Trzyńsiynia ziymie na Ślōnsku
Przi czytaniu starych tekstōw naszoł żech we dwōch zdrzōdłach informacyje ô tym samym zdarzyniu i zdało mi sie to tak ciekawe, żech poszukoł wiyncyj na tyn tymat.
Jura Gajdzica, co żōł we XVIII i XIX stoleciu we Cisownicy, napisoł we swojij krōnice:
„1786 prawie na ostatki Miesopustne z niedzieli na Pendziałek między 2 a 3 godziną po północy było trzynsieni ziemie.”
A Franc Mialski z Bierunia, co żōł we tym samym czasie, we swojij „Ksiąsce roznych ciekawych zecy” spōmnioł:
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
„w Roku 1786
Było Trzęsienie Ziemie trzi Razy w Mięsopusty Ostatnie Było w Dzien Swiętey Barbory”
Tōż jedyn pisze, że było trzyńsiynie ziymie na ôstatki miynsopustne, a drugi dodowo do tego, że na miynsopust było trzyńsiynie trzi razy, a na świyntyj Barbory było jeszcze jedne.
Lata 1785-1786 to bōł czas ekstra aktywności sejsmicznyj na Ślōnsku, chocioż srogszo czynstość trzyńsiyń rozciōngo sie nawet na czas ôd 1774 do 1799 roku. Nigdy wcześnij i nigdy niyskorzij niy było we Ślōnsku tyla trzyńsiyń ziymie, co wtynczos. Wejzdrzijcie sie na wykoz:
- 1774, 26/27 stycznia, Racibōrz
- 1775, 24 stycznia, Wrocław
- 1778, 10 moja, Tiefhartmannsdorf, Dolny Ślōnsk
- 1785, 7 lutego, trzyńsiynie na Morawie i Ślōnsku
- 1785, 22 siyrpnia, godzina 07, kole Baranij Gōry
- 1786, 10 lutego, Mysłowice
- 1786, 13 lutego, trzyńsiynie na Dolnym Ślōnsku, Morawie i Słowacyji; epicyntrum kole Bruntalu.
- 1786, 26 lutego, godzina 20, Pogōrze Ślōnske
- 1786, 26 lutego, godzina 22, Pogōrze Ślōnske
- 1786, 27 lutego, godzina 01, kole Cieszyna
- 1786, 27 lutego, godzina 04, kole Cieszyna
- 1786, 27 lutego, godzina 18, kole Cieszyna
- 1786, 4 marca, kole Reichenbach im Eulengebirge, Dolny Ślōnsk
- 1786, 3 października, kole Cieszyna
- 1786, 3 grudnia, godzina 17, kole Myślynic we Małopolsce
- 1789, 11 grudnia, Karkonosze
- 1790, 13 marca, Wrocław
- 1799, luty, Wrocław
- 1799, wrzesiyń, Karkonosze, Hirschberg
Porubiōne sōm te nojsrogsze, ale mōmy na liście dziewiytnoście trzyńsiyń, co trefiyły sie bez 25 lot. Żeby to wrazić we perspektywa: bez sto lot przed tym czasym (1674-1774) takich trzyńsiyń było trzi, a bez sto lot po nim (1799-1899) było ich dziesiyńć.
Trzyńsiynie z 22 siyrpnia niy prziniosło srogich szkōd, choby to była prōba gyneralno przed ôstatkowym kōncertym. Nojprzōd leko zatrzōnsło ô ôsmyj i ô dziesiōntyj na wieczōr 26 lutego, a potym jeszcze 27 lutego ô piyrszyj w nocy, ale to były barzij leke tōmpniyńcia aniżeli sroge trzyńsiynia. Ô sztwortyj rano ale ziymia zaczła tak sie trzōńś, że na powiyrchni porobiyły sie rozpadliny, a ze postrzodka ziymie szło słyszeć sroge larmo. We jakijś wsi jeszcze trwoł fajer na ôstatki w szynku i ludzie uciykali w pole. W Cieszynie popynkały mury we stawiyniach i wybuchła panika, w Cierlicku pynkło sklepiynie Kościoła, w Mysłowicach wieża kościelno była zepsuto, a w Bytōmiu i Namysłowie zwōny kościelne wziōnły bić same z siebie. Trzyńsiynie było czuć we Wrocławiu, Wiedniu i pod Piotrkowym.
Trzyńsiynie ze 3 grudnia 1786 miało po prowdzie epicyntrum kole Krakowa, ale je to nojgłymbsze (35 km) i nojmocniyjsze trzyńsiynie we naszym rejōnie we historyji. Podle europejskij skale makrosejsmicznyj miało siyła 5,4, to znaczy miyndzy mocnym, a przinoszōncym leke szkody. U nos ale aż tak go już niy było czuć, jak we Małopolsce, chocioż Jan Pagaczewski spōmino ô niyznōmym mi handlyrzu Jōnie Bernadziku z Cieszyna, co zapisoł we krōnice familije, iże u niego w dōma ôdpod kōncek muru znad dźwiyrzi. Strzōnsy było czuć aż we Wrocławiu.
Ciekawe je to, iże Mialski pisze, iże trzyńsiynie było na świyntyj Barbory. Po prowdzie na Ślōnsku było czuć strzōns wtōrny na drugi dziyń ô dziewiōntyj na wieczōr, ale czymu mioł by pisać ino ô nim? A możno mu sie dni pōmotlały? Tego sie nigdy niy dowiymy.
Ôd tego czasu Ślōnsk nigdy już sie tak niy trzōns. Trzōns sie za to inkaszyj, bo przeca niyjedyn z nos czuł we życiu tōmpniyńcia. Cołke szczyńście, że żyjymy we doś spokojnym regiōnie świata.
