Cud. Abo durch ta samo lajera

Jednoaktōwka po ślōnsku. Zŏpis ôryginalny.

Łobrozek tak znany całym pokolyniom Szlonzokow aże czowiekowi gańba o tym spominać. Kuchnia we familoku. Bifyj po prawyj stronie. Po lewyj stronie szezlong. Za szezlongiym forchang. Dwa łokna. Pod jednym łoknym stoł, trzi stołki. Pod stołym lojfer. Za łoknami szarość.
Tymaty tyż takie stare aże gańba pisać. Ale takie było nasze życie. No i rosnom nowe pokolynio ftore tego niyznajom. Abo i niychcom znać. I to je dopiyro gańba!
Skuli tego pisza.

Gizela (siedzi przi stole): Kaj cie niy było tak dugo?
Richat (siado na szezlongu): No przeca że we kotyku. Ftoś musi gadzina poodbywać, niy?
Gizela: Tyż to je ale richtig ciekawe, że co z tego kotyka przidziesz to ci sie oczka świycom…
Richat: Ale kaj tam, zdo ci sie yno…

Cisza.

Gizela: No i co , ani sie niy spytosz?
Richat: A co sie mom pytać?
Gizela: Niy wiym, cobyś pedzioł na „Gizela, a kaj żes ty dzisiej była?”
Richat: Jerona, co cie zaś dzisiej ugryzło?

Cisza.

Gizela: Bo jakby ci prziszło do gowy sie mie spytać, tobych mogła ci pedzieć „na wywiadowce, Richatku. U twojigo syna.”
Richat: Pjerona kandego, blank żech zapomnioł! No i co tam pedzieli…?
Gizela (naroz pizła otwartom rynkom w blat stoła): Czamu jo nimoga zapomnieć!!! Czamu jo musza zawsze o wszystkim pamiyntać!!!

Chwila potym.

Gizela (bardzo cicho): Pedzieli, że go niy przepuszczom…
Richat: Pjerona…
Gizela: Pedzieli, że zaś łostanie na drugi rok…
Richat: Ale może…
Gizela (przerywo, ale spokojnie): Niy, nima widokow. Chyba żeby stoł sie cud…

Cisza.

Gizela (przerywanym głosym): Richat, wiysz co pedziała ta jego wychowawczyni?
Richat: Ta nowo? Ta modo szcziga? Co to Stanik donij swoja baba odeszoł?
Gizela( prawie że jom niy słychać, tak cicho): Ja gynał, ta szcziga. Richat, prosza cie, niyszteruj mie bo się poślimtom i nic ci niypowiym… Ona pedziała że Jorguś niyumi jynzyka ojczystego.
Richat (aż go ciepło na szezlongu): Ja, możno jeji ojczystego! To ja! Ale niy naszego. Spomnij se co Opa Wilym sztyjc padali… Jynzyk ojczysty majom Poloki. Możno łone sie od łojca go uczom, jo niywiym. My momy nasza muterszpracha, ta co jom muter z nami od piyrszego dnia na tym świecie godo…

Richat mogby jeszcze dugo godać ale miarkuje sie, stowo ze szezlonga i podłazi do stoła. Chciołby Gizela przitulic, ale niyidzie mu to.

Richat: Gizela, dyć niy ślimtej. Wybocz mi, że taki gupielok zymie. To skuli nerwow, jak słysza tako godka to sie niyumia postrzimać. Ale sie zmiynia, padom ci Gizela, na zicher się zmiynia!
Gizela (uśmiycho sie, choć ze płaczkami): Richat, ty się już niyzmiynisz, jo wiym.

Richat dosiado się do stoła.
Naroz za łoknami robi się blank ćma i cały familok zaczyno rytmicznie dygotać! Pjeronowe larmo.We bifyju dzwoniom kryształowe kieliszki. Po poł minucie wszystko się uspokojo. Żodyn jednak niy reaguje, jakby sie nic niystało…

Gizela: Piotrowsko tyż tam była.
Richat (zaś go ciepło): A co ta pierońsko gorolica tam chciała?! Wybocz, Gizela…
Gizela (aż sie zaś musi usmiychnońc): Ja, wiym jak jom lubisz!
Richat: Dyć pamiyntosz jak się namie uwziyna! Przeca ona je już downo na ryncie, co mo we szkole do szukanio?
Gizela: Honorowo opiekuje sie nowymi to tyż prziszla, tak cufalym. I to prawie ftedy, jak ta wychowawczyni godała o Jorgusiu. Ze niyumi jynzyka ojczystego. No i że potym pisze tyż gynał tak jak godo. I że niyprzyjdzie.
Ale Richat, nojgorsze było jak ta wychowawczyni mi pado „Pani Gizelo, trzeba zadbać o to, by syn pani miał kontakt z ludźmi którzy posługują się na co dzień językiem polskim w jego nieskażonej formie”. I jeszcze dużo wiyncyj mi pedziała. Tak to jakoś pedziała, że jo nawet nima we sztandzie tego richtig powtorzyć. No i ftedy… Jo niywiym co mi do łepy prziszło, jeszcze tera je mi gańba. Jakby to szło wszystko curik wrocić…
Richat: Ale co? Jo durch niyrozumia?
Gizela: Richat, tak żech się zblamowała! No bo jo na to padom „my przecież tyż chcemy synowi pomóc i z mężem dużo z Jerzykiym czysto po polsku godamy”.
Richat : No i?
Gizela: Richat, przeca ci godom! Jo pedziała „godamy” zamiast „rozmawiamy”. Rozumisz? A przeca wiym że to niypoprawnie! Ale tak mi sie same pedziało, i to w takim momyńcie…
Richat, aż mi cało krew do gowy podeszła.
Richat: Dyć kożdy sie może pomylic, pra…? A co łone na to?
Gizela : No ja, ta wychowawczyni sie yno uśmiychnyła, mysla se że tako najgorszo łona tyż nima. Ale ta staro pierona Piotrowsko zaczła sie głośno i gupio śmioć i pado: „Brawo Gizelciu! Doskonały pomysł. Twój Ryszard na pewno wam pomoże!”
Myślałach że sie zapadna pod ziymia.

Gizela zaś zaczyno ślimtać i naroz zaś pokazuje się za łoknami ćma i robi sie pjeronowe larmo. Cało chałpa dygoto. We bifyju dzwoniom kryształowe kieliszki. Słychać buczynie. Richat podłazi do łokna i je łotwiyro. Za łoknym widac gowa Holdka, maszynisty przetokowego. Łokiynko lokomotywy je gynał na wysokości łoknow do izby. Glaizy som zaro za murym werku, możno połtora, nojwyżyj dwa metry od familoka.

Holdek (ryczy skuli larma): Cześć Richat, slyszołeś już o Gorniku ?
Richat (tyż ryczy): Ja. Czytołech już.
Holdek: Przestoń że o tym pisali?
Richat: Ja, we Szporcie. Że gro w Niymcach. Piyrszy roz. Jako ambasador polskigo szportu! Ale same przijacielskie szpile. O czopka pergamotkow. I że kajś na Bajerach Niymce napisali na biletach zamiast Gornik Zabrze to Bergmann Hindynburg. No i te działacze ze polskigo zwionzku fusbala sie pieronym szprajcji, tak że Niymcy musieli te bilety na nowo drukować …
Gizela: Richat…
Holdek: Dobry Gizela! Richat, to se mogli pisać, to som pierdoły. Ale na mieście godajom, że cały autobus ze kibicami ostoł we Rajchu!
Richat: Przestoń, przeca ich specjalnie dobiyrali?
Holdek: Ja, od nos z werku był Kurzok, tyn zastympca technicznego.
Richat: Kurzok? Przeca to był bezmać powstaniec?
Gizela: Richat, prosza cie…
Holdek: Ja, tyż beztoż go puscili. Wszyscy łostali, pojechali prosto do lagru. Niy widzieli ani jednego szpila! Szofer tyż łostoł, autobus stoji na parkplacu przed Fridlandym… Tera majom pjeronowy problym kogo posłać po tyn autobus…

Oba chopy sie serdecznie śmiejom.

Richat: Holdek, wybocz ale musza kończyć. Nalołbych ci jednego ale niy siyngna!
Holdek: Nimoga Richat, woniajom nos!
Richat: Fto wos wonio?!
Holdek: No wiysz, tyn gorolik. Tyn nowy szef, tyn taki skwiyrczek, godomy mu „Konsek Chopa”! Tyn co durch łazi po werku i sznupie.

Chopy jeszcze roz sie śmiejom . Lokomotywa odjyzdżo i robi się cicho

Gizela: Richat, jo niyrozumia jak ty tak możesz.
Richat: Ale że co?
Gizela: Nic.

Cisza.

Gizela: Widzisz, już powstańce uciekajom.
Richat: O tych chacharach ani mi niygodej! Spomnij se yno co Opa Wilym sztyjc godali! Że mieli siedzieć na rzici jak Ponboczek przikozoł. Yno im zachciało sie Polski! Im sie zachciało a dostali jom wszyscy, czy chcieli czy niy!

Włazi Jorguś. Richat podrywo sie ze stołka.

Richat: Jorguś, poć sam ty giździe!
Gizela (blank spokojnie ale ze wielkom mocom): Richat, jeszcze jedne słowo a jo wyłaża. I niyprzida wiyncyj. Padom ci…

Cisza.

Gisela: Jorguś, wiysz co mi twoja Pani pedziała?
Jorguś: Ja. Jo wiym mamo. Ale łona się namie uwziyna!

Richat aże by sie omsknoł ze stołka…

Gizela: Ja, już żech kajś to słyszała… Jorguś, wiysz kaj jutro pódziesz zymnom?
Jorguś: Niy wiym mamo.
Gisela: Powiym ci jak już bydziesz umyty do spanio. Idź do badycimra. Woda mosz gorko.

Jorguś traci sie za forchangym.

Gizela: A z tobom bych tyż chciała pogodać , Richat…

Widać że Richatowi ta godka Gizeli blank niypasuje, że robi mu strach…

Richat: Ale o czym, Gizela? Tak dzisiej jakoś dziwnie godosz, blank inaczyj jak zawsze…
Gizela (uśmiycho sie): Powiydz żeś się kapnoł? To sie aż niychce wierzyć!
Richat ( trocha już znerwowany): Gizela, niyrob se wicow zymie, prosza cie!
Gizela (ganc na powaznie): Wybocz, już niybyda. Ale mosz recht że godom inaczyj. Bo miałach dość czasu coby wszystko przemyśleć.
Pamiyntosz jak byli u nos Ruta z Herbetym?
Richat (aż go zaś na stołku ciepło): Przestoń że zaś bydziesz mi to wypominać! Ja, naprali my sie z Herbetym jak szlynzuchy! Ale to je moj brat i niywiym kiedy go zaś byda widzioł!
Gizela: Jo niy o tym, Richat. Jeszcze roz ci padom żech dugo myślała.To możno zaczna inaczyj. Pymiyntosz jakżeś domie na zolyty lotoł?

Richat jak to chop, niy rozumi baby ale chce się przichlybic.

Richat: Ja Gizelciu, pamiyntom wszystko blank gynał, jakby to dzisiej było! Kaj bych mog zapomnieć!
Gizela: Ja, ja… Wiym o czym myślisz! Ale jo niy o tym. Jo ci chca przipomnieć co my se ftedy forgot przisiyngali. Że niybydymy żyć jak nasze łojce. Tyś mi przisiyngoł że niybydziesz taki jak twoj fater. Jo ci przysiyngała że niybyda tako jak moja mutra. Byli my mode i gupie, wiysz som. Łosprawiali my se o domku ze łogrodkiym.
Co ostało z naszego przisiynganio ibrich? Co się sprawdziyło ze łogrodka? Nic Richat, nic niy ostało… Niy, przepraszom, coś ostało. Ale niy ze naszego przisiynganio, to niy… Coś nom ostało, coś co my po naszych łojcach erbli! Wiysz co, Richat?

Richat spuszczo gowa. Nic niy pado.

Gizela: Ja, gynał. Nawet dużo sie tego nazbiyro co nom ostało: hołda, werk, chlywik za familokiym, , bana co jedzie durch familok. Cuzamyn ze Holdkiym co nom do szlafsztuby patrzi… Wszystko to my erbli, nic niymomy nowego…

Gizela naroz pizła sie w czoło. Że to niby prawie coś se przipomniała. Godo niby ze śmiychym, ale to nima taki richtig śmiych.

Gizela: Wybocz Richat, bych ci ukrziwdziła. Badycimer! Badycimer za forchangym je nowy!
Żigać sie chce… Durch ta samo lajera. Już tyla lot…

Cisza. Richata boli do żywego co mu Gizela godo! Możno nawet wiyncyj nerwuje niż boli! Już chce robić larmo. Pedzieć Gizeli coby niygrała tyjatru! Ale coś mu pado żeby se doł na strzimanie. Że niy dzisiej…

Gizela: Richat, jo dugo myślała. Jak wyście ze Herbetym już downo spali, my jeszcze z Rutom prawie do rana łozprawiały. Widziołżes czego sie bez te pora lot dorobili?
Richat (naroz ożywo): Ja, Opel Rekord. Cołko Werkkoloni go widziała. Do dzisiej godajom.
Gizela: Niy yno auto. Widziołżes bildy jak miyszkajom? Widziołżes jak som pooblykane? Wiela bydzie jak wyjechali? Piyńć lot, sześć lot?
Richat: Sześć abo już siedym. Bez piyrsze piyńć mieli od Polokow szpera na byzuch. A tera byli piyrszy roz.
Gizela: Ruta mi padała że jakby my mieli chyńć to nom pomogom. Poślom nom zaproszynie i wyrobiom PO Numer. Wiysz co to je, bo mie było gańba sie pytać?
Richat: To taki bysztytigung że my som Niymce. Opa Wilym durch padali co my som Niymce! Same nazwisko, Przibilla… Już same to poświadczo…
Gizela: Ja, Opa Wilym durch bajukali o Niymcach ale leżom na gorce tukej a niy w Rajchu. Niymce niy som do nos. Herbet tyż by niy wyjechoł coby niy Ruta! Jo dugo myślała, Richat…

Richat chce sie szprajcnońć ale dowo pokoj. Niy coby mioł strach przed Gizelom, ale jakoś som czuje że ona mo recht! Przedstawio sie jakby to było w Rajchu. Wszystko inne, nowe. Ludzie tyż inne. Czy by se tam doł rady? Som niywiy. Beztoż przipochlybio Gizeli.

Richat: Ja Gizela. Spomnij sie że jak zadali o wyjazd to ich wyciepli ze roboty! Nawet dzieci im wyciepli ze szkoły!
Jorguś (dalij za forchangym): Mie mogom wyciepać, nic mi to niyrobi!
Richat (zdo się ze niy strzimie): Jo chyba zatrzasna tego najducha!
Jorguś: A do Niymiec tyż moga jechać!
Richat: A co ty tam chcesz szukać? Ty sie nawet po polsku niyumisz nauczyć, kaj tam godać o nimieckim!

Gizela sie smieje, ale piyrszy roz dzisiej tak richtig z serca!

Gizela: Richat, wiela ci było jakeś na gruba poszoł?
Richat: No przeca wiysz. Szesnoście. Moroń, zastymca perzonalnego mi padoł „ Richat, tyś je od naszego kamrata Gintra Przibyli! Pamiyntej cobyś mu gańby niyzrobiol!”. Po piyrszyj szychcie fater czekoł na mie na bramie…
Gizela: Mie było siedymnoscie jak żech z mutrom na werk poszła. Do kierowniczki kantiny. I zaro w tyn som dziyń miałach piyrszo szychta. Na noc. Zdało mi się ze niydoczekom rana… Łoczy mi się same zawiyrali…
Jorguś (wyłazi zza forchangu już umyty i we piżamie): Jo by woloł na gruba, jak tata!
Gizela: Ja Jorguś, jo wiym. Jo se zawsze myślała że skończysz szkoła i pódziesz dalij się uczyć. Za sztajgra. Że bydziesz piyrszy Przibyła we biołym kasku!

Richat aże forsknoł, ale zaro się opamiyntoł jak Gizela na niego wejrzała.

Gizela: Jorguś, jutro po szkole pojadymy bankom oba na Chropocow.
Jorguś: Ale poco mamo?
Gizela: Tam miyszko matka od twoji wychowawczyni, łona priwatnie uczy dzieci co se niydowajom rady.
Richat: Ale chyba niy za darmo? Gizela…
Gizela (niydowo mu skończyć): Besztelujymy u nij trzi dni w tydniu. Po dwie godziny. Na cały czos az do końca okresu.
Jorguś: Ale mamo…
Gizela: I bydymy czekać na cud! A jak cud przidzie dostaniesz od nos prawdziwy fusbal.
Jorguś: Prawdziwy fusbal?!
Gizela: Ja, nojprowdziwszy.
Jorguś: Ale mamo, ty wiysz wiela taki prawdziwy fusbal kosztuje?
Gizela: Nojlepszy na świecie. Nimiecki. Od Adidasa. Bioły we czorne poski.
Richat: Jerona, Gizela! Jo niy wiedzioł co ty się znosz na balach!
Gizela (poważnie): Ty jeszcze dużo o mie niywiysz!
Jorguś: Takigo bala nimo żodyn we cołkij Werkkoloni…Co jo godom, we cołkim miescie a możno i cołkij Polsce!
Gizela: Ty go bydziesz mioł . Piyrszy.
Jorguś: Ale…
Gizela: Ja, ale yno pod jednym warunkiym. Ty wiysz jakim.
Jorguś: Ja mamo. Wiym.
Gizela: Jo chca wierzyć że cuda som myglich! Nawet we famijili Przibyła!

Richatowi godka Gizeli niy podłazi. Trzi razy po dwie godziny? Wiela to bydzie kosztować? Fto to mo zapłacić? I czy niybydom to sowizoł wyciepane piniondze? Ale z drugij strony coś mu godo że nimo sie szprajcować, że Gizela tym razym niy popuści…

Gizela (jakby umiała we gowie Richata czytać): Jorguś , jo wierza że ty to szafniesz! Gupi żeś przeca niyma. Jak sie prziłożysz to szafniesz!

Cisza. Jorguś myśli, widać ze nima tak ganc przekonany do tego co mama godo…

Gizela: Bo my z tatom by chcieli nasze wnuki na łogrodku bawić.
Jorguś: Jo niyrozumia mamo…
Gizela: Ja, jo wiym. Kiedyś zrozumisz.

KONIEC