Joanna Bator: Gorzko, gorzko

Aleksander Lubina

Joanna Bator Gorzko, gorzko, Kraków; Wydawnictwo Znak
Cykl: Literatura o Śląsku i literatura na Śląsku c.d.
Joanna Bator
Joanna Bator, 1968 geboren, publizierte in wichtigen polnischen Zeitungen und Zeitschriften und forschte mehrere Jahre lang in Japan. Die deutsche Übersetzung ihres Romans Sandberg durch Esther Kinsky war ein literarisches Ereignis. Seither gilt Joanna Bator als eine der wichtigsten neuen Stimmen der europäischen Literatur. Für Dunkel, fast Nacht (2012) wurde sie mit dem NIKE, dem wichtigsten Literaturpreis Polens, ausgezeichnet. Joanna Bator ist Hochschuldozentin und lebt in Japan und Polen.
© Magda Hueckel

Österreichischer Staatspreis für Europäische Literatur 2024
Samuel-Bogumił-Linde-Preis 2022
Eichendorff-Literaturpreis 2022
Suhrkamp Verlag, Berlin 2023
ISBN 9783518431313
Gebunden, 829 Seiten, 34,00 EUR

Klappentext
Aus dem Polnischen von Lisa Palmes. Kalina Serce, jüngster Spross einer Frauendynastie, Erforscherin einer düsteren Familiengeschichte, betritt eine Villa, die lange Zeit unbewohnt war. Sie tastet nach dem Ebonit-Schalter aus der Vorkriegszeit, um Licht zu machen – eine Ankunft im Unvertrauten. Mit diesem Haus, der früheren Pension Glück im schlesischen Langwaltersdorf, hat es seine eigene Bewandtnis. Hier traf sich Kalinas Urgroßmutter Berta mit ihrem Geliebten. Berta träumt von einer Flucht mit ihm nach Prag, die der Vater verhindert. Der Hass auf ihn wird so groß, dass sie zu einer ungeheuren Tat schreitet. Joanna Bator erzählt von weiblichen Lebensentwürfen.
Joanna Bator
Bitternis
Roman
Aus dem Polnischen von Lisa Palmes
Joanna Bators neuer Roman erzählt von weiblichen Lebensentwürfen. Und wie sie scheitern. Im drängenden, sarkastischen, an Elfriede Jelinek erinnernden Ton entfaltet sich das Drama der zornigen Frauen, die ihr Geheimnis durch die Generationen weitergegeben haben. Krieg, Gewalt und privates Unglück haben die Angst und Bitternis hervorgebracht, aus deren Bannkreis erst die Jüngste, Kalina, heraustritt, indem sie davon erzählt. Mit Macht fordert sie das Glück ein, das den Frauen ihrer Familie versagt war.
Kalina Serce, jüngster Spross einer Frauendynastie, Erforscherin einer düsteren Familiengeschichte, betritt eine Villa, die lange Zeit unbewohnt war. Sie tastet nach dem Ebonit-Schalter aus der Vorkriegszeit, um Licht zu machen – eine Ankunft im Unvertrauten.
Mit diesem Haus, der früheren Pension Glück im schlesischen Langwaltersdorf, hat es seine eigene Bewandtnis. Hier traf sich Kalinas Urgroßmutter Berta mit ihrem Geliebten. Berta träumt von einer Flucht mit ihm nach Prag, die der Vater verhindert. Der Hass auf ihn wird so groß, dass sie zu einer ungeheuren Tat schreitet.
Joanna Bator: Bitternis – Leseprobe bei Suhrkamp Verlag
Rezensionsnotiz zu Neue Zürcher Zeitung, 07.12.2023
829 Seiten von diesem großartigen Roman sind Rezensent Franz Haas fast zu kurz: Joanna Bators um das “Epizentrum” Walbrzych in Schlesien angesiedelten Romane gefallen ihm alle, dieser hier aber besonders gut. Hier stehen vier Frauengenerationen im Fokus, denen von der deutsch-polnischen Geschichte des Ortes ebenso übel mitgespielt wird wie von der Männerwelt, erfahren wir: Urgroßmutter Berta, Großmutter Barbara und Mutter Violetta machen “ungewollte Bäuche” zu einer Art Familientradition, erst Tochter Kalina sucht sich aus diesen familiären Unglücken – vom Sitzengelassenwerden bis Sterben im Wochenbett – zu befreien, gerne hätte Haas erfahren, ob diese Bestrebungen erfolgreich sein werden. Die Chronologie der Entwicklungen muss sich der Kritiker aus den “glänzenden Mosaikteilchen” selbst zusammensetzen, das macht ihm aber bei diesem “Fest des gewitzten Erzählens” gar nichts aus. Unbedingt eine Leseempfehlung!
829 stron tej wspaniałej powieści to niemal za mało dla recenzenta Franza Haasa: podobają mu się wszystkie powieści Joanny Bator, których akcja rozgrywa się w „epicentrum” Wałbrzycha na Śląsku, ale ta jest szczególnie dobra. Koncentrujemy się tutaj na czterech pokoleniach kobiet, które przez niemiecko-polską historię tego miejsca są traktowane równie źle, jak przez męski świat, dowiadujemy się: Prababcia Berta, babcia Barbara i matka Violetta robią „niechciane brzuchy” rodzajem tradycji rodzinnej, szuka ich jedyna córka Kalina. Aby uwolnić się od nieszczęść rodzinnych – od porzucenia po śmierć w połogu – Haas chciałby wiedzieć, czy te wysiłki zakończą się sukcesem. Krytyk sam musi ułożyć chronologię wydarzeń z „błyszczących kawałków mozaiki”, ale w tej „celebracji sprytnego opowiadania” nie ma to dla niego żadnego znaczenia. Zdecydowanie polecam lekturę!
Rezensionsnotiz zu Neue Zürcher Zeitung, 05.12.2023
Rezensent Franz Haas bedauert, dass Joanna Bators hundert Jahre umspannende Familiengeschichte aus dem niederschlesischen Walbrzych “schon” nach rund 800 Seiten zu Ende ist. Den unterhaltsamen Fortgang der Auseinandersetzungen der weiblichen Hauptfiguren mit ihren nichtsnutzigen Männern und der niederträchtigen Geschichte kann sich Haas mühelos vorstellen. Bators “wimmelndes” Erzähluniversum und ihre ironisch blinkende leichte Prosa, die Lisa Palmes laut Haas kongenial übertragen hat, bieten “schreckenskomische” Unterhaltung, verspricht der Rezensent.
Recenzent Franz Haas ubolewa, że stuletnia historia rodziny Joanny Bator z Wałbrzycha na Dolnym Śląsku „już” dobiegła końca po około 800 stronach. Haas z łatwością może sobie wyobrazić zabawny rozwój kłótni głównych bohaterek z ich bezużytecznymi mężczyznami i podłą historię. „Zarośnięte” uniwersum narracyjne Bator i jej ironiczna, lekka proza, którą według Haasa zręcznie przetłumaczyła Lisa Palmes, oferują „przerażająco zabawną” rozrywkę – obiecuje recenzent.
Rezensionsnotiz zu Die Tageszeitung, 02.12.2023
Joanna Bator kennt Rezensent Fokke Joel als wichtigste schlesische Autorin neben Olga Tokarczuk. Ihr Können beweist sie ihm auch mit diesem großen Familienroman, der vier Generationen von Frauen in Oberschlesien porträtiert. Kalina, die Ich-Erzählerin, ist die Jüngste, erfahren wir, ihre Urgroßmutter flieht vor der Unterdrückung des Vaters in eine Beziehung, wird schwanger, brennt durch und stirbt bei der Geburt ihres Kindes. Den nachfolgenden Generationen geht es nicht viel besser, erst Kalina kann mit dieser traumatischen Linie brechen. Das ist zwar ziemlich bitter, räumt Joel ein, aber auch zutiefst menschlich – ein Roman, der trotz des Schlesien-Bezugs allgemeingültige “Welthaltigkeit” aufweist, resümiert er.
Joanna Bator zna recenzenta Fokke Joela jako obok Olgi Tokarczuk najważniejszego śląskiego autora. Swoje umiejętności udowadnia mu także tą wielowątkową powieścią rodzinną, przedstawiającą cztery pokolenia kobiet na Górnym Śląsku. Kalina, narratorka pierwszoosobowa, jest najmłodsza, jak dowiadujemy się, jej prababcia ucieka przed uciskiem ojca w związek, zachodzi w ciążę, ucieka i umiera rodząc dziecko. Kolejne pokolenia nie radzą sobie dużo lepiej; tylko Kalina może przełamać tę traumatyczną linię. Jest dość gorzka – przyznaje Joel, ale i głęboko ludzka – powieść, która mimo nawiązań do Śląska ma uniwersalną „światowość” – podsumowuje.
Rezensionsnotiz zu Die Zeit, 16.11.2023
Eine in jedem Sinne große Familiensaga liest Rezensentin Maja Beckers im neuen, über 800 Seiten umfassenden Roman der polnischen Autorin Joanna Bator: Vier Frauengenerationen werden uns vorgestellt, deren Leben sich in Niederschlesien abspielt. Gut geht es diesen Frauen nicht wirklich, erfahren wir, Berta, die Urgroßmutter, wird ungewollt schwanger, ihre Tochter, die Großmutter Barbara wird Messi, Mutter Violettas Träume sind zu groß für die Welt, die ihrer Tochter Kalina fast zu klein – sie alle eint, dass sie sich alleine durchschlagen müssen. Auch ist ihr Leben geprägt von “männerförmigen Löchern” – der kompletten Abwesenheit der Männer. Diese vier Lebensgeschichten verwebt Bator zu einem hyperrealistischen Netz, das neben der Tristesse auch Raum lässt für tragikomischen Humor, befindet Beckers, der hier die zeitlose Frage danach begegnet, was mit dem Leben anzufangen ist.
Recenzentka Maja Beckers czyta w nowej, ponad 800-stronicowej powieści polskiej autorki Joanny Bator wielką pod każdym względem sagę rodzinną: Poznajemy cztery pokolenia kobiet, których życie toczy się na Dolnym Śląsku. Z tymi kobietami nie jest najlepiej, dowiadujemy się, prababcia Berta, niechcący zachodzi w ciążę, jej córka, babcia Barbara, zostaje Messim, marzenia matki Violetty są za duże na świat, który jest dla niej prawie za mały córka Kalina – wszyscy jednoczą się, że muszą radzić sobie sami. Ich życie charakteryzują się także „męskimi dziurami” – całkowitym brakiem mężczyzn. Bator splata te cztery historie życiowe w hiperrealistyczną sieć, która oprócz smutku pozostawia także miejsce na tragikomiczny humor – mówi Beckers, który napotyka tu ponadczasowe pytanie, co zrobić z życiem.
Rezensionsnotiz zu Süddeutsche Zeitung, 14.11.2023
Rezensentin Marie Schmidt empfiehlt, Joanna Bators epischen Roman nicht nur zu lesen, sondern auch zu riechen. Sinneswahrnehmungen und auch Körperlichkeit spielen eine zentrale Rolle in dieser Familiengeschichte, die vier Generationen von Frauen ins Zentrum stellt, erfahren wir. Berta, Barbara, Violetta und Kalina heißen sie, führt Schmidt aus: Urgroßmutter, Großmutter, Mutter und Tochter, letztere ist auch die Erzählerin. Schauplatz ist das polnische Wałbrzych, die Handlung setzt in den 1930er Jahren ein und ist auch von historischen Zäsuren geprägt. Es geht laut Rezension um sich wiederholendes Leid, Männer tauchen meist nur kurz auf, was dagegen bleibt, sind die Frauen und ihr mit viel Gespür für sinnliche Details beschriebener Alltag. Schmidt vergleicht den Roman mit Gabriel García Márquez’ “Hundert Jahre Einsamkeit”, legt aber Wert darauf, dass es sich bei Bators Buch um eine dezidiert weibliche Geschichte handelt. Kein Buch, das sich schnell weg liest, aber eines, das lange nachwirkt, auch aufgrund Lisa Palmes’ sehr guter Übersetzung, so das Fazit.
Recenzentka Marie Schmidt zachęca nie tylko do przeczytania epickiej powieści Joanny Bator, ale także jej powąchania. Dowiadujemy się, że percepcja zmysłowa i fizyczność odgrywają kluczową rolę w tej historii rodzinnej, która koncentruje się na czterech pokoleniach kobiet. Nazywają się Berta, Barbara, Violetta i Kalina – wyjaśnia Schmidt: prababcia, babcia, matka i córka, ta ostatnia jest także narratorką. Akcja rozgrywa się w polskim mieście Wałbrzych; akcja rozpoczyna się w latach trzydziestych XX wieku i jest również naznaczona historycznymi punktami zwrotnymi. Według recenzji chodzi o powtarzające się cierpienie, mężczyźni pojawiają się zazwyczaj tylko na chwilę, ale pozostają kobiety i ich codzienne życie, opisane z dużym wyczuciem zmysłowych szczegółów. Schmidt porównuje tę powieść do „Stu lat samotności” Gabriela Garcíi Márqueza, podkreśla jednak, że książka Bator jest historią zdecydowanie kobiecą. Nie jest to książka, którą czyta się szybko, ale która wywiera trwałe wrażenie, także dzięki bardzo dobremu tłumaczeniu Lisy Palmes – tak można podsumować.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

https://www.taniaksiazka.pl/ksiazka/gorzko-gorzko-joanna-bator
Bezsprzeczna siła kobiet ukazana z perspektywy czterech bohaterek, które łączy wspólna krew. “Gorzko, gorzko” Joanny Bator to opowieść z tajemnicą w tle, szczyptą magii, nutką goryczy i niepowtarzalnym klimatem. Realizm i magiczność nadają jej niepokojący urok, który potrafi zaczarować nawet najbardziej wybrednych.

Berta, Barbara, Violetta i Kalina to główne bohaterki powieści “Gorzko, gorzko”. Wszystkie są silne i samowystarczalne, a mężczyźni, choć wpływają na nie, ich życie i wybory, to jednak są tylko dodatkiem. W najtrudniejszych chwilach kobiety muszą same podejmować trudne decyzje, brać cały ciężar życia na swoje barki. Jest to zatem opowieść o sile kobiet i pragnieniu miłości.

Powieść Joanny Bator jest również niezwykle sensualna, opisuje smaki, zapachy, doznania. Akcja “Gorzko, gorzko” toczy się na Dolnym Śląsku, nie tylko tym współczesnym, ale również przedwojennym. Główne bohaterki na przestrzeni lat odzwierciedlają bardziej gorzkie niż słodkie losy wielu polskich kobiet. Można śmiało stwierdzić, że wiele z nas odnajdzie w nich podobieństwa do naszych matek, babć, prababek, a może nawet nas samych.
________________________________________
O autorce
Joanna Bator to autorka wielu bestsellerowych powieści, przetłumaczonych na języki z całego świata. Pierwsze książki w jej dorobku, czyli “Chmurdalia” i “Piaskowa Góra” przyniosły jej duży sukces – zarówno w Polsce i za granicą. Wielokrotnie nagradzana, w 2013 roku została laureatką Nagrody Literackiej “Nike” za powieść “Ciemno, prawie noc”.
https://www.taniaksiazka.pl/ksiazka/gorzko-gorzko-joanna-bator?utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=&utm_adgroup=&gad_

Joanna Bator, również Joanna Bator-Łukasiewicz[2] (ur. 2 lutego 1968 w Wałbrzychu[3][4]) – polska pisarka, publicystka, felietonistka.
Życiorys
Studiowała kulturoznawstwo na Uniwersytecie Wrocławskim. Ukończyła także Szkołę Nauk Społecznych przy Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Jej doktorat w dziedzinie filozofii poświęcony był filozoficznym aspektom feministycznych teorii i dyskusji, jaką feministki prowadziły z psychoanalizą i postmodernizmem. Była to jedna z pierwszych w Polsce prac na ten temat.
W latach 1999–2008 Joanna Bator pracowała jako adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, w latach 2007–2011 wykładała również w Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych i kilku innych warszawskich uczelniach. W tym czasie przebywała na stypendiach w Middlesex University w Londynie, dwukrotnie w New School for Social Research w Nowym Jorku i trzykrotnie w Tokio jako stypendystka JSPS, Cannon Foundation in Europe oraz Japan Foundation. Pisała felietony i eseje w prasie polskiej i polonijnej – zawsze jako „wolny strzelec”. Jurorka międzynarodowej Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego w latach 2012–2014.
Jest znawczynią i wielbicielką japońskiej kultury. Efektem pierwszego dwuletniego pobytu Joanny Bator w Japonii była książka Japoński wachlarz (2004, 2011). W 2013 pojawił się na rynku jej zbiór esejów i felietonów Rekin z Parku Yoyogi. W jej powieściach jest również wiele odniesień i inspiracji związanych z japońską kulturą. W sumie spędziła w Japonii cztery lata.
Od 2011 Joanna Bator nie jest związana z żadną instytucją naukową i poświęca się głównie pisaniu. Pierwsza powieść, Piaskowa Góra (2009), przyniosła jej sukces w Polsce i za granicą, który ugruntowała następna – Chmurdalia (2010). Jej kolejna powieść Ciemno, prawie noc ukazała się w 2012 i została nagrodzona Nagrodą Literacką „Nike”. Następnie Bator opublikowała kolejny esej intymny pt. Wyspa Łza w 2014 i powieść Rok Królika w 2015. Jesienią 2017 ukazała się jej pierwsza japońska powieść pt. Purezento.
W 2012 Joanna Bator skrytykowała Wikipedię w „Gazecie Wyborczej”, kiedy nie pozwolono jej poprawić daty swoich urodzin w Wikipedii, błędnie podanej w innych źródłach[5]. Powodem było niepowołanie się przez autorkę na weryfikowalne źródła zewnętrzne. Dariusz Jemielniak, analizując ten incydent zauważa, że stanowi on przykład niezrozumienia zasad Wikipedii przez społeczeństwo[6]. Była to pierwsza w Polsce tak głośna krytyka nowych mediów przez twórców literatury, która doprowadziła do dyskusji w licznych mediach[7][8].
Publikacje
Z tym tematem związana jest kategoria: Powieści Joanny Bator.
Felietonistka „Gazety Wyborczej” i „Pani”; publikowała w: „Bluszczu”, „Czasie Kultury”, „Kulturze i Społeczeństwie”, „Twórczości”, „Tygodniku Powszechnym”. Autorka prac naukowych, esejów, powieści i opowiadań.
• 2001 – Feminizm, postmodernizm, psychoanaliza, Gdańsk, Słowo/obraz terytoria
• 2002 – Kobieta, powieść, Warszawa, Twój Styl
• 2004 – Japoński wachlarz, Warszawa, Twój Styl
• 2009 – Piaskowa Góra, Warszawa, wydawnictwo W.A.B. (powieść nominowana do Nagrody Literackiej „Nike” oraz Nagrody Literackiej Gdynia[9], niemiecki przekład znalazł się w finale międzynarodowej nagrody literackiej przyznawanej przez Haus der Kulturen der Welt oraz fundację Elementarteilchen – German International Literary Award)
• 2010 – Chmurdalia, Warszawa, Wydawnictwo W.A.B. (powieść w finale Nagrody Literackiej „Nike”)
• 2011 – Japoński wachlarz. Powroty, Warszawa, Wydawnictwo W.A.B.
• 2012 – Ciemno, prawie noc, Warszawa, Wydawnictwo W.A.B. (za tę powieść autorka otrzymała Nagrodę Literacką „Nike” w 2013)[10].
• 2014 – Rekin z parku Yoyogi, Warszawa, Wydawnictwo W.A.B.
• 2015 – Wyspa Łza, Kraków, Wydawnictwo Znak
• 2016 – Rok królika, Kraków; Wydawnictwo Znak
• 2017 – Purezento, Kraków; Wydawnictwo Znak
• 2020 – Gorzko, gorzko, Kraków; Wydawnictwo Znak
• 2022 – Ucieczka niedźwiedzicy, Kraków; Wydawnictwo Znak
Książki redagowane:
• 2007 – Ucieleśnienia. Język, praktyka, reprezentacja (z A. Wieczorkiewicz), Warszawa, IFIS
• 2008 – Ucieleśnienia II. Płeć między ciałem i tekstem (z A. Wieczorkiewicz), Warszawa, IFIS
Nagrody
Za Japoński wachlarz (2004, 2011) uhonorowana została Nagrodą Wydawców i Nagrodą im. Beaty Pawlak w 2005[11]. Jej Piaskowa Góra była nominowana do Nagrody Literackiej „Nike” 2010[12] oraz Nagrody Literackiej Gdynia a niemiecki przekład znalazł się w finale Niemieckiej Międzynarodowej Nagrody Literackiej. Finał Nagrody Literackiej „Nike” 2011 za Chmurdalia[13]. Laureatka Nagrody Literackiej „Nike” (2013) za powieść Ciemno, prawie noc[14]. W 2015 została odznaczona Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[15]. W 2018 wraz z tłumaczką Esther Kinsky otrzymała Nagrodę Literacką im. Hermanna Hessego (Calwer Hermann-Hesse-Preis )[16]. W 2024 została laureatką Austriackiej Nagrody Państwowej dla twórców literatury europejskiej[17].
Jurorka międzynarodowej Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego.
(Wiki)

Odsyłam do cyklu Moc kultury (znajdziecie tam Państwo przeszło 50 tekstów) oraz do cyklu Piękno poezji (znajdziecie tam Państwo kilkanaście tekstów o poetach i poetkach ze Śląska).