Sōnety Szekspira we przekładzie ôd Mirosława Syniawy
SŌNETY SZEKSPIRA
Jak bezma wszysko, co mŏ zwiōnzek z Szekspirym, tak tyż jego sōnety sōm zdrzōdłym mocki niyjasności, dōmysłōw, roztōmajtych teoryj i interpretacyj (ôd alchymicznych do psychoanalitycznych). Niy wiymy, kej te sōnety były napisane, dyć wiymy, że w roku 1598 Francis Meres w „Palladis Tamia” spōmnioł ô Szekspirze jako autorze „cukrowanych” sōnetōw, a rok niyskorzij William Jaggard do zbiorku „The Passionate Pilgrim” wkludziōł sōnety, kere dzisioj majōm nōmery 138 i 144. Piyrszy – i jedziny za życiŏ Szekspira – rŏz jego sōnety wydoł w roku 1609 Thomas Thorpe. Sōm Szekspir, jak sie zdŏ, niy mioł z tym wydaniym nic spōlnego, je tyż możliwe, że zbiōr tyn bōł wydany bez jego wiedzy.
Nojwiyncyj pytań i interpretacyj doczekała sie dedykacyjŏ z Thorpe’owego wydaniŏ: Jedzinymu, kery spłodziōł pōniższe sōnety, panu W. H., wszelijakego szczynściŏ i tyj wieczności ôbiecanyj ôd naszego wiecznie żywego Poety życzy przichylny T. T. co rŏd mŏ przigody i w drōgã sie wybiyrŏ. Wystan Hugh Auden we „Wykładach ô Szekspirze” pedzioł, iż ô sōnetach Szekspira je napisano wiyncyj gupot, jak ô jakimbōndź inkszym dziele literackim. Stanisław Barańczak przidoł, że 90% tych gupot to prōby ôdpowiedzi na pytanie, fto to bōł W. H. z tyj dedykacyje. Bezto tyż niy bydã sie sam nad tym rozwodziōł, ażeby do tych wszyskich gupot niy przidać bez cufal jeszcze jednyj. Lepszyj ôstawić te dociekania tym, co – jak by to pedzioł sōm Szekspir – „mynij majōm mōzgu w głowie, jak woskowiny w uszach”.
Głōwnym tymatym cołkego zbioru je miyłość w jeji nojroztōmajtszych aspektach i ôdciyniach. Dzieli sie go zaôbycz na dwie niyrōwne czynści: adresatym abo głōwnōm postaciōm w sōnetach 1-126 mŏ być młody karlus, a w sōnetach 127-152 – kobiyta (skirz specyfiki angelskij gŏdki podzioł tyn je umŏwny, bo niy w kożdym sōnecie dŏ sie ôkryślić płeć adresata). W literaturze angelskij tamtych czasōw niy było drugego takego utworu, w kerym – jak Szekspir w piyrszyj czynści sōnetōw – chop ofyn wyznŏwŏ drugimu chopu, że mu przaje. Możno skirz tego sōm Szekspir niy myśloł ô wydaniu tych wierszy, a wydanie Thomasa Thorpe’a przeszło bez echa.
Popularny, choć niyzasużynie, stoł sie dziepiyro wydany w roku 1640 ôd Johna Bensona zbiōr „Poems: Written by Wil. Shakespeare Gent.”. Benson niy jyno powkludzoł do tego zbioru co jyno sie dało (znodły sie w nim m. in. wiersze ôd Johna Miltona, Bena Jonsona i Roberta Herricka). Pozmiynioł tyż kolejność sōnetōw, niykere posklejoł w wiynksze całości, dlŏ kerych sōm posnokwioł tytuły, a przede wszyskim pozmiynioł treść sōnetōw tak, coby wszyske ś nich były kerowane do kobiyty. Z „niybezpiecznyj” ksiōnżki zrobiōł ksiōnżkã „bezpiecznõ”.
Pamiynć ô wydaniu Thorpe’a prziwrōciōł dziepiyro przi kōńcu XVIII stoleciŏ Edmond Malone, redachtōr 10-tōmowyj edycyje „The Plays and Poems of William Shakspeare”. Ôd tego czasu Szekspirowych sōnetōw żŏdyn już niy prōbowoł „wymniszyć”.
Piyrszym polskim tumaczym Szekspirowych sōnetōw bōł Konstanty Pietrowski (abo Piotrowski), kery w roku 1850 wydoł we Wilnie „Wybór sonetów Szekspira, Miltona i lorda Bajrona”. We wyborze tym znŏdły sie 24 sōnety Szekspira. Kōmpletne abo bezma kōmpletne tumaczynia wydali ksiynżnŏ Maria Sułkowska (pod przemiankym MUS, 1913), Jan Kasprowicz (1922), Marian Hemar (1968), Maciej Słomczyński (1979), Stanisław Barańczak (2011) i Ryszard Długołęcki (2015). Ôkrōm nich wybory tumaczyń i tumaczynia pojedynczych sōnetōw ôpublikowali Wiesław Strzałkowski, Jerzy Sito, Marek Meissner, Karol Pieńkowski, Antoni Pietkiewicz, Felicjan Faleński, Feliks Jezierski, Witold Łaszczyński Kazimierz Błeszyński, Bogusław Butrymowicz, Artur Górski, Gustaw Wolff, Władysław Tarnawski, Aleksander Mierzejewski, Artur Międzyrzecki i Wiktor Woroszylski. Na wiela wiym, Szekspirowych sōnetōw na ślōnski żŏdyn jeszcze tumaczyć niy prōbowoł, tymu tyż miyniã, że piynć tumaczyń, kere dŏwōm niżyj, to piyrszŏ takŏ prōba.
Mirosław Syniawa
| Sonnet XLVI
Mine eye and heart are at a mortal war, How to divide the conquest of thy sight; Mine eye my heart thy picture’s sight would bar, My heart mine eye the freedom of that right. My heart doth plead that thou in him dost lie, A closet never pierced with crystal eyes, But the defendant doth that plea deny, And says in him thy fair appearance lies. To ’cide this title is impannelled A quest of thoughts, all tenants to the heart; And by their verdict is determined The clear eye’s moiety, and the dear heart’s part: As thus: mine eye’s due is thine outward part, And my heart’s right, thine inward love of heart.
|
Sōnet XLVI
Serce i ôko, jak z kokotym kokot, Pierōm sie ô skŏrb twojego widoku; Sercu nań szperã dać by chciało ôko, Dyć niy pozwŏlŏ na to serce ôku. Serce, że w nim je widok twōj, klaruje, Kaj sie niy wedrzōm jakżyw ôcz kryształy, A dyć pozwany zarzut ôdciepuje, Bo pōnoć widok twōj w nim leży cały. Coby rozsōndzić rzecz, zwołali myśli, Z kerych je kożdŏ serca kwatyrnikym, I im kŏzali co czyje ôkryślić; Proces sie skōńczōł tym tukej wynikym: To, co na wiyrchu, mŏ sie w ôku ôstać, A miyłość twojã winno serce dostać.
|
| Sonnet LV
Not marble nor the gilded monuments Of princes shall outlive this powerful rhyme, But you shall shine more bright in these contents Than unswept stone besmeared with sluttish time. When wasteful war shall statues overturn, And broils root out the work of masonry, Nor Mars his sword nor war’s quick fire shall burn The living record of your memory. ’Gainst death and all-oblivious enmity Shall you pace forth; your praise shall still find room; Even in the eyes of all posterity That wear this world out to the ending doom. So, till the Judgement that yourself arise, You live in this, and dwell in lovers’ eyes.
|
Sōnet LV
Jyn rym tyn mocny sie poradzi z czasym Siyłować; wszyske dynkmale złocōne Czas-ciarach w kōńcu ôbwŏlŏ marasym, A ty lśnić bydziesz, wpisany w tyn sōnet. Kej wojna strasznŏ figōry ôbali I ôd mulŏrza dzieło zrōwnŏ z ziymiōm, Tyn zŏpis pamiynć ô ciebie ôcali Przed mieczym Marsa, faklami, co dymiōm. Ty przeciw śmierci pujdziesz i wrogości, A chwoła twoja znojdzie se ustrōnie Ciche tam, w ôczach cołkij potōmności, Co bydzie trwała aż po świata kōniec. Tak aż do Sōndu, kej zajś żywy staniesz, W ôczach ci radych i sam mŏsz miyszkanie.
|
| Sonnet LX
Like as the waves make towards the pebbl’d shore, So do our minutes hasten to their end; Each changing place with that which goes before, In sequent toil all forwards do contend. Nativity, once in the main of light, Crawls to maturity, wherewith being crown’d, Crooked eclipses ’gainst his glory fight, And Time that gave doth now his gift confound. Time doth transfix the flourish set on youth And delves the parallels in beauty’s brow, Feeds on the rarities of nature’s truth, And nothing stands but for his scythe to mow: And yet to times in hope my verse shall stand, Praising thy worth, despite his cruel hand.
|
Sōnet LX
Jak ku szczyrkowym brzegōm płynōm fale, Tak kożdŏ z minut prze, kaj kōniec czekŏ; Kożdŏ plac zmiyniŏ z mozołym, zetrwale, Ażeby dognać tamtã, co uciekŏ. Człowiek sie rodzi w świetlistych prōmiyniach, Połznie w dojzdrzałość, korōnã dostŏwŏ, Dyć już cichtujōm nań spōrne zaćmiynia, A czas ôdbiyrŏ darki, kere dŏwoł. To ôn młodości niszczy kwiycie słodke, Zmŏrszczkami zmiyniŏ piykne frele w chyrpy, Futruje sie tym, co w naturze rzŏdke, Nic niy ôbstoji sie pod jego siyrpym. Dyć ô te rzōndki niy myślã sie lynkać, Bo niy dosiyngnie cie w nich jego rynka.
|
| Sonnet LXXI
No longer mourn for me when I am dead Than you shall hear the surly sullen bell Give warning to the world that I am fled From this vile world with vilest worms to dwell; Nay, if you read this line, remember not The hand that writ it; for I love you so, That I in your sweet thoughts would be forgot, If thinking on me then should make you woe. O, if (I say) you look upon this verse, When I (perhaps) compounded am with clay, Do not so much as my poor name rehearse, But let your love even with my life decay, Lest the wise world should look into your moan, And mock you with me after I am gone. |
Sōnet LXXI
Płacz pō mie, dyć jyn podwiel niy usłyszysz, Że światu zwōn już posympny, pōnury Znać dŏwŏ, żech zwioł z świata, co sztyjc grzyszy, Do napołniōnyj chrobŏkami dziury. Jak czytŏsz wiersz tyn, rynkã, co go kryśli Wymaż z pamiyci; przajã sercym całym I wolã pustkōm być strzōd twojich myśli, Niż by ci skirz mie płaczki z ôcz ciyc miały. Jak na tyn wiersz ci cojś sie dziwać kŏże, Kej jŏ już (możno) dŏwno leżã w glinie, Mojego miana przi tym niy powtŏrzej, Niych zy mnōm twoja tyż miyłość pōminie, Coby świat, jak by cie ujzdrzoł w żałobie, Ci niy dopŏloł, kej już bydã w grobie. |
| Sonnet CXLIX
Canst thou, O cruel! Say I love thee not, When I against myself with thee partake? Do I not think on thee, when I forgot Am of my self, all tyrant, for thy sake? Who hateth thee that I do call my friend, On whom frown’st thou that I do fawn upon, Nay, if thou lour’st on me, do I not spend Revenge upon myself with present moan? What merit do I in my self respect, That is so proud thy service to despise, When all my best doth worship thy defect, Commanded by the motion of thine eyes? But, love, hate on, for now I know thy mind, Those that can see thou lov’st, and I am blind. |
Sōnet CXLIX
Jak śmiysz, ôkrutnŏ, że niy przajã, gŏdać, Kej z tobōm robiã tela przeciw siebie? Niy myślã ô ciã, jak na swojã szkodã Niy pōmnych na siã, tyranie, skirz ciebie? Je mi ftoś, co cie niy mŏ rŏd, przŏcielym? Jak cie szteruje ftoś, czy jŏ go chwŏlã? Kejś skirz mie chmurnŏ, niy je żech mścicielym Na samym siebie już tym, że sie żŏlã? Zgardziōłch kejś sużbōm dlŏ ciã z tyj prziczyny, Że je cojś wy mie, co mōm w zŏcy, w cynie? Jŏch fertig w czci mieć i twoje przewiny, Jak mi to kŏże jyn twoje wejzdrzynie. Niynawidź, miyłŏ, zdōnżōłch cie wybadać: Jŏch ślepy, tyś tym, kerzi widzōm, rada. |
Jak się wdałem wieczorkiem w lekturę tych nowych przekładów od pana Syniawy to pół nocki oka nie zmrużyłem, nie dały mi zasnąć, To piękne przekłady, zapraszające do porównań.
Weźmy tyko sonet 46.
U Jana Kasprowicza z kujawskiego Inowrocławia, ucznia slawistyki u prof. Nehringa na dawnym Uniwersytecie Wrocławskim idzie to tak w jedenastozgłoskowcu (język późno-dziewiętnastowieczny) :
Oko me z sercem toczy bój zacięty,
Jak swym zdobycznym dzielić się widokiem:
Sercu mojemu oko czyni wstręty,
Serce pierwszeństwo swe głosi przed okiem.
Serce dowodzi, że do jego głębi
Wzrok nie dociera, więc w niem kształt twój spocznie,
A zaś przeciwne twierdzenie je gnębi,
Że on twój obraz ogarnął naocznie.
Pragnąc rozstrzygnąć spór, na sędzie biorę
Myśli, lenniki serca: te najszczerzej
Jasnemu oku i sercu w tę porę,
Rzekną wiernemu, co im się należy. —
I tak: twa postać oku, sercu zasię
Miłość twojego serca dostać ma się.
U Stanisława Barańczaka, dość niesfornego ucznia poznańskiej szkoły translatoryki a propagatora przekładu myśli oryginału, sonet ubrany jest aż w 13 zgłosek (język współczesny):
Oko i serce w zatarg śmiertelny się wdały
O to, jak dzielić zdobycz twojego widoku:
Oko chce wydrzeć sercu widzialne udziały,
Serce na ów monopol nie pozwala oku.
Serce zeznaje, że cię w swym wnętrzu zamyka,
W swojej nieprzeniknionej dla wzroku szkatule;
Lecz oko przeczy wszystkim racjom przeciwnika,
Twierdząc, że w nim odbijasz się w każdym szczególe.
Aby spór ten rozstrzygnąć, przysięgłych zwołano –
Myśli, mające w sercu źródło i mieszkanie;
Ich werdykt kończy wreszcie sprawę zawikłaną:
Tak serce, jak i oko część ciebie dostanie
Wedle prostej zasady: oku – twoja postać,
Sercu – miłość twojego serca ma się dostać.
Charakterystyczne, że wszyscy trzej poeci – i Kasprowicz i Barańczak jak i Syniawa, poprawiają rytmiczność oryginalnego dziesięciozgłoskowca stradfordskiego Billa. Sonet, czytany we współczesnym angielskim, w niektórych wierszach kuleje (impannelled / determined).
Bezcenne są te przekłady Syniawy, bo podkreślają zachowaną starodawność i ludowość języka śląskiego.
Nie dziwota, że nie musiałem sie wiele namęczyć, by przepisać wiersz Mistrza na gadkę inną, pograniczną małopolską, równie archaiczną co te gwary etnolektu śląskiego, godane jeszcze paredziesiąt lat temu we Fyrlondzie, też na południe od Opola, te wele Gogolina i Choruli, czy na północy w okolicach Sycowa, Kruciborka, Lubyńca czy Rosenberka.
Serce i łoko, jako tyn pies z kotem (/ jak te dwa kokoty*)
Bijom sie ło skarb Twojygo widoku;
Siercu zawrzyć luchcik chciałoby łoko,
Dyć nie pozwala na to serce łoku.
Serce, ze widok twój je w niem, klaruje,
Gdzie sie nie wedrom jak zyw łóc kryśtały,
A dyć pozwany zarzut łodkazuje,
Bo ponoć łobroz twój w niem lezy cały.
Coby rozsóndzić rzec, zwołali myśli,
Kozda z nich w siercu mieska na kwatyrze,
I im kozali co cyje łokryślić;
Proces sie skóńcył takem to wynikem:
To, co na wierzku, mo sie w łoku łostać,
A miłość twoję winno sierce dostać.
*Kokot nie ino na Ślónsku sie ostał.
Trza sie ino winszowoć, choby na Majstra Syniawe naszła łaska weny przetuplikowoć cołki zestaw sonetów genialnygo Anglika.