Klaudiusz Kaufmann: Czy Ślōnzŏki bydōm kej podobni do Islandczykōw?

Tak se myśla… #1

We Islandyji żech jeszcze niy bōł, bez zima to mie tam żŏdyn niy zaciōngnie, ale bez lato trza bydzie kej pojechać. I niy zainteresowoł żech sie tym krajym po sukcesach ichnich fusbolŏrzy, ale bez dokōnania artystōw. Ô Björk żejście na zicher słyszeli –to je ekscyntrycznŏ piosynkarka, ale jej charakterystyczny głos je tak ymocjōnalny, że niy idzie ôbojyntnie przelyjś kole jij piosynek. Mie nojbarzi chytajōm za serce piosynki ze filmu „Tańcząc w ciemościach/Dancer in the Dark” Larsa van Triera, we kerym ôna zagrała i napisała do niego muzyka. To muzikal ô niywidōmyj dziołsze, kero sama wychowuje syna. Robi we fabryce, mŏ znajōmych, jakosik to wszyjsko ciōngnie, aż… niy byda pisoł dali, ale jak żejście niy widzieli filmu i niy słuchali tyj leko transowyj muzyki, to wartko musicie to nadrobić. Niyftore scyny sōm tak przejmujōnce, że aże bolōm. Przi okazji to je dlo mie nojlepszy film ôd Larsa van Triera, kery strasznie lubi manipulować widzym, ale w tym filmie połōnczynie muzyki z wielkim dramatym dŏwo jakosik tako rōwnowaga, keryj mi brakuje we inkszych jego filmach.

Je jeszcze Sigur Rós – rockowo kapela, kero łōnczy mocniyjsze brzmiynie ze elemyntami folkowymi. Grajōm na roztomajtych insztrōmyntach, a niyrŏz idzie tam wysłyszeć richtich symfōniczne wstawki. Lubia ich nojbarzi za charakterystyczny nostalgiczny klimat, we tych kōnskach idzie sie przi słuchaniu richtich rozpłynōńć. Ich piosynki szło słyszeć we filmach, bo sōm idealnōm muzykōm ilustracyjnōm. Niyftorych idzie słuchać po kilkanaście razy z rzyndu, czowiek sie ôd nich prawie uzależnio. Powiycie, że przeca my na Ślōnsku tyż mōmy roztomajte kapele, kere śpiywajōm po ślōnsku i w tyj dziedzinie to richtich jeszcze sie cojsik dzieje, choć na palcach jednyj rynki szło by policzyć wszyjsko, co mŏ jako taki poziōm; tyn rest – ô ftorym sie gŏdo, joko ô ślōnskyj muzyce – je tak kiczowaty, że niyrŏzki je mie gańba, że na świecie ludzie postrzegajōm Ślōnsk bez takŏ tandeta.

A jakby my tak sie chcieli poôsprawiać o literaturze, to wypadōmy tragicznie. Islandczyki majōm 100 wydawnictw, co dziesiōnty z nich wydŏwŏ w życiu choć jedna ksiōnżka i prawie kożdy czowiek czytŏ tam we roku aby jedna- we Polsce czyto yno 53 % społeczyństwa, a na Ślōnsku… aż sie boja, kej by fto zrobiōł tam take badanie. Mogecie sie pedzieć: Ale Islandczyki to przeca cały nŏrōd i majōm za sobōm całe wieki tradycyji! A jŏ Wōm na to, że ich je niycałe 300 tysiyncy! A przeca Ślōnzŏkōw na ôstatnim spisie było pōnad 800 tysiyncy, a takich, dlŏ kerych je to jedynŏ nŏrodowojść, pōnad 300 tysiyncy. Idzie richtich pedzieć, że je nŏs trocha wiyncyj niż Islandczykōw. I wiela my mōmy wydawnictw? Jedne? Czy z tych 800 tysiyncy aby 10 procynt miało kedy w rynce ślōnsko ksiōnżka? I czy ôni jōm czytali, abo yno znodli, co by podeprzyć niōm stōł?

Je jeszcze jednŏ dziedzina, kero wzbudziyła wy mie srogi podziw – kinematografia. We Islandyji przi tych swoich 300 tysiōncach ludności robiōm filmy, kere dostŏwajōm nagrody na ważnych festiwalach. Sam moga Wōm polecić film „Barany. Islandzka opowieść/ Hrútar”. Je to historia dwōch braci, kerzi niy umiōm sie dogŏdać. Miyszkajōm kole siebie, ale ôd 40 lŏt ze sobōm niy gŏdajōm, a jedyny kōntakt majōm bez listy, kere ôd jednego do drugigo przikludzŏ pies. Niy byda sam za kans ôpowiadoł ô fabule, ale je to fantastycznie nakryncōne, bardzo dobrze zagrane i czowiek bez te pōtora godziny czuje, choby siedzioł tam w tyj zimnyj Islandyji. We ôstatnim roku widzioł żech tyż dwa islandzke seriale – yno niy mylcie prosza serialu ze telenowelōm, bo porzōndny serial mŏ ze dziesiyńć godzinnych ôdcinkōw, a telenowela… szkoda gŏdać. Jedyn – „W pułapce/Ófærð”- zaczyno sie ôd tego, że znŏdli we morzu zwłoki bez gowy i kōńczyn. Akcja je tak dobrze poprowadzōnŏ, że do samego kōńca niy wiymy, co tam sie richtich powyrŏbiało. Przi okazji mōmy całŏ galeryja roztomajtych postaci, kerych losy sie plōnczōm, mrocznŏ i zimowŏ Islandyjŏ, miejscowych i cudzych, rodzinne tajymnice, kere doprowadzajōm do jeszcze wiynkszych tragedyji. Zdjyńcia sōm fynōmynalne i aktorstwo – rewelacyjne. Jŏ sie tak potyn myśla, skōnd ôni majōm tela szauszpilerōw? 300 tysiyncy miyszkańcōw to sōm take Katowice – umiycie sie wyforsztelować, że tam produkujōm swoje filmy i seriale, kere potyn sprzedŏwajōm na cołki świat?

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Drugi serial to „Więźniowie/Fangar”- tytuły podŏwōm po polsku, bo żech je ôglōndoł po polsku i kebyście chcieli sie je kajś znojś, to bydzie to dlo Wŏs trocha barzi ajnfachowe. Sam mōmy cera, kero na poczōntku atakuje i prawie zabijŏ swojygo fatra. Idzie do herestu i tam poznŏwŏ pŏra inkszych babōw, kere siedzōm razym z niōm. Fabuła tego sześcioôdcinkowego serialu je dobrze zbudowanŏ, zajś do samego kōńca niy wiymy, co sam sie richtich wydarzyło. Co mie sam nojbardzi zachwyciyło, to aktorstwo. Te kobiyty grały oskarowo, kożdŏ z nich była tak charakterystycznŏ, że niy idzie ich zapōmnieć. Grane to było rubōm kryskōm (mocno przerysowane), ale tak przekonujōnce, że sie czowiek zastanŏwiŏ, czy to były szauszpilerki abo baby, co chwila tymu siedziały za kratami. Scyny ze herestu były mocno ymocjōnalne, połne agresji, ale co chwila przełōmane tyż elymyntym kōmediowym, kery jeszcze podkreśloł tragizm tych postaci. Ludzie bez prziszłości, wiyńźniowie ichniego losu…

I kaj przi tym porōwnaniu sōm Ślōnzoki? Czy my ôstanymy już tymi, co słuchajōm disco polo i ôglōndajōm średnie kabarety? Było pŏra spektakli po ślōnsku, je już trocha ksiōnżek, ale czy Ślonzŏki sōm gotowe na to, żeby sie potrŏpić i wyciōngnōńć po to rynka? Czy sōm gotowe, żeby na tym swoim małym placu powalczyć tyż ô to, żeby ta nasza kultura była na corŏz to lepszym poziōmie? Nŏs je wiyncyj ôd Islandczykōw, wadzić sie i hejtować we internecie umiymy, ale czy umiymy tyż stworzyć cojś, z czego bydōm dumne nasze bajtle?

Klaudiusz Kaufmann – urodzōny we Gliwicach szauszpiler. We 2002 ukōńczōł warszawsko Akadymia Teatralnŏ, ôd tego czasu groł we roztomajtych filmach i serialach we Polsce i Niymcach – nojczyńścij we Polsce gro Niymcōw, a we Niymcach Polŏkōw, np. ôd 2015 jako Wiktor Król we „Polizeiruf 110”, a Schmidt we „Belle Epoque”. Cołki czas słyszeć go idzie we roztōmajtych dubbingach. Ôd niego głosym gŏdo zebra Marty we Madagaskarze i kupa inkszych animowanych postaci. Ôd 2015 pisze po ślōnsku bloga kulinarnego „Chop w kuchni”, na kerym idzie znojś i dania ze heimatu, i kuchnie świata, i ôd niego autorske wynŏkwiania kulinarne.