Lekcyjo: Ślōnskie straszki

Ô lekcyji

Lekcyjo narychtowano je do dziecek 10-12 lot starych. Trwo jakie 90 minut, tōż dobrze nadowo sie na dwie szkolne godziny.

Na lekcyji dziecka przewiedzōm sie ô ślōnskich straszkach: dymōnach, zjawach i stworokach. Lekcyjo nadowo sie i do bajtli, co sōm ôbznajōmiōne ze ślōnskimi bojkami, i do tych, do kierych bydzie to co nowego.

Lekcyjo mo forma informacyjno-ôbrōnnego szkolynio do dziecek. Rechtōr je przebleczōny za policaja-agynta ze szpecjalnyj sekcyje do ôchrōny ôd paranormalnych istot, co ekstra prziszoł do grupy pokludzić te zajyńcia. Po tajli teoretycznyj i “praktycznyj” dziecka dostowajōm dyplōmy ze szkolynio.

Lekcyjo kludzōno była we 4 grupach, kożde kole 10 dziecek, bez czas “Lata w teatrze” ôd tyjatru Ateneum we boguckim dōmu kultury.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Lekcyjo potajlowano je na 5 pōnktōw:

  1. Wstymp
  2. Pamiyńciowe portrety straszkōw
  3. Knify na straszki
  4. Sprawa Tōmka i Julki
  5. Zakōńczynie

1. Wstymp

Co trza narychtować:

  • przebleczynie ôd kōmisorza: mantel podany na detektywōw, ancug, czorne bryle, skōrzanno tasza, itp.

Rechtōr przichodzi do grupy przebleczōny za agynta policyje. Mo wyglōndać choby agynt FBI (Archiwum X) abo detektyw. Przi seblykaniu mantla i rozkłodaniu potrzebnych rzeczy wito sie i przedstawio:

Dziyń dobry, kōmisorz Rafał Szyma, wojewōdzko kōmynda policyje, sekcja W. Nasza sekcyjo zajmuje sie roztōmajtymi nadprzyrodzōnymi zjawiskami i paranōrmalnymi istotami. Kożdy roz jak fto zgłoszo na nōmer 112 takie problymy, ône sōm przekazowane do nos. 

foto: Barbara Trela-Szyma

Dalij rechtōr dowo krōtki ôpis sytuacyji na Gōrnym Ślōnsku:

  • je sam moc roztōmajtych straszkōw
  • downo tak już je: jak sam szły wojoki ôd Napoleona, to utopce cołkie ôddziały wyciōngały na barzoły, tak coby pōmōc miyszkańcōm; bez drugo światowo wojna fojermany świyciyły tak, coby fligry niy umiały znojść ślōnskich miasteczek
  • jejich aktywność je żywo i dzisio, tōż robota szpecjalnyj jednostki policyje je potrzebno

Dalij rechtōr pado, na co sam prziszoł – coby pokludzić ze szkolorzami te szkolynie.

Uwogi:

  • Wstymp mo być krōtki, tak coby gibko przelyźć do tajle, w kieryj dziecka bydōm miały do zrobiynio co inkszego jak ino słuchać godki ôd rechtora
  • Piyrszy mōmynt je fest ważny – rechtōr mo wlyźć do klasy we fajnym przebleczyniu, z ynergijōm, prziwitać sie i roz-dwa wkludzić dziecka do tymatu

2. Pamiyńciowe portrety straszkōw

Co trza narychtować:

  • moc kartek i farbiste filoki do kożdego bajtla
  • plac na zolu, coby było kaj porozkłodać kartki
  • ôgōlno wiedza ô ślōnskich straszkach, a tyż inkszych mitologicznych istotach, tak coby bazować na tym, co dziecka już znajōm

Zacznymy ôd tego, że zrobiymy pamiyńciowe portrety tych istot, co je sam na Ślōnsku mōmy. 

foto: Paweł Szymkowiak, Lato w teatrze 2021

Rechtōr pyto sie bajtli ô to, jeźli znajōm jakie ślōnskie straszki. Przeważnie dziecka poradzōm pokozać na dwa-trzi nojpopularniyjsze: beboka, Skarbnika a utopca. Na nich trza pokozać, ô co rozchodzi sie ze “pamiyńciowymi portretami”. Bajtel, co powiy jakie miano ôd straszka, zapisuje je na kartce. Piyrszo tako kartka rechtōr dowo na zol i tuplikuje:

Sam bydymy przidować kartki z ôpisym tego straszka i z ôbrozkami, na kierych go pokożecie. Jak ino wōm sie jaki straszek bydzie widzioł, to zaroz go narysujcie. Potrzebujemy dużo ôbrozkōw kożdego stworoka, tak coby my go niyskorzij poradziyli leko poznać. 

foto: Paweł Szymkowiak, Lato w teatrze 2021

Skuli tego kożdy bajtel we kożdym mōmyńcie bydzie mieć co robić. Rechtōr może aktywizować szkolorzy, co sōm mynij aktywne, i poprosić ô nakryślynie jakigo stworoka.

Nojprzōd budujymy wykoz straszkōw, tak coby na delōwie pokozało sie 9 kartek: Utopiec, Bebok, Skarbnik, Połednica, Dioboł, Mora, Fojermōn, Skrzot, Strziga.

foto: Paweł Szymkowiak, Lato w teatrze 2021

Potym jednego po drugim bydymy ôpisować – rechtōr prōbuje jak nojwiyncyj przewiedzieć sie ôd szkolorzy, co bydōm abo znać fakty ô straszkach, abo sprōbujōm je wymyślić. Idzie im przi tymu pōmogać, tak coby jak nojmynij rechtōr godoł samymu, a jak nojwiyncyj wyciōngoł z dziecek

Do kożdego straszka trza obrać jednego szkolorza, co zapisze nojważniyjsze rzeczy. Nojprzōd trza im pokozać, ô co sie rozchodzi: kożdo cecha mo być zapisano ôd kryski, jedna pod drugōm, krōtkim hasłym (rechtōr niykiedy musi pedzieć skrōcono forma jakij cechy, coby bajtle dugo niy medykowały nad tym, co zapisać; bez przikłod do Skarbnika: – gruba, stary chop ze brodōm, zmiynio forma, itp)

Na ôstatku na delōwce mo leżeć 9 kartek ze nojpopularniyjszymi straszkami, a przi kożdyj krōtki ôpis i jedyn abo pora ôbrozkōw nakryślonych ôd szkolorzy.

Wykoz straszkōw

Pozōr: Ruby tekst pokazuje te fakty, ô kierych rechtōr niy śmiy przepōmnieć. Bydymy ich potrzebować we pōnkcie 4.

Utopiec

  • mały chop
  • zielōno skōra
  • zielōne ôczy, kolite choby u żaby
  • błōny miyndzy palcami
  • czerwōny kabocik i czopka
  • zielone, niebieskie, czarne ubranie
  • z rynkowōw ciecze mu woda (a niykierym ze cołkij lewyj strōny)
  • poradzi zmiyniać swoja forma we chopa, kobiyta, zwiyrze abo rzecz
  • mo familijo: żona, cery
  • pokazuje sie przi wodzie, miyszko we stowkach, kaczokach, jeziorach a przi rzykach
  • robiōm na szkoda, ale tyż niyroz pōmogajōm (przikłod utopca, co bōł za drużby do niyszczyńśliwyj młodyj panny)

Bebok

  • niykierzi padajōm, że niy idzie go ôboczyć
  • podug inkszych je czorny, ze zymbiskami i pazurami, kudłaty
  • co robi? Porywo bajtle
  • jak je porywo? Do miecha
  • na co je porywo? Coby je zjeść (“Bebok je dzieciożerny”)
  • mieszko na gōrze, we piwnicy, abo kaj indzij w dōma, kaj je cima
foto: Paweł Szymkowiak, Lato w teatrze 2021

Skarbnik

  • grajzik ze dugōm brodōm
  • tyż poradzi zmiyniać forma: pokazowoł sie tyż za grubiorza, sztajgra, światełko, ptoki, zwierzynta…
  • dobry abo zły
  • ô grubskim savoir-vivrze
  • jak bajtle niy znajōm, jak wyglōndo, idzie pedzieć ô Duchu Gōr-Rübezahlu (bezma ôn i Skarnik to je jedna istota) i ô Gandalfie (postać, kieryj wyglōnd J.R.R. wziōn bezma ze postkarty ze Rübezahlym/Skarbnikiym).
Dej pozōr tyż:  Piotr Zdanowicz: „Plaskate noski”… lebo 80 lŏt nazŏd w Alt Cosel

Połednica

  • modo kobiyta we prostyj szacie, z mocōm kwiotkōw, wiōnkōw
  • pokazuje sie w połednie
  • atakuje siodłokōw, co drzymli se po robocie na polu
  • jak je fest zło, poradzi zabić (urznōnć gowa), jak mynij – dusić, ôbalo, depto, łōmie kości, jak jōm biere na bozny, to… siko na tego, co spi.

Dioboł

  • chop we czornych szatach
  • poradzi zmiyniać swoja forma we chopa, kobiyta, zwiyrze abo rzecz
  • je mocka roztōmajtych diobłōw
  • diobłōm rozchodzi sie ô dusza ôd grzysznika – pōmogajōm mu, a za to dostawajōm jōm po śmierci
  • sōm szprytne, ale niyroz szprytniyjsze ludzie poradzōm ich ôszydzić

Mora

  • zły duch ze formōm kobiyty
  • dusi we śnie
  • kożdy może być morōm – bez dziyń normalno kobiyta, w nocy ôpuszczo ciało i idzie dusić
  • jedne duszōm ludzi, inksze duszōm drzewa (ôzprowka ô mynżu, co prziuważōł swoja baba chodzić daleko do lasa i ekstra sie przekludziōł bliżyj jeji strōma, coby niy była tako skamano tōm drogōm)

Fojermōn/błyndne ôgniki

  • ôgnik: kulka abo flama światła
  • inkszo forma: chop ze ôgniym zamiast gowy
  • pokazuje sie nojwiyncyj na barzołach
  • jedne pōmogajōm, inksze kludzōm do wody
  • to sōm dusze ôd złych ludzi
  • jak pōmoże, to trza mu głośno podziynkować “Dziynkuja” abo “Bōg zapłać” – wtynczos sie tracōm i przechodzōm na tamtyn świat

Skrzot

  • mały chopek, jak ôsa
  • cołke familije żyjōm przi nos i ani ô tym niy wiymy
  • czopki, farbiste kabotki
  • choby ludzie: jedne dobre i poradzōm pōmōc, inksze złe i robiōm na szkoda

Pozōr: skrzoty sōm dobre do ôpisanio, jak rechtōr widzi, że na zajyńciach zrobiyło sie za strasznie. Przi skrzotach idzie wtynczos pokozać jakie przijymne, przijazne straszki.

foto: Paweł Szymkowiak, Lato w teatrze 2021

Strziga, strzigoń

  • jedne lasowe, inksze na cmyntorzach
  • sōm i kobiyty (strzigi) i chopy (strzigōnie)
  • miynsożerne, a nojwiyncyj lubiōm miynso ludzi
  • wyglōndajōm choby chude umrziki z pazurami

Straszki, co ich sam niy ma:

  • heksa – rechtōr pado dzieckōm, co ôd bajtla kożdy dobrze wiy, fto to je heksa i po jakimu trza na nia dowac pozōr. Skuli tego idzie uszporować trocha czasu i skrōcić ta tajla lekcyje.
  • inksze straszki: rechtōr ôfyn pado, że to ino pora najpopularniyjszych straszkōw, a krōm nich je cołkie bogajstwo inkszych. Za przikłod idzie dać Meluzyna (dymōn, co pokazuje sie przi burzy i robi larmo, jak wleci do chałpy; kobiyta ze ôgōnym choby u syryny), abo Biyda z Nyndzōm.

Uwogi:

  • niy trza dzieckōm przekazować kożdyj jedyj cechy, co stoi na wykozie.
  • trza dać pozōr, coby zajyńcia niy zmiyniyły sie we wykłod, na kierym godo ino rechtōr. Kaj idzie, trza prosić bajtle ô przikłady, pōmoc, rysowanie – trza dać im plac do aktywności.
  • na wykozie niy ma kożdyj jednyj cechy ôd straszka. Rechtōr może go swobodnie powiynkszyć abo pozmiyniać, podug tego, co mo za wertowne.
  • jak rechtōr trefi na dziecka ôbznajōmiōne ze słowiańskōm mitologijōm, co bydōm dować przikłady dymōnōw, kierych niy ma we kanōnie ślōnskich straszkōw, werci sie leko zmiynić tymat zajyńć. Trza wtynczos pokazować, że rozchodzi sie ô istoty popularne “u nos”. Przidowo sie narracyjo ô tym, że – bez przikłod – cmyntarne baby toć, idzie trefić, ale u nos dużo popularniyjsze sōm strzigi i strzigōnie, co wyciepły baby ze cmyntarzowego strzodowiska. Trza szkolorzōm ofyn pedzieć, że majōm recht – i teroz ino zaglōndōmy na regiōnalno specyfika – a niy, że to, ô jak sie kiedy przewiedzieli ô czym inkszym, to teroz sie to niy liczy.
  • trza dować pozōr na to, jak bajtle reagujōm na ôpisy straszkōw. Niykiere ś nich mogōm być za drastyczne do jakij grupy, inksze grupy rade suchajōm ôzprowek ze horrorowyj zorty. Skuli tego na wykozie niy ma bez przikłod podciepōw, ô kierych ciynżko co pedzieć bajtlōm ze spōłczesnōm wrażliwościōm.

3. Knify na straszki

Ta tajla rozwijo informacyje, co bajtle dostały we pōnkcie 2., przidowo wiedza ô tym, kaj stworoki żyjōm, jak sie zachowujōm, a tyż co idzie zrobić, coby sie prze nimi ôchrōnić. Terozki tyż idzie dać wiyncyj przikładōw abo cołkie ôzprowki ô utopcach, diobłach a Skarbniku, co jeszcze przidōm dran we pōnkcie 4.

W niykierych grupach pōnkty 2. i 3. połōnczōm sie w jedno: przi godce ô tym, jak straszek wyglōndo, rechtōr zaroz bydzie dowoł przikłady, kōnski bojek. Roz za kiedy dziecka same powiedzōm, co sie przōdzij same przewiedziały ô jakim straszku.

Durch tyż potrzebne sōm nowe ôbrozki stworokōw – na kōniec ôzprawianio trza ale dzieckōm pedzieć, coby pōmału kōńczyły rysować. Na ôstatku “pamiyńciowe portrety” na delōwie majōm być fertich i kōmpletne (miano + cechy + ôbrozki).

Co pōmogo na wszyskie straszki?

  • uciekać do ôjcōw i ani sie niy ôglōndać
  • kiejś padali, że na wszysko pōmogało porzykać. “Wszelki duch Pana Boga chwoli” bezma ôdgōniało straszki, a jak fto farōnowoł, to ich prziciōngało i dowało im siyła. Jak to ale dzisio je z tym rzykaniym – niy wiadōmo.
  • z niykierymi straszkami idzie sie dogodać. Utopce, diobły, Skarbnik – jak sie do nich je dobry, to zaroz inaczyj reagujōm. Mora idzie poprosić, coby niy mynczyła ludzi po blisku – i potym idzie ś niōm żyć. Skamracōny skrzot może wachować chałpy, jak żodnego niy ma. Ale z bebokiym abo ze strzigōm żodnyj godki niy ma – to sōm naprowda niybezpieczne istoty.
Dej pozōr tyż:  (Ober)Schlesisch A1.3 (Fortsetzungskurs) – 3. semester kursu ślōnskij gŏdki na VHS Heidelberg

Utopce

foto: Paweł Szymkowiak, Lato w teatrze 2021

Diobły

  • diobły chcōm ôd ludzi dusza, tōż styknie niy brać tego, co ôbiecujōm
  • ślōnskie diobły sōm szprytniyjsze jak polskie: polskie podpisujōm cyrografy ze grzysznikami, a przeca jak fto mo se przetnōńć skōra i swojōm krwiōm co szkryfnōńć, to drab spokopi, że cosik je niyrichtich. Ze ślōnskim diobłym styknie sie dogodać na gymba.
  • diobły sōm szprytne, ale niyroz ludzie sōm szprytniyjsi. Fto mo godane, to takigo diobła poradzi ôszydzić.

Skarbnik

  • co nerwuje Skarbnika: jak fto na dole gwizdo, farōni, je sorōński do inkszych
  • co mu sie podobo: robota, pōmoganie, skrōmność
  • ôzprowki ô tym, jak Skarbnik retowoł ludzi
  • ôzprowka ô tym, jak Skarbnik-Szarlej poradziōł zaloć cołko bytōmsko gruba, jak go ludzie znerwowali

4. Sprawa Tōmka i Julki

Co trza narychtować: 

  • durk ôbrozkōw
  • print-screen ulice ze Google Street View, jak akcyjo je przeniesiōno do inkszego miasta jak Katowice Bogucice).

Mōmy na kōmyndzie tako sprawa – terozki byda Wos prosiōł, cobyście zy mnōm jōm rozwiōnzali. To sōm Tōmek i Julka, bajtle, co sie niydowno straciyły. Policaje sōm zicher, że niy ma to żodno ajnfachowo”sprawa – żodyn człowiyk ich niy porwoł, niy straciyły sie same ze siebie. Beztōż sprawa prziszła do sekcyje “W”. Wejrzijcie ino…

Szkolorze rozwiōnzujōm sprawa stracōnych bajtli. Grupa dostowo jedna za drugōm wydurkowane kartki do analizowanio, a rechtōr – trocha ze ôzprawianiym, trocha ze ôdgrowaniym ôsobōw – przekludzo jōm aże do rozwiōnzanio.

Stracōne bajtle

Rechtōr dowo grupie wydurkowane ôbrozki i wkludzo jōm do sprawy. Trza pokozać stracōne bajtle, kiedy sie to zdarziło, kaj ich fto ôstatnio widzioł. Trza tyż pedzieć, ô co sie rozchodzi: ô poznanie, jaki straszek ich porwoł i ô tym, żeby sprōbować ich uretować.

Dziecka rade spytajōm sie, co tyż sie prawie zaczło – ôzprowka ô sprawie ôd policyje abo co. Ôdpowiydź, że to “rekōnstrukcyjo wydarzyń” abo “śledztwo” we testowanych grupach stykała, coby dziecka dały sie do rozwiōnzowanio.

Zaroz tyż rechtōr ze grupōm stowajōm nad kartkami z ôpisami straszkōw i jedna po drugij eliminujōm te, co niy pasujōm do wydarzyń. Bez przikłod, niy bydzie to chyba połednica, bo zdarzynie dzioło sie na wieczōr, a ôna pokazuje sie w połednie. Niy bydōm to tyż skrzaty, bo niy słyszelimy, coby kiedy skrzot porwoł bajtla. Niy bydzie to utopiec, bo niy ma we ôbtoczyniu żodnego stowka. Kartki z mianym ôd straszka poza podejdrzyniym bajtle ôbracajōm na drugo strōna, ale ôstawiajōm wszyskie ôpisy i ôbrozki, tak coby wrōcić sie do niego, jakby inksze fakty pokozały, że może być winny.

Plac zdarzynio

Przikładowy plac pokazuje widok ze Google Street View – kōnsek boguckij ulice Ludwika. Rechtōr dowo go dzieckōm do ôbejzdrzynio za faktami i nowymi śladami.

Jak bajtle pokożōm na ćmok we garażach, idzie nakierować sprawa na ślady ôd beboka, co rod miyszko we takich placach. Niykiedy bajtle pokożōm na guliki i kożōm wrōcić utopca nazod do podejrzanych.

Zaroz tyż werci sie pedzieć, na co bajtle majōm niy patrzeć: porwanych dziecek na zicher niy ma we pokozanych autach; policaje badły za takōm ôpcyjōm i na zicher niy tykajōm sie ône sprawy.

Zaś: rechtōr dowo dzieckōm ôbadać zdjyńcie i społym z bajtlami przeglōndo, jeźli zmiyniyło ône sytuacyjo straszkōw porozkładanych na delōwce.

Świadki

– Na szczyńscie znodli my dwōch świadkōw, co mogli nōm co pedzieć ô tamtym wieczorze. Pani Gryjta i pōn Michał. Z kim chcecie nojprzōd pogodać?

Dziecka ôbiyrajōm świadka, a rechtōr pado im, że terozki bydzie scyna we kōmisariacie. Rechtor bydzie ôdgrowoł świadka, a dziecka sōm za policajōw i mogōm ta ôsoba przepytować.

Pani Gryjta (starszo kobiyta, głos ôd klachule)

  • miyszko we familoku kole placu pokozanym na zdjyńciu z lewyj strōny, ale niy mo ôkiyn na plac
  • niy spała, bo cołki dziyń była wielko hica i dopiyro na wieczōr ôtwarła ôkna
  • zaglōndała bez ôkno, jak kożdy wieczōr
  • ôroz ku placowi, bez drōga przelecioł “taaaki srogi” czorny kot – aże sie zlynkła
  • żodyn sōmsiod takigo kota niy mo, ani czornego, ani na zicher takiego wielkigo
  • niy widziała dziecek, niy słyszała żodnego larma, niy widzioł jij sie ino tyn kot

Po poru pytaniach rechtōr z bajtlami zaś przeglōndajōm, kiery straszek by to mōg być. Za podejzdrzanych ôstowajōm sam utopiec i dioboł – bo ino ône zmiyniajōm forma i mogli zmiynić sie we kota.

Pōn Michał

  • szoł na wieczorny szpacyr ze psym (fest niyskoro, bo w dziyń było za gorko)
  • ôroz pies sie zlōnk i niy chcioł iść dalij
  • pōn Michał usłyszoł dziecka ryczeć (takie “Aaa”)
  • chociōż im pōmōc i wejrzeć, co je louz, ale musioł smyczyć swojigo psa
  • jak wyszoł zza winkla, to wloz prosto do głymbokiyj kałuży, ujechoł i ôbalōł sie do wody
  • je to dziwne, skōnd ta woda przi takij hicy
  • jak dziecka spytajōm, jexli niy słyszoł czegoś blukać, przizno, że tak mu sie richtich zdowało.
Dej pozōr tyż:  Piotr Zdanowicz: „Plaskate noski”… lebo 80 lŏt nazŏd w Alt Cosel

Po poru pytaniach rechtōr z bajtlami zaś przeglōndajōm, kiery straszek by to mōg być, chocioż teroz już bydōm wierzić, że to na isto robota ôd utopca. Wtynczos idzie pokozać nastympny ôbrozek (ino jak za plac robiōm Bogucice).

Jak rechtōr uzdo, że dziecka za wczas przewiedziały sie ô tym, że to utopiec porwoł dziecka, może pozmiyniać scynariusz i zrobić ze pana Michała tego utopca. Wtynczos bydzie ôn cyganiōł i ściepowoł wina na inkszego stworoka (bez przikłod: I jak żech tam prziszoł, toch poczōł coś szpetnie wōniać, tak choby na siarka). Dopiyro po zakōńczyniu przesłuchowań rechtōr przido, że:

Wtynczos prziszoł dō nos jedyn policaj, co zawdy schranio sprzynt po przesłuchaniu. Pytoł sie, fto tyż porozlywoł tela wody w tyj izbie, kaj my godali ze panym Michałym. Cołki stołek i kōnsek delōwki sōm choby ôblōne…

Terozki dziecka potrzebujōm ino przituplować, skōnd tyż taki utopiec sie tam wziōn. Zdjyńcie placu pokazuje z przodku gulik – bez problymu dziecka poznowajōm, że to byłaby do niego dobro drōga.

Staro mapa

Jak śledztwo je we Bogucicach, idzie terozki pokozać staro mapa.

Wtynczos prziszoł do nos z archiwum jedyn praktykant, co znod ta mapa. Pokozało sie, że downo tymu we Bogucicach była moc stawōw. Richtich – te dziecka chyba na zicher porwoł stary, bogucki utopiec.

Do gulika

Rechtōr pokazuje ôbrozek i ôzprawio, jak tyz wyglōndało szukanie za bajtlami pod ziymiōm.

Terozki ôdegrejmy, jak tyż wyglōndała akcyjo policajōw. Nojprzōd my zeszli pod ziymia i zrobiyło sie fest cima (sam je plac do bajtlowo dorada, coby ôświycić taszynlampy abo mobilnioki). Nojprzōd my widzieli takie poszprajowane, betonowe ściany, ale im dalij my szli, tym robiyło sie gorzij. Ściany zaczły być ze kamiynia, ze mchym i jakōmś zielinōm, woda coroz to głymbszo i głymbszo…

Ôroz na jednyj pōłce ôboczylimy cołko raja bōnclokōw. na kożdyj stoło jedne miano: Arek, Maja, Dawid, Aneta. Na tych straszych miana były inksze: Pyjter, Hilda, Alojz, Luca… (jak niy było tego przi ôpisowaniu utopca, rechtōr tuplikuje teroz, że utopce czynsto zbiyrały dusze porwanych pod woda ludzi i trzimały je we bōnclokach). – Wejrzijcie ale na ôstatnie bōncloki! Niy stoi na nich ani “Tōmek”, ani “Julka!”. Jeszcze mōmy szansa ich uretować!

Dziecka mogōm pedzieć, coby ôdewrzić jaki bōnclok. Wtynczos dusza pokoże sie we formie światełka i zaroz sie straci.

Szlimy dalij. Ôroz za winklym usłyszelimy szczyrkanie… choby fto widełkōm i nożym zwōniōł po talyrzu. Zaglōndōmy po cichu a tam… forsztelujcie se to! Je mało izba, ze stołym na postrzodku. Siedzi przi nim chopek – cołki zielōny, błōny miyndzy palcami, kolite ôczy, w czerwōnym kabotku. I zjodo z talyrza jarziny. Kole niego – kobiyta – piykno dzioucha, dugie szaty, tyż zielōno skōra, a we włosach połno wodorostōw. Zdo sie – utopcowo żōna. I jeszcze dwa zielōne, utopcowe bajtle, co siedzōm po drugij strōnie. A za nimi, we kamerliku z gitrōm – Tōmek i Julka, te bajtle co ich szukōmy! I teroz – co byście zrobiyli, coby ich uretować?

Szkolorze dowajōm teroz swoje pōmysły. Zaroz trza ôdciepować te, w kieryj je brutalno siyła. Niy śmiymy wlecieć do izby z pistoulami i powystrzylać utopcowyj familiji. Niy śmiymy im grozić, bo utopce sōm niybezpieczne i mogłaby sie stać krziwda jakimu policajowi – trza dać pozōr na bezpieczyństwo.

Jak jaki szkolorz znojdzie fajny, szprytny knif, coby sie z utopcym dogodać abo go ôszydzić, trza mu przichwolić i tak pokludzić akcyjo, jak godo. Jak ale rechtorowi niy bydzie sie widzieć żodne rozwiōnzanie, to może zakōńczyć ôzprowka:

A my wtynczos zrobiyli tak. Nojprzōd my doczkali, aże utopce pojedzōm, bo to by było sorōństwo tak sie do nich prać, jak prawie wieczerzajōm. Niyskorzij my sie miyło przitali i my im wytuplikowali, że my prziszli po bajtle. Spytali my sie, na co im ône. Pokozało sie, że utopce se tymi zbiyranymi duszami świycili, coby niy było im cima w dōma. Tōż my sie ś nimi ciupli: my im dali nasze taszynlampy i pojechali do Ikee po inksze, a ku tymu ôbiecali, że żodnymu niy powiymy, kaj je jejich izba; a ôni ôddali nōm porwane bajtle.

Szczyńście, że my zdōnżyli ich znojść – jeszcze chwila i utopiec by sie doł do zawiyranio ich dusz we bōnclokach!

5. Zakōńczynie

Co trza narychtować:

  • dyplōmy ze powypisowanymi mianami szkolorzy

Na ôstatku rechtōr winszuje szkolorzōm rozwiōnzanio sprawy i skōńczynio szkolynio. Z powogōm rozdowo dyplōmy i kożdymu dziynkuje za dobro robota.Uwogi: 

  • Podug tego, jak grupa reagowała na ôpisy i wydarzynia, może pokozać sie potrzeba wyerklerowanio, że żodne zdarzynia niy sōm prawe, że niy ma co sie boć stworokōw, itp.

Przidowka: słowo ô literaturze

Dobrōm pōmocōm we tymacie ślōnskich straszkōw je leksykōn “Mitologia śląska” ôd Barbary i Adama Podgórskich. Do kożdego straszka idzie znojś przikłady ôzprowek, co przidadzōm sie przi ôzprawianiu ô cechach.

Werci sie tyż wejrzeć do roztōmajtych zbiorōw ze ślōnskimi bojkami. Bez przikłod zbiōr “Podania i baśnie z Górnego Śląska” ôd Elisabeth Grabowski przinosi moc ôzprowek ô straszkach z cołkigo regiōnu: utopcach, Skarbniku, diobłach (naprowda straszny ôpis beboka!) i inkszych.

Materyjo do używanio na licyncyji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 Generic (CC BY-NC-SA 4.0)

 

Mosz rod/rada takie scynariusze lekcyjōw? Wejrzij tyż na:

Społym budujymy nowo ślōnsko kultura. Je żeś z nami? Spōmōż Wachtyrza

ur. 1981 w Katowicach. Tumacz, pisorz, popularyzatōr ślōnskij godki. Spōłtwōrca serwisu.

Śledź autora:

Ôstŏw ôdpowiydź

Twoja adresa email niy bydzie ôpublikowanŏ. Wymŏgane pola sōm ôznŏczōne *

Jakeście sam sōm, to mōmy małõ prośbã. Budujymy plac, co mŏ reszpekt do Ślōnska, naszyj mŏwy i naszyj kultury. Chcymy nim prōmować to niymaterialne bogajstwo nŏs i naszyj ziymie, ale to biere czas i siyły.

Mōgliby my zawrzić artykuły i dŏwać płatny dostymp, ale kultura powinna być darmowŏ do wszyjskich. Wierzymy w to, iże nasze wejzdrzynie może być tyż Waszym wejzdrzyniym i niy chcymy kŏzać Wōm za to płacić.

Ale mōgymy poprosić. Wachtyrz je za darmo, ale jak podobajōm Wōm sie nasze teksty, jak chcecie, żeby było ich wiyncyj i wiyncyj, to pōmyślcie ô finansowym spōmożyniu serwisu. Z Waszōm pōmocōm bydymy mōgli bez przikłŏd:

  • pisać wiyncyj tekstōw
  • ôbsztalować teksty u autorōw
  • rychtować relacyje ze zdarzyń w terynie
  • kupić profesjōnalny sprzynt do nagrowaniŏ wideo

Piyńć złotych, dziesiyńć abo piyńćdziesiōnt, to je jedno. Bydymy tak samo wdziynczni za spiyranie naszego serwisu. Nawet nojmyńszŏ kwota pōmoże, a dyć przekŏzanie jij to ino chwila. Dziynkujymy.

Spōmōż Wachtyrza