Ewa Grzesik: Palma wielkanocno
U mie w dōma tradycyjo dycki była zocnym elemyntym zwiōnzano głōwnie ze świyntami kościelnymi.
Jedna z definicji godo, że tradycyjo to ”wierzenia, obyczaje i poglądy przekazywane z pokolenia na pokolenie uznawane przez zbiorowość za społecznie doniosłe dla jej współczesności i przyszłości” – mie kojarzy sie ze spotkaniym ze całōm familiōm, ôdnawianiu wiynzi rodzinnych, pogadywaniu i budowaniu swojej tożsamości. Taki czos nas czeko już w prziszłym tydniu. Wielkimi krokami zbliżo sie Niedziela Palmowo, kiero otwiyro drzwi naszym tradycjom i zwyczajom. Niech za tym rozgoszczōm sie w naszych dōmach przez cały Wielki Tydziyń i zostanōm aż do Wielkanocy.
Bez kalyndorza poznać, że tyn czas depce nōm po piyntach. W sklepach pokozało sie mocka kolorowych palmōw z kolorowej trowy i suszōnych kwiotkōw, kere w niczm nie przipōminajōm tej palmy z kerōm bez lata deptałach do kościoła, a jak widać zadōmowiły sie u nas na dobre i majōm powodzynie, bo ni ma z niōm wiela roboty, ale tyż ni majōm nic spōlnego z naszōm ślōnskōm palymkōm. Moja dycki musiała mieć piyńć roztōmańtych gałōnzek, co symbolizować miało piyńć ran Pana Jezusa, a kożdo gałōnzka z nich miało swoja symbolika. Styrkałach tam gałōnzki baziōw , bukszpanu, świyntojankōw na pamiōntka ô św. Jōnie, kery wytrzimoł nojdłużyj pod krziżym. Gałōzki wieprzkōw abo coś z pikami, bo jedyn ze krzokōw musioł mieć kolce, jako symbol korōny cierniowej. Jedynym kolorym jaki tam był, to czerwony. Ôznaczoł krew Pana Jezusa. Nojlepszy jakby to była czerwōno wierzba, ale jak mi godała ciotka Maryjka, u nich dōma tako nie rosła i bez tōż kolor czerwōny zastympowali pōnczkami muszkatkōw. Takie muszkatki downij ludzie na zima chowali miyndzy ôkna. Ôkna ôgacali ôd dworu, żeby im nie ciōngła zima, a bez szyba grzoło słōneczko i tak doczkały sie wiosny. Taki dzisiejszy zimowy ôgrōd. Ale tak po prowdzie, to nie poradziłach bych powiedzieć, czamu je tak zrobiōno – bo tak dycki było, a czamu? I tu pomōg mi ujec Google. Nasze ślōnske palymki nie sōm ani wielkie, ani kolorowe, takie gynau do wazōnu, co by ôzdobiały wielkanocny stōł. Za to je w nich cało Mynka Pańsko i ludowo mōndrość. Bo tu na Ślōnsku nie potrzebujymy niczego „Naj”. W swojej skrōmności i prostocie uczyły nie yno ewangelii, ale tyż nazewnictwa naszych ślōnskich krzokōw. Tu mocie muster z czego tako palymka idzie zrobić:
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
– flider – bez,
– kruchan – kruszyna,
– skiba – czerwono wierzba,
– kokocz – kokcyna,
– świyntojanka – porzeczka,
– wieprzki – agrest,
– lyska – leszczyna,
– wajmōndka – sosna turecko,
– jemioła, wachold – jałowiec,
– bagnoć – bagienko,
– bazie,
– trowa trzciōnka – trzcina.
Wybrane gałōnzki zwiōnzać sznurkiym, a ni żodnymi szlajfkami. Tako palymka miała jeszcze inne zadania: zerwane bazie połykało sie, żeby nos w karu nie bolało. Opa szoł z niōm do chlywa, żeby dobytek mioł sie dobrze i na dostatek. Moja ciotka Maryjka spōmino jak w Niedziela Wielkanocno musiała iść na pole, czy zima, czy śniyg, czy dyszcz i postyrkać w kożdy rōg pola krziżyki zrobiōne z gałōnzek palmy, żeby uchrōnić je przed nieurodzajym i gradobiciym. Takōm palymkōm tyż sie i dostało po kitach, a ku tymu godali: „Jo nie bija, palma bije, za tydziyń Wielkanoc”. Downij ludzie fest wierzyli w te zwyczaje, to bōł do nich jedyny versicherung przed chorōbskami i nieszczyńściami. Ôd jakigoś czasu, jak sie tak pogadujymy i poznowōm te wszystkie tradycje, to sie tyż styrkōm taki krzyżyk za świynty ôbrozek, co by chrōnił przed piorōnami i roztomaitymi żywiołami, jak prawiła moja oma. Nie wiym, czy pōmoże, ale na zicher nie zaszkodzi. Sama tyż nie wiym, czy sie starzeja, czy chca by te nasze tradycyje i zwyczaje nie yno wyklikać sie w Google i poczytać, jako to piyrwyj bōło, ale przekozać jak nojwiyncyj swoim bajtlōm. Tako forma przekazu pobudzo naszo ciekawość, skłōnio do zadowanio pytań i wyzwalo pozytywne emocje, śmiych i radość, bo tradycyjo to rzecz świynto, a przezorny zawsze ubezpieczony.
Mōm nadziejo, że na niedzielo nie zabraknie w kościołach naszych regiōnalnych palmuw, bo marketing, kolorowo bibuła i niekiedy brak regiōnalnej wiedzy i rodzinnego przekazu, może mieć przykre skutki. Z tego co widza nasza tradycyjno palma mo sie jednak dobrze. W naszym kościele św. Mikołaja na Starej Wsi ôd 2015r jest ôrganizowany kōnkurs na nojlepszo i nojwiynkszo palma. Bajtle majōm ku tymu mocka uciechy, starsi trocha roboty, kōnkurs mo już swoich zwolennikōw, ale jak pytōm starszych, bardzij rdzynno czyńść mieszkańcōw, to padajōm: „U nos w dōma z takimi palmami sie nie chodzilo. Jo sie zrobia normalno nasza.” I tako palma zrobia i jo, no ale skoro ta nowo moda zagościła w naszym kościele, to zrobiłach dwie zorty. Myśla, że tyn ślōnski adler, kery je na jednym z witraży razym ze Ślōnskōm Jadwigōm, bydzie rod jak zejrzy moja palma zrobiōno tak „ Po naszymu”.
Ewa Grzesik
Miyszkōm w Raciborzu, robia na banie fest, przaja tymu miastu i ślōnskej godce, mōm swoje lata, ôdchowane bajtle, a teroz sie chyciłach pisanio. Laureatka kōnkursu „Po naszymu, czyli po Ślōnsku” w 2017 roku o tytuł “Ślōnzoka Roku”. Jak mōm trocha czasu to ôdnowiōm jakeś stare meble.
Literatura
http://Silesion.pl, Ślonska palma inne niż wszystkie [dostęp: 8.04.2019; 13:20];
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tradycja [dostęp: 8.04.2019; 16:35].