III ślōnski aufsztand, eli polsko militarno inwazyjo, eli gōrnoślōnsko dōmowo haja?
Take trzi roztomajte badniyńcio na przileżitoście ze maja a junika 1921 na Gōrnym Ślōnsku idzie we roztomajtych historyjowych buchach trefić. III ślōnski aufsztand to sztandard miano we polskij historyjografije, chocioż kej fto tyn punkt ôd widzynio przimnie, to poradzi barzij ô polskim na Gōrnym Ślōnsku, jak ô echt ślōnskim aufsztandzie, godać. Toć, co przi tyj przileżitoście sie mit roztopiyrzo, choby „ôroz Ślōnzoki ze giwerami na niymiecke włodze wylyźli”. Ômijo sie przi tym take „knyplōwate” detale, jako fakt, co ôperacyjne plany tego „ôroz” aufsztandu już we januar 1921 ôficiry ze Gyneralsztaba ôd Polskij Armije we Warszawie narychtōwali, co tyn sztab sekretnie do betajlōnga we hajach 700 ôficirōw a fanytryjgerōw, 1300 podôficirōw a 7 tauzynōw szicokōw ze pukownikami Mielżyńskim a Zenktellerym na szpicy delegiyrōwoł (ôba rodzōne we Wielgopolsce), co tauzyny nowych „ślōnskich powstańcōw” we cołkij Polsce werbōwali, a na Gōrnym Ślōnsku niy Niymce, ino Internacyjōnalno Plebiscitowo a Reskirunkowo Komisyjo na szpicy ze francuzkim gen. Henri Le Rondem, kery oufyn popiyroł polsko zajta, wtynczos reskirowała. Co wiyncyj na Gōrnym Ślōnsku żodnych abtajlōngōw ôde niymieckij armije niy bōło, ino internacyjōnalny siōły francuzko-italsko-britijske bōły. Skirz tego mianowaniy tyj militarnyj breweryje ślōnskim aufsztandym mo psinco do faktōw, za to sztand ô polskij, militarnyj inwazyje mo fest argumynta, tym barzij, co i polski minister ôd zagranicōwych zachōw Jan Dąbski tyn „aufsztand” za „Żeligowszczyzna we gorszij herausgabie” mianowoł, tōż za prōba skopiyrōwanio niyrechtownygo anszlusa Strzodkowyj Litwy bez abtajlōng gen. Żeligowskigo, ôde zwiōnzka ze kerym, jednako jako ôde zwiōnzka ze milityrakcyjōm na Gōrnym Ślōnsku, polski reskirunek fest sie ôdstrzig.
Toć, co popiyrocze ślōnskoście ônych aufsztandōw po swojij zajcie prowdziwy argumynt majōm, co sztylym ôd powstańczyj armije to Polsko Milityrôrganizacyjo (POW) ôd Gōrnygo Ślōnska bōła, kero ze rodzōnych Ślōnzokōw nojutramyntij sie skłodała, a we 1919 – 23 tauzyny 225 perzōnōw rachowała. Eli do roku 1921 tak sie roztopiyrziła, coby 90 procyntōw powstańcōw być, jako mocka polskich historikerōw ôsprowio? Wadzi sie ze tym już sama cifra 9 tauzynōw ôjokōw, bez Gyneralsztab ôd Polskij Armije delygiyrōwanych, a znōmy tyż, co tauzyny nowych powstańcōw bez roztomajtyj zorty komityje we cołkij Polsce werbōwane bōły, nojwiyncyj we Poznaniu, Łodzie, Warszawie, Kelcach, Krakōwie a Lwōwie. Som jedyn komityj we Czynstochowie kōncek mynij jak tauzyn perzōnōw powerbōwoł, a Polsko Milityrôrganizacyjo ôd Gōrnygo Ślōnska ze zicym we Sosnowcu werbowała mocka kwatyrnikōw Altrajchu, kerzi – jako wtynczos polske cajtungi pisali – srogi betajlōng we anszlusie bez powstańcōw Myslowic mieli. Wożnym argymyntym we kwestyje cifry Ślōnzokōw po polskij zajcie je finalno cifra czōnkōw ôd Zwiōnzka Bōłych Powstańcōw, kery we februar 1922 do 20 tauzynōw 843 czōnkōw sztajgnył. Te wszijske cifry dajōm zwola medikōwać, co rodzōne Ślōnzoki ze jednyj zajty, a delegiyrōwane polske ôjoki a werbusy ze cołkij Polski ze wtoryj zajty, możno i mynij wiyncyj pōł na pōł (fufciś fufciś) perzōnalnygo sztandu armije ôd powstańcōw bōły (archiwa zemikrofilmōwane we Ślōnskij Bibliotyce sōm, tōż mōm nadziejo, co jako uczōno kolōna, nojlepij polsko-niymiecko, kejsik to gynau porachuje). No a motiwacyjo niy wszijskich Ślōnzokōw, kerzi po polskij zajcie sie hajali, zowdy tako idyjowo bōła. Meldōnek ô przileżitościach ôd Abtajlōnga II ôd Inszpektorata nr IV we Krakōwie podował, co we dziyń 14 julika zdemōbilizōwane powstańce, kerym geltu do elwrōw niy chcieli wybecalōwać, sziby we chałpie ôd likwidacyjnyj komisyje we Szopiynicach wytrzaskali, bild ôd Piłsudskigo zrōmbali, a potyn „Deutschland, Deutschland über alles” zaśpiywali. Na zicher to niy ma haltōng ôd polskich patryjotōw, kerych jedinōm chyńcióm bōło ślōnskich ziymiōw ku Polsce dokuplōwaniy, jako ônych polsko historyjografijo mitologiyruje. Co wiyncyj dołażōm te Ślōnzoki, kere szczylać do swoich bracikōw, ōnklōw, kuzinōw, kamratōw abo sōmsiadōw niy chciały, nale do polskigo aufsztandu musym bez powstańczo milicyjo zakludzōne ôstały. Niymiecki historiker dochtōr Ewald Sztefan Pollok porachōwoł, co jejich mōgło być i 7 tauzynōw.
Ô tym, co te przileżitoście dōmowōm hajōm bōły, certifikat dowo fakt, co polske powstańce ze żodnōm regular niymieckōm armijōm sie niy hajali, ino ze takōm samōm paramilitarnōm, ciwilferajnōm, kero tyż ze rodzōnych Ślōnzokōw się skłodała (kej dzisioj sie bado na bildy ôd powstańcōw a hajokōw ze Selbstschutza, nojskorzij żodyn niy poradzi, kerzi sōm kerzi, pedzieć), a co ciekawe, we sekretnym meldunku mjr Bronisława Sikorskigo do ministra ôd milityrzachōw na tyjma niymieckich milityrôrganizacyjōw na Gōrnym Ślōnsku stoło, co „SROGSZO TAJLA JE W NICH ŻIWIOŁ POLSKI na pōł abo cołko pōniymczōny”. Ôbalo to drugi polski, historyjōwy mit, choby po niymieckij zajcie Freikorpsy ze strzodka Rajchu 90 procyntōw bōły. Sroge militarny znaczyniy ône miōły, dyć perfekt wyszkolōne a nojlepij pozbrojōne bōły, nale cifrōwo niy wiyncyj jak 20 procyntōw pojstrzōd kole 40 tauzynōw hajokōw Selbstschutz Oberschlesiens (Samoôbrōny ôd Gōrnygo Ślōnska) bōły. Nojsrogszy a nojbarzij znany ś nich bajerski Freikorps Oberland kole 1000 perzōnōw rachōwoł (tōż tela wiela polskich werbusōw ze jednyj Czynstochowy), Freikorps von Paulsen 900, Freikorps von Aulock 800, gōrnoślōnski Orgesch 300, a krōm tego mocka, nale niysrogich abtajlōngōw. Plan ônych dislokacyje ze 1 julika 1921 ô lokacyje na ausie plebiscitowygo teryna 8 a pōł tauzyna Frajkorpslerów medikōwoł. Jejich richtich cifra 1 augusta 1921 ino 5 tauzynōw 782 hajokōw wyniesła, tōż fest mynij, jak same 9000 polskich ôjokōw bez Generalny Sztab ôd Polskij Armije delegiyrōwanych, a do tego trza poranoście tauzynōw polskich werbusōw dorachōwać. Meldōnek polskigo wywiada ze 1 aprila 1921, tōż jeszczy przed przińściym Frajkorpsōw ze strzodka Rajchu, ô 35 tauzynōw hajokōw Selbstschutz Oberschlesiens godoł.
Eli te fakty pod uwoga weznymy, mianowaniy tych przileżitościōw za gōrnoślōnsko dōmowo haja nojbarzij po blisku prowdy sie wydowo. Jednako tyż badali na to te Ślōnzoki, kere trzeciōm zajtōm wadzynio ô Gōrny Ślōnsk bōły, to je gōrnoślōnske niyprzinoleżitościōwce we Zwiōnzku ôd Gōrnoślōnzokōw skuplōwane, zwiōnzku kery wtynczos 400 tauzynōw czōnkōw rachowoł, a we decymber 1921 i 500 tauzynōw, znakym tego za wiyngszość kwatyrnikōw ôd Gōrnygo Ślōnska godoł. Na kolōnie cajtunga ôd niyprzinoleżitościowcōw tydnika „Bund-Związek” ze 2 januara 1921 stoło dowanie pozōr: „Durś nad naszymi gowami groźny miecz ôd Damoklesa we haltōngu ôd DŌMOWYJ HAJE wisi. Skryto brōń, lufy ôd maszingiwerōw, bōmby a handgranaty na ludziōw ze Gōrnygo Ślōnska sie ôbrocajōm. Atmosfyra duchoty przesycōno elektrikōwym szpanōngym nad naszym GŌRNOŚLŌNSKIM FATERLANDYM sie roztopiyrziła”. 3 aprila 1921 Ewald Latacz – reskirok ôd Zwiōnzka ôd Gōrnoślōnzokōw, kery przedpedzioł anfale, sztelōnek do gōrnoślōnskij nacyje ôpublicjyrōwoł: „Gōrnoślōnzoki!! Gōrny Ślōnsk niypotajlowany ôstowo! […] Fto chce NOSZ KREJ poszćwiortować, tyn ô tym medikuje, coby nos gospodarkōwo zamordirōwać ze miarkowaniym erbniyńcio czego po nos. Nale my żić chcymy. We zgodzie a pokoju my Gōrnoślōnzoki polskij a niymieckij godki żić cuzamyn chcymy a NOSZ KREJ do szwungu dokludzić. A to je możebne yno wtynczos, kej Gōrny Ślōnsk niypotajlōwany ôstanie. Inakszyj ludowygo welōnka nad tym, eli Gōrny Ślōnsk mo być potajlōwany, eli niy, sie dōmōgōmy […] Korfanty zaś ôsprowio, co swojigo plana ôd tajlōnga bydzie do ôstatnij kapki krwi brōnić. Gōrnoślōnzoki dowōmy Wōm pozōr. Niy dejcie sie Waszygo faterlanda we prōznota pōmiynić. Eli mo krew płynōńć, to niy gōrnoślōnsko a niy na Gōrnym Ślōnsku. Gōrnoślōnzoki niy dejmy sie do żodnych terrorizmusōwych aktōw we uzus wziōńś. Kożdy terror trza we zarodku zasztrabōwać. GŌRNOŚLŌNZOKI PAMIYNTEJMY Ô TYM, CO MY SŌM JEDNAKO BRACIKOWO NACYJO. Rynce sie podejmy, pokōj uchowejmy, a wtynczos Gōrny Ślōnsk fraj a niypotajlōwany dostanymy. […] Rada ôd koalicyje pozno, co jedinym knifym jak wylyź ze gōrnoślōnskij ôstudy je neutralizacyjo fojery ô kero sie fantujōm. Wtynczos bydymy naszo rezurekcyjo za fraj ôbiwatelōw we Gōrnoślōnskim Frajsztacie fajrōwać. Zwiōnzek ôd Gōrnoślōnzokōw – Dochtōr Latacz”.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Tyż fest woga mo fakt, co bez kōntrôfynziwa ôd Selbstschutza, do Korfantygo wszijske reskiroki ôd frōntowych grupōw ôd powstańcōw przijszli a „proklamacyje niyprzinoleżitygo ślōnskigo sztatu” ôd Korfantygo sie dōmōgali, zajś jedyn ś nich Francik Merik chned po kōńcu hajōw zrychtowoł Zwiōnzek ôd Downiejszych Powstańcōw ku Gōrnoślōnskij Niyprzinoleżitoście, kery chcioł na zônaczōne fakty postawić, nale ôstoł na przikoz ôd Korfantygo bez abtajlōng ôd powstańcōw ze Pszcziny rozpraśniynty. Po zajcie ôd Selbstschutza tyż abtajlōng ôd werbusōw ze ôkolicōw Waldenburga sie hajoł, bōł bez znōmygo popiyrocza niyprzinoleżitoście Ślōnska pszczińskigo fysta Hanysa Hajnela XV zrychtōwany a bez ônygo synka Hanysa Hajnela XVII reskirowany (chned przed II weltowōm hajōm dziołocza niymieckij, antihitlerowskij ôpozycyje, potyn ôficira britijskigo Royal Air Force). Pojstrzōd ôficirōw ôd Selbstschutza tyż inksze popiyrocze niyprzinoleżitoście ôd Gōrnygo Ślōnska bōły pojstrzōd inkszimi ôberlojtnant Karl Fryc von Pückler a hauptman Hanys Jorg von Praschma ze Falkynberga. Ôficirym ôd inszpekcyjōw na bytōmskim kōncku bōł Anzelm Stroka, bōły czōnek ôd Zwiōnzka ôd Gōrnoślōnzokōw (wyciepany za prōba potajlōwanio dziołoczōw skirz plebiscita) a przijszły reskirok ôd Gōrnoślōnskij Jednoty, kery stoł na sztandzie ôsobnyj gōrnoślōnskij nacyje a niyprzinoleżitoście ôd Gōrnygo Ślōnska.
Tōż bez wōntōw tak mianowany III ślōnski aufsztand bez wiyngszość ôbiwatelōw ôd Gōrnygo Ślōnska za dōmowo haja bōł badany a richtich niōm bōł, jak we wiyngszoście ze sobōm same Ślōnzoki sie hajali a to czasym i take, kere mieli tyn sōm cwek, kerym niyprzinoleżitość ôd Gōrnygo Ślōnska bōła. Pierōnowy czas, coby przileżitoście ze maja a junika 1921 haltnōńć propagandōwo brać a pō mianie mianōwać, to je za gōrnoślōnsko dōmowo haja, co terozki ino te ślōnske strzodowiska robiōm, kere słożōno natura tych przileżitościōw spokopić poradzōm.
Dariusz Jerczyński
Blog jest autonomiczną stroną autora. Redakcja Wachtyrza nie odpowiada za treść i pisownię autora.