Lekcyjo: Nasz dōm – Gōrny Ślōnsk!

Ô lekcyji

Lekcyjo narychtowano je do modszych dziecek – nojwiyncyj do tych 6-8 lot starych. Rechtōr (a bydzie nim, wierza, fto z ôjcōw) czyto tekst, dowo ale dzieckōm kōńczyć zdania, zgadować ôdpowiedzi na pytania, a padać to, co wiedzōm (abo im sie zdowo, że wiedzōm). Nojlepij byłoby, jakby lekcyjo była połno interakcyje, żywyj godki, ze srogim placym do dziecek.

Tekst lekcyje dostympny je sam i we ôsobnym pliku pdf. Ku nimu zrychtowano je prezyntacyjo pdf do puszczynio dzieckōm. Lekcyjo pokoże sie tyż we postaci filmu na youtube – nojprzōd ale chcymy zebrać kōmyntorze i dorady ôd tych, co jōm przekludziyli.

Bezpostrzedniōm inspiracyjōm tyj lekcyje je inkszo, co jōm miały dziecka ze piyrszyj klasy we polskij szkole na przileżytość świynta 3 moja. Skuli tego, iże chybio analogicznyj edukacyjnyj materyje, co wludzałaby dziecka w tymat gōrnoślōnskij tōżsamości, pokozoł sie pōmysł zrychtowanio tego tekstu.

Chcymy ekstra podziynkować Piotrowi Miemcowi a Bernadecie Treli za udostympniynie zdjyńć.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Nasz dōm – Gōrny Ślōnsk!

Jak byście pedzieli, ôd kiedy na Ślōnsku żyjōm Ślōnzoki?

Przi takich nojdowniyjszych czasach to zawdy ciynżko pedzieć, ale na szczyńście bezmała tysiōnc dwiesta lot tymu żōł jedyn zakōnnik, geograf bawarski, co pospisowoł roztōmajte plymiōna i grody z naszyj tajle Europy. Spōmnioł miyndzy nimi ô ślōnskich plymiōnach: Ślynżanach, Dziadoszanach, Ôpolanach, Golynszycach a tajymnych Lupiglaa, co ich miano ôznaczało bezma Gupie Głowy. Wszyscy ôni godali słowiańskōm godkōm, tak jak my, i żyli na terynach, kere z wiynksza pasujōm do tych ziym, na kere dzisio padōmy Ślōnsk”. Beztōż jak szukōmy naszych poczōntkōw, to zaglōndōmy w jejich strōna – chocioż przed nimi żyli sam przeca jeszcze inksze ludzie, inksze plymiōna i kultury.

Co sam je pokozane?

Nasza ziymia mianuje sie Gōrny Ślōnsk. Farby ôd Gōrnego Ślōnska to żōłto a modro. Beztōż tako tyż mōmy fana: żōłto a modro.

A wiycie, kaj Ślōnsk leży?

Gōrny Ślōnsk leży w Europie. I to mało wiela na samym postrzodku! A wiela Gōrny Ślōnsk mo sōmsiadōw? Idzie pedzieć, iże trzech. Bo Gōrny Ślōnsk je we dwōch krajach. Wiynkszy kōnsek Ślōnska je przi Polsce, a myńszy w Czechach. A ku tymu jeszcze je mały kōnsek Gōrnego Ślōnska, co mo granica ze Słowacyjōm. Wejrzijcie sie, jakie te sōmsiady Ślōnska majōm fany.

Polska fana je bioło i czerwōno. Czesko fana je modro, bioło i czerwōno. A Słowacko fana mo modry, bioły i czerwōny posek, a ku tymu jeszcze znaczek ze krziżym i trzyma gōrami.

I Polska, i Czechy, a ś nimi nasz Gōrny Ślōnsk, sōm we Europejskij Uniji. Co to je ta Europejsko Unijo? To je tako grupa krajōw, co sie spōlnie ugodały, iże bydōm jedyn drugigo spiyrać i że se bydōm pōmogać. Jako grupa, majōm swoja fana – zaroz Wōm jōm pokoża – a tyż majōm swōj hymn. Tyn hymn je napisany we uniwersalnyj godce, we godce muzyki. Posłuchejcie go.

Słyszoł fto taki utwōr? To je Oda do radości” ôd kōmpozytora Ludwiga van Beethovena. Ta śpiywka ôsprawio ô radości i spōlnocie, spōłprocy i przocielstwie miyndzy wszyskimi krajami na świecie.

Tukej mōmy fana ôd Unije. Jako ôna mo farba? Modro-żōłto, tak jak nasza ślōnsko fana, pra? Ino niy ma na nij poskōw: na modrym zadku sōm gwiozdki. A wiela je tych gwiozdek? Tych gwiozdek je dwanoście.

***

Na Gōrnym Ślōnsku miyszkajōm roztōmajte ludzie. Wszyscy dobrze wiymy, iże miyszkańcy Ślōnska to Ślōnzoki. Ale powia wōm cosik ciekawego: Ślōzokōw wcale niy ma na Ślōnsku nojwiyncyj! We polskim kōnsku Ślōnska nojwiyncyj miyszko Polokōw. A we Czeskij – Czechōw. A przeca miyndzy tymi nacyjami je tyż moc ludzi, co przikludziyli sie sam z cołkigo świata! Nasz Ślōnzek to je dōm do wszyskich!

Jak sie mianuje godka ôd Ślōnzokōw?

To je ślōnsko godka. Ale moc Ślōnzokōw niy godo po ślōnsku, bo w jejich familijach godajōm w inkszych jynzykach. Poradzicie pedzieć, jakie jeszcze godki idzie wysłyszeć w ślōnskich chałpach? Polsko, niymecko, czesko godka – w kożdyj familiji może to wyglōndać trocha inaczyj. U jednych godo sie ino po ślōnsku, abo ino po polsku, abo ino po niymecku. A u inkszych jedni godajōm tak, a drudzy inaczyj. Nojważniyjsze, coby sie wszyscy jakoś dogadowali!

Teroz mōmy gōrnoślōnskie symbole. Możecie pedzieć, co to sōm gōrnoślōnskie symbole? Fana i herb ôd Gōrnego Ślōnska. Fana, jak już żeście pedzieli, je żōłto a modro. A wiycie, po jakimu te farby takie sōm?

Żōłty na fanach i herbach tak po prowdzie robi za złoto farba – a złoto zawdy było nojdrogsze, fest cynne. A modryj farby we strzedniowieczu, czyli jak regiyrowali krōlowie, niy szło tak leko zrobić. Nojpiykniyjszo modro farba była robiōno z takigo fest rzodkigo kamiynia, co sie manowoł lapis lazuli i trza go było skludzać aże z Afganistanu! Beztōż tyż bōł bardzo drogi, jeszcze drogszy jak te złoto. Tōż ôbie farby na naszyj fanie pokazujōm cosik drogigo, cynnego, co trza mieć we wercie.

Terozki widzymy nasz herb: to je żōłty ôreł, na modrym zadku. A wiycie, po jakimu mōmy ôrła we herbie? Bo to bōł ôreł, co go miała familijo gōrnoślōnskich princōw, co sie mianowiali Piasty. Ôni panowali we strzedniowieczu nad roztōmajtymi krajami, ale nasze Piasty wziyni se prawie takie, żōłto-modre farby.

Na ôbrozku pokozane sōm trzi gōrnoślōnskie ôrły, co je możecie kajś trefić. Tyn nojwiynkszy nojczyńścij pokazuje sie na gōrnoślōnskich fanach. Tyn na spodku to je herb wojewōdztwa ślōnskigo. A tyn po prawyj – wojewōdztwa ôpolskigo. Nasza ziymia je po kōnsku we ôbuch wojewōdztwach, co tyż pokazujōm te herby.

A wiycie, po jakimu farby ôd familije Piastōw robiōm za nasze, gōrnoślōnskie? Wszysko skuli naszego ślōnskigo princa, Jana II Dobrego. Jak ôn żōł, to niy mioł żodnych dziecek, kere by pō nim erbowały dziedzina. Beztōż napisoł taki testamynt, w kerym stoji, iże te żōłto-modre farby i tego ôrła dowo wszyskim Ślōnzokōm! To je erbowizna ôd kożdego z nos – kożdy Ślōnzok dostoł je na włosność! Beztōż muszymy je mieć we zocy, bo to je fest cynny darek do kożdego z nos.

Ôrły we downych czasach robiyły za symbol regiyrōnku i siyły, beztōż mocka krajōw mo je we swojich herbach, niy ino nasz Ślōnsk, ale tyż inksze: Polska, Niymcy, Austryjo, Rusyjo… Wejrzijcie se ino na tyn wielki herb – to je herb ôd Czeskij Republiki. A widzicie tego ôrełka? Jakie ôn mo farby? Ja, je czorny na żōłtym zadku i mo taki bioły miesiōnczek ze krziżym. A wiycie, że to tyż je ślōnski ôreł? Tak wyglōndo herb ôd cołkigo Ślōnska: i Gōrnego, i Dolnego. Dolny i Gōrny Ślōnsk skłodajōm sie na cołki Ślōnsk.

A spytocie sie możno, jeźli je ślōnski hymn. Bo jak mōmy fana i herb, to zdało by sie mieć tyż hymn, pra? Ale takigo ôficjalnego hymnu Ślōnska to niy ma – bo tyż niy ma takigo państwa jak Gōrny Ślōnsk. Ale ludzie znali śpiywki, co robiyły za takie niyôficjalne hymny. Ô Gōrnym Ślōnsku śpiywali bez przikłod pō niymecku:

Gōrny Ślōnzek to nasz roztōmiyły kraj,
Z Anaberga widzisz go aż po sōm rant,
I w nojgorszy czas tam ludzie wierne sōm,
Za ta ziymia wszysko co nojdrogsze dōm,
Za ta ziymia wszysko co nojdrogsze dōm!

Abo posuchejcie se inkszego, czeskigo hymnu Ślōnska:

 

To terozki pojadymy do stolice! Znocie, jako je stolica Gōrnego Ślōnska?

To je Ôpole! Downij, za princōw, Ôpole richtich było za głōwne miasto, ale terozki godōmy, iże to je stolica historyczno – czyli tako, co je ważno do pamiyńci, ale już w nij niy ma żodnych urzyndōw abo regiyrōnku do cołkigo kraju.

A głōwne miasto ôd cołkigo Ślōnska to bōł, i durch je, Wrocław. To je nojwiynksze i jedne ze nojstarszych miast cołkigo Ślōnska!

***

To co – zrobiymy sie mało rajza po cołkim Gōrnym Ślōnsku? Mōmy sam przeca cołko moc piyknych placōw!

Zacznymy ôd nojwyższyj gōry – Pradziada, co je po czeskij strōnie granice. Na połedniu Gōrnego Ślōnska je moc gōr i idzie sam tam fajnie powandrować abo posjyżdżać na skijach.

A teroz my sōm na Zielōnym Ślōnsku – wele Pszczyny – i zaglōndōmy na piykny śćmiywek. Znojdziecie sam moc lasōw, a tyż piykne jeziora i stawy!

Jadymy dalij na pōłnoc – i prawie na wieczōr mōmy szpacyr po Katowicach.

Przijechalimy do Zobrzo, co je na Hutach, jak sie godało na miasta, kaj była industryjo: gruby, werki i huty. Zjechalimy głymboko pod ziymia na grubie, co sie mianuje Guido. Kożdy turysta, co mu je wiyncyj jak dwanoście, może sam ôboczyć, jak tyż wyglōndała robota ôd grubiorzy.

Teroz jadymy na zachōd – i we Pławniowicach mōmy byzuch we prawym pałacu. Tak piyknie kozała go zbudować familijo Ballestremōw – jedne z tych grofōw i princōw, co kejś regiyrowali na Gōrnym Ślōnsku.

Do Ôpola przijechalimy cugiym i prawie stojymy przed ôdnowiōnym elegancko banhofym. Bez Ôpole płynie tyż nojważniyjszo ślōnsko rzeka – Ôdra!

A nasza rajza kōńczymy na Anabergu, to je na Gōrze Świyntyj Anny. To je fest ważny plac do wszyskich Ślōnzokōw – idzie pedzieć, że to tako gōrnoślōnsko świynto gōra!

Mogliby my tak rajzować i rajzować. Znocie jeszcze jakie ciekawe miyjsca, kaj werci sie zajechać?

***

Chciołbych wōm jeszcze pedzieć ô poru ważnych Ślōnzokach. We historyji była ich cołko moc, tōż ciynżko ôbrać takich naprowda nojważniyjszych. Dejcie se ale pedzieć aby ô poru:

Widzicie sam Jadwiga Ślōnsko, na kero niykierzy padajōm tyż po naszymu świynto Hyjdla. Była to dobro i pobożno ksiynżno rodzōno na Bajerach, co fest starała sie ô biydnych na Ślōnsku i społym ze swojim mynżym fōndła moc kościołōw i klosztorōw.

Joseph von Eichendorff to je nojwiynkszy gōrnoślōnski poeta, co żōł i tworził we czasie rōmantyzmu, a urodziōł sie we Łubowicach wele Raciborza. Pisoł we niymieckij godce, ale posuchejcie kōnska wiersza Zimowo nocka” pō naszymu:

Śniyg przisuł bezma cołki świat
I taki żech stropiōny,
A w polu strōm, jak palec sōm,
Ze liścio sebleczōny.

I wiater żynie jyn bez noc
I asty strōma trōnco,
Wtynczos wiyrszołkiym ruszo strōm
I brōnczy cojś na śpiōnco.
(przełożōł M. Syniawa)

Karol Godula. Chocioż urodziōł sie we familiji ajnfachowego fesztra, to bōł ś niego jedyn z nojwiynkszych przedsiymbiorcōw i twōrcōw gōrnoślōnskij industryje! A wszysko dziynki swojij włosnyj robocie, bildowaniu i mōndrymu inwestowaniu. Kupiōł abo założōł moc grubōw, hut, werkōw i ôsiedli, a jego nazwisko to je miano ôd dzielnicy we Rudzie Slōnskij!

Janosch to je pisorz ze Zobrza, co pisoł ksiōnżki po niymiecku. Nojszumniyjsze bohatery ôd niego to Miś i Tigerek z Tigeryntkōm, co ich poznocie we ksiōnżce Ach, jako cudno je Panama”! Ale Janosch napisoł tyż ksiōnżki do majoryntnych, co dużo ôsprawiajōm ô tym, jak to downij było być Ślōnzokami.

Jerzy Kukuczka to bōł ślōnski taternik, alpinista i himalajista – chop, co wlazowoł na nojwyższe gōry na świecie! Zawdy padoł, co niy ma do niego ciekawe same wyspinanie sie na gōra – ôn to musioł szafnōńć blank po nowymu!

Wiysz już, jak wyglōndajōm nasze farby, skōnd my sōm i czymu Gōrny Ślōnsk to je nasza ziymia. Flyjgujymy go i sie ô niego starōmy. Mōmy se go w zocy, jego pamiyńć, farby, jak tyż ślōnsko godka. Gōrny Ślōnsk to tyż nasze miasta, wsie, lasy, rzyki, pola, rośliny i zwierzynta. To ôd nos zależy, jak ône bydōm wyglōndać, tōż chcymy, coby były czyste i we porzōndku.

Gōrny Ślōnsk to kōnsek Europejskij Unije, a tyż kōnsek Polski i Republiki Czeskij. Patrz być ôtwarty na inkszych: na Ślōnzokōw i na tych, co mieszkajōm kole ciebie, a niy sōm Ślōnzokami, jak tyż tych, co sam przijechali z inkszych krajōw i chcōm sam znojś plac do siebie.

Gōrny Ślōnsk to tyż piykno historyjo i downe Ślōnzoki, z kerych możesz być dumny.

Ale nojważniejsze, iże Ślōnsk to żeś je ty i twoja familijo!

 

Zadanie 1. Kolorowanki

Dej se wydurkować ślōnsko fana i ślōnskigo ôrełka. Pokoloruj je.

Zadanie 2. Ôbrozek

Narysuj swōj ulubiōny kōnsek Gōrnego Ślōnska. Pokoż, co ci sie w nim nojwiyncyj podobo.

Materyjo do używanio na licyncyji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 Generic (CC BY-NC-SA 4.0)

 

Mosz rod/rada takie scynariusze lekcyjōw? Wejrzij tyż na:

Społym budujymy nowo ślōnsko kultura. Je żeś z nami? Spōmōż Wachtyrza

ur. 1981 w Katowicach. Tumacz, pisorz, popularyzatōr ślōnskij godki. Spōłtwōrca serwisu.

Śledź autora:

3 kōmyntŏrze ô „Lekcyjo: Nasz dōm – Gōrny Ślōnsk!

  • 3 stycznia 2021 ô 22:32
    Permalink

    Janosch to powiniyn Ślonskim dzieciom od przedszkola aze do matury towazyszyc, tyn czlowiek uczy Jako isc bez zycie niywazno Jak baniato prawie je. Ale niystety system RP mo wiyncyj Interesse WE szyrzyniu tympego nacjonalizmu.

    Ôdpowiydz
  • 28 grudnia 2020 ô 13:30
    Permalink

    Fajno rozprawka nie ino do dzieciek.
    Jake farby RGB mo fana ślõnsko żōłty i modry?

    Ôdpowiydz
    • 2 stycznia 2021 ô 17:28
      Permalink

      Znolozl Jo to bydzie tak

      Złoto
      RGB #FFD700 dec (255,215,0)

      Modry
      RGB #3366CC Dec (51,102, 204)

      Ôdpowiydz

Ôstŏw ôdpowiydź

Twoja adresa email niy bydzie ôpublikowanŏ. Wymŏgane pola sōm ôznŏczōne *

Jakeście sam sōm, to mōmy małõ prośbã. Budujymy plac, co mŏ reszpekt do Ślōnska, naszyj mŏwy i naszyj kultury. Chcymy nim prōmować to niymaterialne bogajstwo nŏs i naszyj ziymie, ale to biere czas i siyły.

Mōgliby my zawrzić artykuły i dŏwać płatny dostymp, ale kultura powinna być darmowŏ do wszyjskich. Wierzymy w to, iże nasze wejzdrzynie może być tyż Waszym wejzdrzyniym i niy chcymy kŏzać Wōm za to płacić.

Ale mōgymy poprosić. Wachtyrz je za darmo, ale jak podobajōm Wōm sie nasze teksty, jak chcecie, żeby było ich wiyncyj i wiyncyj, to pōmyślcie ô finansowym spōmożyniu serwisu. Z Waszōm pōmocōm bydymy mōgli bez przikłŏd:

  • pisać wiyncyj tekstōw
  • ôbsztalować teksty u autorōw
  • rychtować relacyje ze zdarzyń w terynie
  • kupić profesjōnalny sprzynt do nagrowaniŏ wideo

Piyńć złotych, dziesiyńć abo piyńćdziesiōnt, to je jedno. Bydymy tak samo wdziynczni za spiyranie naszego serwisu. Nawet nojmyńszŏ kwota pōmoże, a dyć przekŏzanie jij to ino chwila. Dziynkujymy.

Spōmōż Wachtyrza