Gŏdka Klachuli 10.06.1920

Jednym z nojbarzij znanych cajtōngōw, co pisały po ślōnsku, bōł „Kocynder”. Nojważniyjsze numery wychodziyły w latach 1920-1922, tōż w czasie wielkigo miszōngu na Gōrnym Ślōnsku. „Kocynder” bōł tyż bardzo propolski, szłoby pedzieć nacjōnalistyczny. Ślōnske teksty to z wiynksza propaganda antyniymieckŏ, a niyrŏz tyż antysymickŏ. Beztōż czytać jego teksty trzeba w takim prawie kōntekście – w kōntekście stanu wojny i tyż myntalności tamtych czasōw.

Wachtyrz bydzie prezyntować ślōnske artykuły „Kocyndra” stransliterowane do alfabetu ślabikŏrzowego. Dwie seryje pokazowały sie tam: „Godka Klachuli” była pisanŏ choby godała jã chopiōna z Piekŏr, tōż mōmy sam sycynie. Ô Francku Fyrtoku niy wiadōmo, skōnd bōł, ale u niego sycyniŏ niy ma. Jedna i drugŏ postać to alter ego czōnkōw redakcyje gazyty. Mōmy nadziejã, iże bydzie to dlŏ czytŏczōw przileżytość wejzdrzyniŏ na tamte wydarzynia bezpostrzednio i z piyrszyj rynki.

Nr 1

Godka Klachuli…
Na miano mi jest Rōzia i nazywōm sie po Ôjcach Mieligymba a po chłopie Pyszczyk. Kaj mieszkōm, to wōm nic do tego. Jo jest cera po siodłoku, ale że nos było jedynościoro w dōma, to wszyjscy na statku ôstać nie mogli i tōz jo se wziyna bergmana z chałupōm, na ktoroch mu prziniosła piyńć tysiyncy twardych wiana.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

To wōm wszystko pisa, cobyscie wiedzieli, kto jo jest i zech nie jest bylejako chasiora. A ze mnie tyn „Kocynder” nazwoł klachulōm, to tego nie mo jesce darowano, bo jo i ônymu jesce kedy tak wleja, że mu źle bydzie. Z tym pisaniym to było tak:

Siedza se z mojymi kōmōrnicami przed siyniōm na schōdkach i tak se godōmy ô plebiscycie, az skōnd sie weź, tam sie weź, leci Kocynder i pado: słuchejcie Pyscycko jo byda wydowoł gazeta i bydzie sie nazywać „Kocynder”, bo każdy kto jaki sklep, albo jaki geszeft ôtwiero, musi napipać swoja firma, to jest swoje miano. Tōz moja gazeta sie bydzie nazywać tak jak jo. I tōzech wos chcioł bardzo piyknie prosić, cobyście byli tacy dobrzi, i tyż co napisali, bo to teraz baby majōm te same prawa co my. Trochach sie tam z pocōntku ôciōngała ale potym se padōm: niech tyz tam byda na starość jesce redaktōrkōm i pisa.

Ludkowie złoci! jesce sie nie moga uspokojić ôd tego drugego moja. Juzech patrzała na rozmaite „łōmcugi” niymiecke, juzech widziała wielke procesyje do Piekor i do Świynty Anny, ale tyla norodu jak w ta niedziela jescech jak staro niewidziała. A to wsystko byli nasi ludzie: dzieci, sokoły, sokolice, śpiewoki, śpiewocki, chłopy ze zjednocynio, panowie w celyndrach, gospodorze w kamuzelach, dziołchy w wierzchniach, baby w cepcach i purpurkach, siodłocy na kōniach i sokoły na kōniach i filicypejdach, nasi chłopcy ôd Halera i z powstanio no i dużo, dużo rozmaitych jesce naszych ludzi. Wsystke ulice w Bytōmiu były pełne jak tyn pochōd szoł bez miasto i ci pierwsi już musieli iść do dōm, coby ci ôstatni mōgli tez jesce iść bez Bytōm, boby chnet było ulic w Bytōmiu brakło. A po bokach na tretułarach to pełno jesce było nasych ludzi, bo hned kożdy mioł cerwōny i bioły kwiotek w dziurce. „Precz z germanym!„ Niech żyje Polska!„ „Niech żyje Korfanty!” to mi jescze dzisiej w uszach brzyncy. Borok Korfanty stoł na rynku w ôknie, kiwoł rynkōm i byłby sie hned rozpłakoł z radości jak mu wszyjscy do ôkna rynkami ôd nos pociecha za te cygaństwa, co na niego te niymiecke szmaty pisały i widzioł, że my w to nie wierzymy, jyno stojymy wszyjscy za niym. Jo sie sama spłakała jakech widziala te nase chorōngwie i sztandary, bo mi sie przipōmniało, jak łōńskego roku „gryncszuc” nōm je zabieroł i targoł, a naszym ludziōm kozoł je nieść bez miasto i włōczyć po drodze, a tych naszych biednych chłopōw i chłopcōw, to bił i katowoł az wszyjscy ludzie płakali, bo nie mōgli już patrzeć na te mynki. Ale juz sie Pōn Bōg nie mōg prziglōndać i przemiynił wszystko, a te gizdy „gryncszuce” musiały sie wynieść ze Ślōnska. Jak my śli z tym pochodym, to Niymcy i niektōrzi ôgupiōni Polocy, co sie zaparli swoich Ôjcōw, aż sinieli ôd złości, jak nos widzieli. Zachowali sie cichutko jyno jedyn taki diobli najduch zawołoł – „Es lebe Deutschland” – ale po cichuthu i skrōł sie przi tym za drugich. Tak my sie z tego uśmioły, bo nōm sie przipōmnioł nieboscyk Pietrek Mizera, co to dostoł ôd swojij baby po pysku, potym ze strachu przed warzechōm wloz pod łōżko i wołoł: Jo ci pokoza kto tu jest panym w chałupie!

Na drugi dziyńech cytała w gazecie, ze w Ôpolu te śmierdziuchy niymiecke z rozmaitymi buksami z Brzega naszych ludzi, co tyż chcieli zrobić pochōd 3 moja, zbili i pokalycyli. Musiało ich tam być przinojmniej sto niymcōw na jednego Poloka i musieli mieć rewolwry, bo inacy toby sie nie ôdwożyli na naszych ludzi postawić. Ale za to im sie tam już nasi ludzie na wsiach ôdpłacōm i jak ktōry smyk abo „sibe” niymiecki przijdzie po jajca abo po masło, to go tak prziwitajōm, że do Ôpola nazod nie trefi. Jakech we wtorek szła na torg do Bytōmia z koszykym, to mnie też już przed targowiskym tako panuchna niymiecko zatrzimała i pytała mie sie czy mōm kura na przedej w koszyku, a zech tak miała prawie na myśli Ôpole tōz ech jej tak nagodała, że wōm padōm, ize ôna sie już żodnyj baby ze wsi ô towor nie spyto. Coch jej w tej złości pedziała, to tu napisać nie moga, boby mi tego tako ani tako porzōmno gazyta jak „Kocynder” nie postawiła.

Na drugi roz wiyncyj i do widzynio!
Roźla Pyscycka