Projekt Wielki Jania c.d.
Aleksander Lubina
Projekt Wielki Jania c.d.
1 kwietnia 2023 w Katowicach w Garażu Wolności pani Barbary Nowak przy cieście i kawie, w nastroju wielkanocnym, spotkali się państwo Anna Ciszewska i Krystyna Wójtowicz, Ginter Pierończyk i Aleksander Lubina.
Rozmawialiśmy o przetłumaczonej na język polski powieści Arnolda Ulitza „Wielki Janja”.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Zastanawialiśmy się, czy przeczytanie Wielkiego Janji i rozmowy o tej powieści są jedynym celem tego „projektu”. Odwołam się tu więc do profesora Henryka Markiewicza (1922-2013)
Według H. Markiewicza można mówić o interpretacji całościowej, funkcjonalnej, idiograficznej i semantycznej – wszystkie te rodzaje postępowania mają charakter immanentny, tzn. skierowane są na sam utwór literacki.
Niemniej interpretacja może również odwoływać się do różnorodnych kontekstów zewnętrznych wobec dzieła; mówi się wtedy o interpretacji historycznoliterackiej ima się na myśli wysiłki badawcze zmierzające do usytuowania danego utworu w obrębie twórczości pisarza, prądu, gatunku lub światopoglądu danej epoki.
http://hamlet.edu.pl/interpretacja-utw-lit
https://pl.wikipedia.org/wiki/Interpretacja_utworu_literackiego
Mówiliśmy o drugim Arnoldzie literatury „katowickiej”, którym jest Arnold Zweig. Jego twórczość wykazuje podobieństwa ideowe z literaturą Arnolda Ulitza sprzed roku 1939, szczególnie z tą określaną jako pacyfistyczną. Obu Arnoldów spotyka wykluczenie społeczne.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Arnold_Zweig
Mówiliśmy o Pisarce z Katowic, którą jest Ruth Storm.
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&sxsrf=APwXEdfhD0hSloI2uR8B5idSzlKLS8BthQ:1680390938494&q=ruth+storm+ksi% O Ruth Storm więcej na stronie fb Wielki Janja.
Pani Krystyna Wojtowicz zastanawiała się nad koniecznością uwzględnienia kontekstu historycznego powieści i twórczości Arnolda Ulitza, a to rozległy obszar. Postanowiliśmy się dzielić źródłami naszej wiedzy.
Polecamy na wstępie lekturę:
Normana Daviesa
https://www.google.pl/search?q=norman+davies+ksi%C4%85%C5%BCki&sxsrf=APwXEdd
Timothy_Gartona_Asha
https://pl.wikipedia.org/wiki/Timothy_Garton_Ash
i Thomasa Urbana
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/211199/niemcy-w-polsce—historia-mniejszosci-w-xx-wieku oraz
Edmunda Osmańczyka
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/211199/niemcy-w-polsce—historia-mniejszosci-w-xx-wieku
oraz dobrą pracę z dobrych czasów(1992)
https://www.polenforschung.de/assets/downloads/veroffentlichungen-dpi/Bd14_Lawaty_Mincer_BAND1.PDF
tę samą pracę w języku polskim
https://tezeusz.pl/polacy-i-niemcy-100-kluczowych-pojec-ewa-kobilinska-1426741
Nie da się ominąć dorobku profesora Ryszarda Kaczmarka:
https://us.edu.pl/instytut/ih/osoby/ryszard-kaczmarek/
Wielki Janja rozgrywa się w latach 1894-1895 w Załężu i w Katowicach.
Dla tych czasów i tego miejsca poprzedzające je wydarzenia historyczne to reforma państwa pruskiego 1807, lata 1830-1832, Wiosna Ludów, wojna francusko-pruska i rok 1888.
Na Arnolda Ulitza do roku 1939 wpłynęły pierwsza wojna światowa, „rewolucja” w Rosji, rady robotniczo-żołnierskie w Niemczech, blokada głodowa, konfrontacja komunizmu i narodowego-socjalizmu (hitleryzmu) w Niemczech oraz wydarzenia doprowadzające do secesji części Górnego Śląska.
Tutaj należy poznać działalność Wojciecha Korfantego, Michała Grażyńskiego (Kurzęby), x.Carla Ulitki oraz J.Kustosa
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kustos
Można się zapoznać z pracami D. Jerczyńskiego i J. Lubosa, są także książki Alojzego Lysko.
Z czasów po wojnie uwzględnić należy trzy dokumenty. Na życzenie prześlemy teksty źródłowe.
Te dokumenty to:
- Karta wypędzonych (Stuttgart, 5 sierpnia 1950):
https://www.ausstellung-angekommen.de/die-charta-der-vertriebenen
https://www.landeskunde-baden-wuerttemberg.de/charta-heimatvertriebenen
- Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich wysłane z Rzymu 18 listopada 1965 roku:
https://muzhp.pl/pl/c/300/oredzie-biskupow-polskich-do-ich-niemieckich-braciy
- – Memorandum Wschodnie to najobszerniejszy i – nie waham się tego powiedzieć – najważniejszy dokument pojednania polsko-niemieckiego– powiedział były prymas Polski abp Henryk Muszyński podczas konferencji „Na drodze pojednania. Upamiętnienie Wschodniego Memorandum Kościoła Ewangelickiego w Niemczech (Ostdenkschrift) z 1965 r.”.
https://ekumenia.pl/aktualnosc/50-lat-memorandum-wschodniego-2/
Należy przypomnieć także o konferencji 2+4
https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_on_the_Final_Settlement_with_Respect_to_Germany
https://pl.wikipedia.org/wiki/Konferencja_dwa_plus_cztery#Udzia%C5%82_Polski
Wiedziałem od początku (A.L.), że na powieść Wielki Janja (wersja 1953) cień rzuci postać Otto Ulitza jr. Na stronach IPN i archiwów nie znalazłem potwierdzenia informacji Wiki o Otto(nie) Ulitzu juniorze. Ale będziemy dalej szukać
Zacznijmy od rodzina Otto Ulitza jr.:
Ojciec: Otto, z Breslau, farbiarz, następnie żołnierz zawodowy, w końcu sierżant major w dawnym wojsku bawarskim. 1888 pracownik biurowy Kolei we Wrocławiu, 1895. Dyrekcja w Katowicach,;
Matka: Genoveva z domu Leute, urodzona w Ravensburg (Górna Szwabia), w rodzinie rolników i młynarzy;
Bracia Wilhelm (* 1883), Georg (* 1885), →Arnold (1888–1971), 1930–1933 nauczyciel we Wrocławiu, poeta;
– żona 1911 Johanna Czech († po 1949), z Katowic;
2 synów →Joachim (* 1913, zginął w II wojnie światowej, oficer rezerwy →Otto (* 1917, zginął w II wojnie światowej), oficer rezerwy, 1 córka Eva Konrad (* 1921)
W 1946 Otto Ulitz został internowany i na 4 lata przez NKWD, następnie skazany w NRD podczas na 10 lat więzienia – ułaskawiony w 1952 i wydalony do RFN.
Pamiętać należy, ze Stasi funkcjonowała od 08.02.1950
Pisze o Otto Ulitzu prof. Ryszard Kaczmarek.
Powyższe zdania nie wykluczają możliwości sugerowanych przez Wiki. Przy czym Otto Ulitz nie był folksdojczem, urodził się w Kempten (Bawaria). Volkslistę w Katowicach wprowadzono w 1941.
Na stronach niemieckich znalazłem informację (A.L.) o tym, dlaczego nie otrzymał odznaczeń w RFN… Te informacje sugerują możliwy związek Otto(na) Ulitza z tzw. prowokacją gliwicką, szczegółowo opisaną przez Horsta Bienka w Pierwszej polce. (Polka z małej litery, bo chodzi o taniec.) Książkę polecam.
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/Horst-Bienek-Pierwsza-Polka-Die-erste-Polka/250
Przy tłumaczeniu Janji spodziewałem się ponownego zderzenia z tzw. moralnością Kalego – jest bardzo rozpowszechniona wśród Górnoślązaków, Niemców na Górnym Śląsku i Polaków tamże.
Przeciwstawiając się tej moralności Kalego postanowiliśmy kontynuować nasze spotkania z udziałem znawców przedmiotu i autorytetów formalnych.
O kolejnych spotkaniach informować będą organizatorzy.
Zastanawialiśmy się, gdzie ma stanąć Bebok Janji.
Dłuższą chwilę wspominaliśmy nasze dzieciństwo i młodość w miejscach istotnych dla powieści Wielki Janja – w Załężu, na ulicy Francuskiej, na Kościuszki, na Krzywej, na Andrzeja, katechezę w Kościele Mariackim, Bibliotekę Śląską, cmentarze na Francuskiej, bo jak pisze Ulitz, kiedy spotykają się katowiczanie, to rozumieją się bez słów i pięknie mówią o Kattowitz (Wielkich Katowicach, Stalinogrodzie i Katowicach), a żal za serce chwyta.
Zapraszamy do współpracy i na spotkania
