Bez mgła, bez pamiyńć. Ô “Silesiusie” ôd Hynryka Wańka
Witej we krajinie umartych! Przibōł, przibyła żeś tukej drōgōm bez mgła, nojgyńściyjszo jako pamiyntosz. Je to mgła zaświatowo, abo mgła pamiyńci-niypamiyńci? Egal! (Niy kuplowali tego Wikingery we swojij wierze, że ôstaniesz po śmierci we Walhalli ino podwiela niy przepōmnōm cie ci, co żyjōm?). Zaroz przidōm do ciebie umrziki, jedyn za drugim – chocioż niy bydzie to choby w horrorze abo rōmantycznych ôzprowkach. Uwidzisz ich w gymbach, gestach, machach ôd ludzi naôbkoło ciebie, ale to bydōm ôni: szkolny kamrat i przociel ôd gorzołki. Twōrca, co sie dobrze zapowiadoł i dzioucha, z kierōm tela zolyciyło. Tyn istny, kierego żeś niy poradzioł trefić, jak ś nim było źle, i drugi, co żeś go żegnoł na jego pogrzebie. Tōż ôzprawiej ô nich, na głos abo ino sōm do siebie, bo podwiela pamiyntosz, ôni żyjōm.
“Silesius” to je fabularyzowany wykłod: ô Aniele Ślōnzoku, a dyć tyż ô twōrcach i czasach z PRLu. Weźnie cie w siedminoste stolecie, na Ślōnsk po 30-letnij wojnie, co prawie – niy bez gwołtu – przestowo wyznować lutersko wiara i wroco do rzymskigo Kościoła. Tukej Johann Scheffler stowo sie Aniołym Ślōnzokiym, a czytelnik przewiaduje sie ô jego życiu. Ale weźnie cie tyż na Gōrny Ślōnsk po wojnie, co trwała ino sześć lot (a sam ani tela), i – tyż niy bez gwołtu – ôstawiyła ta ziymia przi Polsce, i to Polsce Ludowyj. Tyj bez nadzieje, bez światła, bez swobody, za to z gorzołkōm, cołkim morzym gorzołki, co jednym dowało rozwijać żagle, a inkszych posłało na dno. Downo żech tych siwych, zmaraszōnych Katowic niy trefiōł w literaturze: możno to piyrszy roz ôd czasu “Kasztanaje” ôd Lecha Majewskigo.
“Silesius” to tyż rajza po pamiyńci ôd starszego człowieka. Taki trocha tref z ōupōm, abo – bez to, iże narratōr niy puszczo czytelnika tak blisko siebie, jak by starzik puściōł wnuka – z kamratym ôd ōupy. Tyn ci żyje naroz we dwōch czasach: niby je sam z nami, ale bele co ciōngnie go w przeszłość, a te spōmniynie niy ma mynij żywe jak realność. Niy idzie ale pedzieć, że grajzikowi cosik sie matlo, ô niy! Zowiścić mu idzie klarowności i bystrości: poradzi ôzprawiać, ha!, do ci cołki wykłod tak, że ani niy zmiarkujesz, kaj wandruje myślami: 50, 60 lot do zadku, miyndzy kamratōw, przocieli, ludzi z “takiej posępnej dziury, jaką były Katowice”.
Trza ale pamiyntać, że wander po ludziach i czasach to niy je kōmfortowo rajza z katalogu. Żodyn roz niy wiysz, kogo trefisz, kaj cie fto zakludzi… i z kim przidziesz nazod. Dyć na ôstatku może sie pokozać, że to ciebie mioł fto trefić, abo bydziesz ino za brama do takigo wandrusa. Cherubowego abo blank niy.