy dany wyraz jest zwrotny lub przechodni.
83.
Słownik powinien zawierać objaśnienia skrótów i znaków w nim stosowanych oraz wskazówki dla użytkowników. Pracując ze słownikiem, kieruj się dwiema podstawowymi zasadami:
- zasadą sprawdzania w obie strony – jeżeli tłumaczysz z śląskiego na polski i wydaje ci się, że już znalazłeś odpowiednik, sprawdź, czy pokrywa się on ze znaczeniem wyjściowym w słowniku polsko – śląskim;
- zasada pracy w pionie – słowniki uporządkowane są alfabetycznie – z reguły wyrazy z tej samej rodziny występują w grupach – sprawdź, co oznaczają w poszczególnej grupie w zależności od tego, jaką część mowy stanowią – w ten sposób więcej zapamiętasz i bardziej zbliżysz się do znaczenia danego wyrazu w śląskim. Łatwiej ci będzie posługiwać się nimi.
84.
Skomplikowane? Owszem. Dlatego lepiej uczyć się zdań i tekstów w całości.
85.
Namawiam cię ciągle do uczenia się w sposób twórczy, przez zabawę, przez indywidualizację. Trzymając się tych wskazówek, dobrze jest prowadzić własny, osobisty słownik. Już w trakcie jego tworzenia pewne słowa i zwroty być może głębiej zapadną ci w pamięć. I oto właśnie chodzi.
86.
Niezbyt celowe jest prowadzenie zeszytu do nauki śląskiego. Jestem raczej przekonanym zwolennikiem prowadzenia notatek na małych karteczkach, porządkowania ich w skrzynkach, gromadzenia prac w segregatorach i korzystania z mobilnych nośników informacji – to takie współczesne fiszki. A co to takiego? Fiszki to karteczki, które można nosić ze sobą wszędzie. Mieszczą się w kieszeni, nie wprowadzają arcypoważnego nastroju naukowości – a uczenie się wspomagają lepiej niż zeszyty.
87.
Ucząc się, nie oszczędzaj papieru. Zapisuj fiszki tylko z jednej strony. Umożliwi ci to rozłożenie ich na biurku czy na stole bez konieczności odwracania. Zapisuj też co którąś linijkę lub kratkę. To z kolei pozwala robić korekty i wprowadzać uzupełnienia.
88.
Wypracuj sobie własny system katalogowania fiszek. Dzięki temu szybko odnajdziesz te, które w danym momencie są ci potrzebne. Jeżeli nie potrafisz tego zrobić samodzielnie, przejdź się do biblioteki i przyjrzyj się tamtejszym katalogom, zwłaszcza rzeczowemu. Stwierdzisz wtedy, że dobrze mieć w domu specjalne szufladki czy pudełka na fiszki, dobrze też sporządzić każdą fiszkę w 2-3 egzemplarzach jedną w kieszeni, drugą w szufladzie, trzecią np. w ogniotrwałym sejfie.
89.
Z doświadczenia wiem, że starannie zredagowane, sfotografowane lub zeskanowane fiszki mogą służyć całe życie. Uporządkuj je w następujących grupach:
- zawierające problematykę gramatyczną (strukturalna, kognitywną),
- dotyczące zagadnień związanych z pozostałymi obszarami wiedzy / przedmiotami nauczania (CLIL),
- zestawione wg tzw. kręgów tematycznych, do których wrócę w dalszej części.
90.
Zakresu zapisów nie ograniczaj. Zbieraj cytaty, dowcipy, złote myśli, piosenki, anegdoty. Nie wszystkie fiszki musisz sporządzać własnoręcznie. Korzystaj z drukarki, skanera, kopiarki i nożyczek. Na odwrocie fiszki zapisz bibliografię lub linkografię – tak jest uczciwie.
91.
Posługując się tą samą metodą buduj własna fonotekę czy wideotekę, zbiorek reprodukcji, ilustracji, zdjęć, map, mapek, wykresów, linków i adresów. Nie minie wiele czasu, a staniesz się autorem i posiadaczem własnego podręcznika – osobistego warsztatu pracy.
92.
Dawno temu mądrzy ludzie zajmujący się teorią i praktyką nauczania i uczenia się języków obcych zauważyli, że wbrew pozorom liczba tematów, które podejmujemy w rozmowie, wcale nie jest nieograniczona. Różna też jest częstotliwość ich poruszania. Tematy te pogrupowano w tzw. kręgi tematyczne. W szkole wygląda to tak:
- Człowiek – np. dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, zainteresowania.
- Dom – np. jego położenie, pomieszczenia i ich wyposażenie.
- Życie rodzinne i towarzyskie – np. członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, znajomi, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości.
- Szkoła – np. przedmioty nauczania, życie szkoły.
- Praca – np. popularne zawody i czynności z nimi związane, miejsce pracy.
- Żywienie – np. artykuły spożywcze, posiłki – i ich przygotowywanie, lokale gastronomiczne.
- Zakupy i usługi – np. rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie, kupowanie, reklama.
- Podróżowanie i turystyka – np. wycieczki, zwiedzanie, środki transportu, informacja turystyczna, orientacja w terenie.
- Kultura – np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestniczenie w kulturze.
- Środki masowego przekazu.
- Sport – np. dyscypliny sportu, obiekty i sprzęt sportowy, imprezy sportowe.
- Zdrowie – np. higieniczny tryb życia, samopoczucie, dolegliwości, choroby i ich leczenie.
- Nauka i technika – np. wynalazki, podstawowe urządzenia techniczne i korzystanie z nich.
- Świat przyrody – np. pogoda, rośliny, zwierzęta, krajobraz, ochrona środowiska naturalnego.
93.
Kręgi tematyczne znajdują zastosowanie w potocznych sytuacjach komunikacyjnych. W tym miejscu należy się wyjaśnienie. Otóż, jeżeli opiszesz swój pokój, to tymi samymi formami gramatycznymi będziesz mógł opisać całe mieszkanie, dom, okolicę i wreszcie wszechświat. Wszystko odpowiada na pytanie: gdzie? – użyjesz tych samych przypadków, przyimków i czasowników. Jeśli opanujesz temat: „W restauracji” – to poradzisz sobie z: kawiarnią, piwiarnią, lodziarnią, winiarnią itp. Jeśli to będzie hotel, to i schronisko, hostel, kwatery prywatne. Jeżeli potrafisz opowiedzieć, co robiłeś rano, w południe, wieczorem i w nocy, to ta sama „gramatyka” wystarczy ci, by podzielić się wrażeniami o całym ubiegłym roku.
94.
Problematyka współczesności! To tak zwane codzienne tematy odrobinę zabarwione intelektualnie, tematy samograje, jak choćby: ochrona środowiska, konflikt pokoleń, równouprawnienie, rola nauki i sztuki we współczesnym świecie, wielokulturowość, nadzieje i zagrożenia obecnej doby, migracje, terroryzm. W tym przypadku oprócz sprawności językowej potrzebna jest ci wiedza i obycie… Wystarczy czytać, słuchać, rozmawiać i robić notatki. Na złość sobie otwórz się na problematykę mało interesującą. Często nie ciekawi nas to, co jest nam nieznane. A więc trzeba to poznać. Pożytkuj wszystko, co już lubisz, czym się zajmujesz, czym się pasjonujesz. Zarówno jedno, jak i drugie, powinno wspomagać twą wiedzę ogólna i specjalistyczną, a ta – doskonalić śląski.
95.
Wybierz interesujący cię tekst. Powiel go, zeskanuj, skopiuj i wklej, byś sprawdzając prawidłowość wykonanego ćwiczenia, mógł odwołać się do oryginału. Przeczytaj tekst dokładnie. Grubym, ciemnym mazakiem (flamastrem) zamaż losowo wybrane litery, po czym ponownie zacznij lekturę. Następnie zamaż przypadkowo wybrane sylaby, potem wyrazy (niekoniecznie w tych samych miejscach, gdzie poprzednio) oraz całe zdania, pamiętaj jednocześnie, by po każdym takim zabiegu czytać tekst od nowa.
96.
Teraz kolej na wykreślenie dłuższych fragmentów i odczytanie tekstu w całości. Zamaż cały tekst i odczytaj go. To możliwe. Po kilku próbach będziesz znać go na pamięć. Nie musisz tego opanować w każdym szczególe. Jeśli jakieś wyrazy, zdania czy dłuższe fragmenty wyleciały ci z pamięci, możesz zajrzeć też do wersji oryginalnej (oryginału). Możesz też utrudnić sobie zadanie, uzupełniając materiał dodanymi przez siebie wyrazami, zdaniami, fragmentami. Niekoniecznie musi to mieć jakiś większy sens.
97.
Wytnij z tekstu dowolne wyrazy, potnij je na litery i wymieszaj. Spróbuj z liter ułożyć wyrazy, które uprzednio pociąłeś oraz nowe, które przyjdą ci do głowy. Potnij na sylaby inne słowa – zaczerpnięte z tekstu – i powtórz działania wykonane przy użyciu liter. Ćwiczenie to może mieć sporą ilość wariantów.
98.
Ot, choćby taki: wytnij z tekstu całe zdania i podziel je na wyrazy. Z tych ostatnich odtwórz zdania wyjściowe oraz spróbuj ułożyć nowe, o zupełnie innym znaczeniu. Jeśli ta zabawa pójdzie ci gładko, zadaj sobie więcej trudu. Potnij mianowicie wyrazy na sylaby i z nich postaraj się zredagować zdania.
99.
To samo możesz zrobić z literami. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w zabawie tej wykorzystywać również dłuższe kawałki tekstu.
100.
Wybierz interesujący tekst, podobny do poprzedniego. Przeczytaj go pobieżnie, po czym powtórz uprzednio przećwiczone kroki. Następnie sięgnij po tekst, którego tytuł sugeruje pokrewieństwo z dwoma przerobionymi. Każdy z nich potnij zgodnie z akapitami i wymieszaj powstałe części. Najpierw określ, która część należy do którego tekstu, potem ustal ich kolejność. W ten sposób możesz bawić się trzema, czterema… dowolną ilością tekstów.
C.d.n.
Aleksander Lubina – germanista, andragog – zdobył wykształcenie w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Jest publicystą, pisarzem, tłumaczem, autorem programów nauczania, poradników i śpiewnika – był nauczycielem akademickim, licealnym, gimnazjalnym i w szkołach podstawowych oraz doradcą i konsultantem nauczyciel.
Polecamy też książkę Aleksandra Lubiny:
https://edustore.eu/publikacje-edukacyjne/31-jezyki-bez-belfra-poradnik-dla-osob-uczacych-sie.html