Aleksander Lubina: Hanka rajzowanie i szpiclowanie cygaństwa – cz. 2

Aleksander Lubina
Hanka rajzowanie i szpiclowanie cygaństwa.
Mimrów z mamrami tom trzeci. 

ilustracje: Grzegorz Chudy
okładka: Joanna Jakóbik, Aleksander Lubina
edycja: Paula Stępień
– Wydawnictwo: Lubina sp. z o.o.
Ligota Łabędzka 2017
 

Część pierwsza

Mats boł majstrym od świniobicio. Narychtowoł, co trza w poprzontanej warzkuchni. Noże, topory i siekierki nabrusił, korytka i deski wyparzył, wyszojrowoł wanny, gorki, brytfanny i flajszmaszyny. Uwarzył krup. Namierzył ziela i saletry. Żymły do żymloków wisioły w necu i czekały. Siekierom wieprzka ogłuszył, długi nóż zrobiony z bagneta wsadził mu w serce i fertig. Poderżnoł mu garło, krew do miski spuścił. Wieprzka za tylne szłapy na haku powiesił, parzył goroncom wodom, skroboł i mył. Basior mu rozerżnoł. Flaki wyciongnoł. Bajtle krew pilnie mieszały, coby sie niy zwarzyła. Krupnioki i żymloki kożdy mo rod! Bajtle tyż. Mats wieprzka przi geniku na pół rozeżniyntego zaniós do komory za warzkuchniom, zima tam była – wieprzek styg. Kiej prawie zesztywnioł, tajlowali go. Miynso na wuszt i metka szło do flajszmasziny. Nożem kroił słonina ze szwatami. Warzył wusztzupa z ryja, ozora, serca. Szporowny Mats wyciongnoł gynste ize zupy i z tego boło na preswuszt, lyjberka, żymloki i krupnioki. Ciepło wusztzupa bajtle nieśli do somsiadów. Trza sie dzielić fajerem. Kiej im sie zaniesie, to doma ostanom i niy przyjdom sztyrować przy robocie. Kiej sie im zaniesie, to pysk bydom trzimać, ozorem myni melać, w sercu zawiści chować niy bydom. Kamraty Matsa ze zmiany pomogali mu, bo pomagiery były potrzabne – som by rady niy doł. Do nich boła wusztzupa z konskami miynsa, zynft i krzan – piwo z beczki w komorze, jydyn abo i dwa głymbsze do trawiynia i humoru.  Resztki krup ze krwiom, co sie niy pomiyściły w trzewiach, smażyli na świyżym fecie, że smakiem jedli i ze wiylgom uciechom popijali. Warzyły sie żymloki, krupnioki, preswuszty i lyjberki. Woniało piyknie i daleko.

No to somsiady prziszli podziynkować za świniobicie i pomogać. Chopy kielonki przynieśli, baba niy kożdo majty z kraglym wdzioła…

Jedni sie gościli, drudzy brali za peklowanie. Karlusy ino troszka bamontne rombali pnioczki na wyndzynie. Baby, co nie chciały, abo niy mogły co innego, słoiki myły. Miynso przykryte do pywnicy i kamerlika chroniły i brały się po leku za galert i za bachora. Rzondził Mats, bo umioł – som gryfnie robioł, robota sprawiydliwie podzieloł i za nia podziynkowoł. Z tym sie napioł, tamta po półdrzistkach poklepoł, jedna nawet szczypnoł. Czasu mieli w som roz. Uciechy bolo co niymiara. Kożdy Matsowe rzondzynie mioł rod, bo szpas musi być, a robota szła i nic sie nie marnotrawioło.

Baba Matsa chowała sie na Forsztacie. Z okna za darmo na fusbal kukała, bo klub boł naprzeciwko. Zarozki kole cmyntorza. Tako jako sie należy – koniyc miasta, forsztat, cmyntorz i fusbalplac, abo na opy: fusbalplac i cmyntorz. Za nimi Zalesche. W Zaleschu, na granicy z Dymbym stoła huta Baildona, co jom Hegenscheidt kupioł we 1865, kiej Katowice prawa miejskie dostały.

Hanek niy poradził se wspomnieć, jako to richtig szło. Mats tysz niy pamiyntoł. Nic sie z tego niy ostało. Wybulili i zaloli asfaltym. Obwodnica tam je, żeby do miasta autokami niy wjyżdżać. Kaj tam wjychać takim truckiem – miasto małe i niystare. Od placu west do placu ost może bydzie 300 metrów, może nawet niy.  Na Forsztacie żyli miyndzy światoma – ani to miasto, bo miasto ize styj zachodniyj czyńsci kończyło sie na kamiynicach jakieś sto metrów wprzódzi, ani to familoki, bo one boły za torami, co szły do huty. Jak szlaban opuścili, to jakby miasto ze Forsztatym odciynli od familoków.

Na chopców ize familków Rynia niy patrzyła, niy oglondała sie, kiej za niom gwizdali. Gwizdali i wołali czynsto, bo na nia szpakowali, choby koty na szpyrka. Dziołcha rychło sie pochytała, czamu tak robiom. Tych z miasta tysz miała za nic, bo choć patrzyli na to, co widzieli i o czym myśleli, to zarozki ślypia spuszczali – nawet słowa niy pedzieli. Myśli mieli tak odważnie grzyszne, iże na som grzych im odwagi niy stykło.

Rynia oparto o fynsterbret uwidziała Hanka, kiej gowom pod lata szczyloł.

Niy podobało jyj sie to, bo na zygorze stoło: Gospodarze 1, goście: 2. Drugi tor tyn som szczeloł, drugi roz mu tyn som podowoł. Oba szwarne karlusy i podobne do sia. Tego wiynkszego, tego, co bramki waloł, to sie trocha boła – nie wia czamu. Tyn drugi, tyn co podowoł, tysz synek fest – nogi, bary i rynce robota znoły. W oczach mioł to coś. To coś, co gorko jyj zrobiło i tu, i tam. Poszła Rynia na dół, stanyła przy dźwirzach szatni i czekała na fusbalorzy. Kiej wykompani szli do autobusu, to sie odezwała: Te, no ty, tyn, co gro z siódymkom – dobrze grosz, wiysz. Jo? – Mats przystanoł, pokozoł biołe zymby, pokozoł palcym na swoja klata. Jo?  No ty! – roześmiała sie Rynia. A co, dwóch siódymek na placu tosz niy ma! Powiydz, jak cie wołajom? Mats? Mats? To kiydy grocie u siebie i kaj to jest? Bo jo, Mats, wiysz, jo przinda cie pooglondać. Mie sie podobo, jak ty grosz, wiysz. No i prziszła na szpil na zidlungu, na placu, kole gruby. A potym już ostała. Fest jyj Mats pszoł a ona jemu. Mieli szczynście bez cufal, nale potym o nie dboli.

Hankowi bracia robili na dole. Markus boł elektrykiem. Elektryk na grubie mo pierońsko odpowiydzialność. Przeca ino kaj zaiskrzy a niyszczyńście fertig. Trocha gazu i koniyc śpiywki. Chopy byli – chopów niy ma. Bajtle byli – som siyroty. Markus instalowoł po leku i na zicher. Niy kożdymu sztajgrowi to sie widziało. Niekierzy ślypo ino wydobycio patrzyli. Tym Markus godoł: Wiycie sztajger, wy sie niy wrażujcie, bo sami niy wiycie, kaj bydziycie, kiej zaiskrzy i dupnie. Niy chcecie żyć w zgodzie ze sumiyniym, to wasze prawo. Ze mnom sie niy chytejcie, bo to niy je mondre. Jo wom tu na dole źle nie życa, bo i jo tu robia i moje braty, szwagry i kamraty. Niy byda ich mordowoł. Niy byda wos mordowoł.

Labiydziły sztajgry gupie, werbusy po technikum wieczorowym i studiach partyjnych, labiydziły na Markusa, nale ino po cichu. Za plecoma donosy pisali, iże Markus sabotażysta. Wtoś tam te donosy bez cufal komuś pokozoł. Wtoś bez cufal po Barbórce napranych sztajgrów zamiast do dom, to na hołda zawióz, ize mundurów seblyk, bo mundyr szanować trza, a szmary po gołyj kiej szpikolom niysfornym spuścił. Pomstowoły sztajgry, zymsty szukali – ino sie boli sromoty, co chopy na osiedlu zdjyńcia jeich gołych rzici z podpisami rozwiyszom: Jo jest rzić tego dupy sztajgra Naleskiego, co ino o mie dbo a o ludzi niy. Roz sie sztajgry we trzech zgodały i w łaźni Markusa dopadli. Niydobry to boł pomys, oj niydobry. Cołko gruba się ze sztajgrowych kalnioków śmioła, bo kożdy wiedzioł, iże Markus przymaścić poradzi i otwartom i zaciśniyntom. Sztajgry niy wierzyli, co taki grubioż mo pary. Niy znoli powiastek o Hanysach małych, nale fest. A Mats niy boł kurduplym –  hercuwom, inakszi babskom rziciom zwanom, przi alpinie obrocoł na zmiana ze Lukasem eli ze Gienkiym, bratym Renii, kiej ci się zmachali, a Mats, se pauza przi elektryce robioł. Sztromu bez precyzji kłość się niy do, a do precyzja trza oczom dać odpoczońć i ryncami porobić, bo przi tyj robocie chopa trza niy synka, a chop źrzały wiy genau, co niy ma roboty, kero sie do robić bez pauzy.

Pilnowali chopcy, coby kombajn jechoł pod Mankiem Hawrankiem. Manek sztama ize skarbnikiym trzimoł – ponoć za jedno byli. Manek go piyknie witoł przed kożdom szychtom. Mycka ściongoł, bił krziż kiejby ministrant stary, kłonił sie nisko i głośno godoł: Skarbniku, powitanie przyjmcie pokorne a o mie sie starejcio, bo moja na wiyrchu z bajtlami na chlyb czekajom. Skarbnik niyroz mu odpedzioł: Szczyńść ci Boże, Manku. Szczyńść ci Boże, boś choć czeski Hanys, eli możno i Pepik, to chop z ciebie porzondniyjszy od niyjednego z tyj strony i od goroli wielu, co we mie ganc a to ganc nie wierzom, do Boga niy rzykajom, na szychcie grubym słowym ciepiom. Niych Bóg cie mo w opiyce i tych, co z tobom, Manku, robiom. Byda dowoł pozór, co by wos niy zacisło, niy zasuło, niy zaloło, niy zadusiło i niy spoliło. Na gowy, rynce i nogi tysz dom pozór, bo gowa wom Hanysom po polskiej stronie zdo sie niy ino do walynia we ściana, rynkami mocie sie żegnać i bajtle po gowie głoskać i po rzici trzaskać, a nogi sie przidadzom do galantnych strzewików, do fusbalu i do koła, nogi sie przidadzom, coby przed niyszczyńściym pitać, a szczyńscie dogonić.

Dziynkuja Wom pokornie Skarbniku – Manek rynkom dowoł znać chopom ize swoi szychty, a chopy chórym za nim wrzeszczeli jako sekretorz na wiecu majowym, abo Poloki po przegranym szpilu: Dziynkujemy. Dziynkujymy. Takie to porzondki panowały na Matsowyj grubie.

Kiej Mats i Lukas zjyżdżali szolom na dół, to Markus mioł czas do siebie. Tak sie godo. Do siebie mioł czas, nale niy mioł wolnego. Takie nicniyrobiynie, to go ino nerwowało, aże boł chory. Woloł pojechać na Hankowym mopliku, eli na Hankowej eshaelce do Dobronyndzy i trocha porobić. Robił w polu, co tam akurat było trza. Siek, kiej prziszło siyc, oroł, kiej inni orali, żniwowoł, libo kopoł kartofle. Robił to solidnie, porzondnie, po naszymu, chocia wiedzioł, jako to bydzie Hankowe a niy Markusowe.  Moge i szynknie Hanek braciom pora morgów, co by sie pobudowali, bo na wsi wiyncyj luftu i swobody, nale nic jeszcze na sicher niy ugodali.

Markus poradził kole chałpy wszystko som zrobić, we króliczoku, we chlywiku przi wieprzkach, we kurniku – co tam akurat było trza. Bił króle, obciongoł skórki, wyprawioł skórki. Zanim króla walnoł w kark, to go futrowol suchym sianym, mlyczem, marchwiom, kłakami. Króliczyce przed kryciem futrowoł pietruszkom, coby się nie opiyrały. Gansi, idyki i perliczki chowoł. Do tego laufry, dwa sztrausy i pawie. Piykne były.

Tym pawiom potym gowy ukryncił i we fojerze spoloł – bo sie przekonoł, co to niydobry ptok. Diobelski znak. Kiej taki z człowiekiym sie choć na chwila zwionże, to taki istny i 44 jego pokolenia majom przerombane. Weź takiego Bolka Chrobrego z jego dynarym… Paw na Bolkowym dynarze i Bolek świyntym sie nie ostoł.

Boł tysz Markus pojentnym mulorzym, dachdekrem. tynkarzem, malyrzem. Umioł obciepać ściany, poradził ściana prosto postawić. Przekłodoł dachówki, kiej zaciekało. Sztrychowoł, wałki kłod, bielił chlywik i kurnik. Nikaj sie tego w szkole nie uczył – ojca podglondoł, bo ojciec byli chop nad chopy – poradzili sami, czego sztyrech synków i pienć dziołch niy poradziło. Ode starzika i opy sie uczył. Jak prziszła na Markusa szychta, to zjyżdzoł na dół, czasym z Matsem, czasym z Lukasem. Czasym z kerymś ze szwagrów. Bo swój to swój. Swoja robota znoli i na dole niy boznowali.

Jakoś raźniyj im było. Pokład 320 w staryj grubie, to niby niy jest nic ciynżkiego – nale z bracikiem raźniej. Kiej walił szychty, to na wiyrchu o dom i o rodzina, wielo rodzina, prawie familijo, staroł sie Mats. Mats dużo niy godoł. Stykło, iże wejrzoł – króle ogony kuliły pod sia, wieprzki z kwikiem pitały, baby kolana zaciskały, abo i na opy. Chopy rzadko mu direkt w oczy spoziyrali.

Markusowo baba, Anna, rodzono Hawranek, do sióstr Markusowych pasowała, kiejby z jednego gniozda – jak i inksze porzondne dziołchy sie wydoła po to, po co sie dziołchy wydajom. Zanim sie wydoła, to sie w doma od matki nauczyła jako żyć. Jak groszym gospodarzyć, warzyć, prać, maglować, biglować, cerować sztrikować, hyjklować, krawcować, sprzontać. Dużo tego. Niy kożdo baba poradzi. To tysz niy wszystko, bo tako dziołcha jeszcze mo być rechtórkom da swoich dzieci. No i do chopa mo być dobro. Wielki to obowiązek i niyleki.

Anie od Hawranków nic niy boło ciynszko. Przi robocie śpiywała, po robocie piwa sie z Markusem napiła i jednego, nale ino jednego, mu naloła.

Bo wiysz, mój ty roztomiły, naprane chopy, paskudne bajtle robiom – świyrgoliła do niygo szczyńsliwo. Markus, wiysz, tyś je mój, a jo je cołko twoja.

Cołko, cołko. Kiejżeś na grubie, to jo czekom i rzykom, kiejś na polu, to jo ino o ciebie myśla. Wiysz, jako mie to raduje, iże chopcy nasze na ciebie sie podali. Bydom z nich chopy jako sie paczy. Bydom z nich richtig chopy takie jak ty. Powiydz ino i dom ci ich siedym, abo i wiyncyj. Dziołszki bych tysz chciała ze trzi.
Z samymi chopami dobrze mi, nale trocha mi sie cni bez cery. Z chopcami niy chca i niy poradza pogodać o babskich sprawach. Chopcy tysz nie muszom godać o tym. Djoboł niy śpi. Niy chca, coby sie i ze samyj godki synkowi sie odmieni, kiyj godka niy tako, jako być mo. Lepiyj niy. Po co nom jaki ciepły. Chop mo być chopym, a dziołcha dziołchom.

Ana swoje a braty swoje. Chopcy niy dzielili roboty na chopsko i babsko. Babom swojij robić niy dali – babsko robota ich niy gańbiła. Czasami trefiły sie wyjontki. No bo po chlyb nikt z braci niy łaził. To robota niy do nich, to do bab i bajtli, tak godali. A po prowdzie, niy szli do piykorza, bo do obcego po co – przeca Hanek mo chlyb, a do Hanka po co? Hanek ich trocha nerwowoł. Odmiyniec jedyn. Niby starszy, niby srogszy, szanować trza, nale… Oni do szkoły łazili, bo musieli. Hanek – bo mioł to rod. Oni po szkole na bolcplacu ostro fusbal trynowali – Hanek tam ino czasym przyłaził. Oni lotali, gonili, tyrali całki szpil. Tory wto szczyloł? No wto? Hanek! Zawdy był tam, kaj bal lecioł. Woleje, półwoleje, ze szpany, z efyja, ze gowy. Kepki to boł jego kunsztik. Wyskakiwoł, wisioł we lufcie, wyciongoł kark, szukoł bala i bach czołem. Najlepsze boło to, iże gizda sfaulować sie nie dało. Korblowoł tak, iże chocia wszyscy jego kiwanie znoli, nale nikt niy poradził go zastawić. Na obie strony poradził. Robił ich, kiej bajtli. Przeciep glaichgewicht na prawo noga i szoł na prawo eli na lewo. Chcieli Hanka do lepszego klubu, a on niy. Czasu niy mo! Stykło mu latym, jesiyniom i wiosnom kości trocha rozciongnonć. Kariera? Niy. Reprezentacja – niy! Niby czyjo reprezentacja? Narodowo? Niy, niy, dziynkuja!

We zima w hokej groł na sztauwajerze, w torze stoł. Chytoł wszystko, co sie dało. Tysz go chcieli do Jonowa, do Murcek, do Katowic. Niy poszoł nikaj. Mało tego, tyn pierzyn boksowoł… boksowoł. A jak boksowoł. Nigdy nikogo niy znokautowoł. Przedstow se. Nigdy nikogo za mocno niy piznoł. Nigdy. A móg! Bo walił z obu. Roz lewom, roz prawom. Chodził leciutko na nogach, balansował ciałem, kiej kot, jakby tańcowoł. Paczył w ślypia jak kot w mysz. Jak cosik leciało, to odskoczył, uskoczył, unik, odchylił sie albo skontrowoł. Prawy prosty, prawy prosty. Na kole sie ścigoł tak dugo, aże go trener wyciep, bo trynera wyprzedzoł. Boł sie trener, co wtoś Hanka przejedzie, abo wstyd mu boło, co Hanek tak drapko sie nauczył pod góra i ze góry, na zakryntach i na finiszach? Wyciepli Hanka, dla zasady – wyścigówa klubowo mu odebrali, to se Hanek koło poskłodoł i jeździoł: do piekarni – do roboty, do opy – robić, czasym na gypekrze mama woził na wieś, czasym Matsa na ramie, żeby we dwóch omie i opie pomóc. Czasym Hanek tak sie ino na kole smykoł jak smród po galotach, coby cygaństwo szpiclować.

cdn.