Bez mgła, bez pamiyńć. Ô “Silesiusie” ôd Hynryka Wańka

Witej we krajinie umartych! Przibōł, przibyła żeś tukej drōgōm bez mgła, nojgyńściyjszo jako pamiyntosz. Je to mgła zaświatowo, abo mgła pamiyńci-niypamiyńci? Egal! (Niy kuplowali tego Wikingery we swojij wierze, że ôstaniesz po śmierci we Walhalli ino podwiela niy przepōmnōm cie ci, co żyjōm?). Zaroz przidōm do ciebie umrziki, jedyn za drugim – chocioż niy bydzie to choby w horrorze abo rōmantycznych ôzprowkach. Uwidzisz ich w gymbach, gestach, machach ôd ludzi naôbkoło ciebie, ale to bydōm ôni: szkolny kamrat i przociel ôd gorzołki. Twōrca, co sie dobrze zapowiadoł i dzioucha, z kierōm tela zolyciyło. Tyn istny, kierego żeś niy poradzioł trefić, jak ś nim było źle, i drugi, co żeś go żegnoł na jego pogrzebie. Tōż ôzprawiej ô nich, na głos abo ino sōm do siebie, bo podwiela pamiyntosz, ôni żyjōm.

“Silesius” to je fabularyzowany wykłod: ô Aniele Ślōnzoku, a dyć tyż ô twōrcach i czasach z PRLu. Weźnie cie w siedminoste stolecie, na Ślōnsk po 30-letnij wojnie, co prawie – niy bez gwołtu – przestowo wyznować lutersko wiara i wroco do rzymskigo Kościoła. Tukej Johann Scheffler stowo sie Aniołym Ślōnzokiym, a czytelnik przewiaduje sie ô jego życiu. Ale weźnie cie tyż na Gōrny Ślōnsk po wojnie, co trwała ino sześć lot (a sam ani tela), i – tyż niy bez gwołtu – ôstawiyła ta ziymia przi Polsce, i to Polsce Ludowyj. Tyj bez nadzieje, bez światła, bez swobody, za to z gorzołkōm, cołkim morzym gorzołki, co jednym dowało rozwijać żagle, a inkszych posłało na dno. Downo żech tych siwych, zmaraszōnych Katowic niy trefiōł w literaturze: możno to piyrszy roz ôd czasu “Kasztanaje” ôd Lecha Majewskigo.

“Silesius” to tyż rajza po pamiyńci ôd starszego człowieka. Taki trocha tref z ōupōm, abo – bez to, iże narratōr niy puszczo czytelnika tak blisko siebie, jak by starzik puściōł wnuka – z kamratym ôd ōupy. Tyn ci żyje naroz we dwōch czasach: niby je sam z nami, ale bele co ciōngnie go w przeszłość, a te spōmniynie niy ma mynij żywe jak realność. Niy idzie ale pedzieć, że grajzikowi cosik sie matlo, ô niy! Zowiścić mu idzie klarowności i bystrości: poradzi ôzprawiać, ha!, do ci cołki wykłod tak, że ani niy zmiarkujesz, kaj wandruje myślami: 50, 60 lot do zadku, miyndzy kamratōw, przocieli, ludzi z “takiej posępnej dziury, jaką były Katowice”.

Trza ale pamiyntać, że wander po ludziach i czasach to niy je kōmfortowo rajza z katalogu. Żodyn roz niy wiysz, kogo trefisz, kaj cie fto zakludzi… i z kim przidziesz nazod. Dyć na ôstatku może sie pokozać, że to ciebie mioł fto trefić, abo bydziesz ino za brama do takigo wandrusa. Cherubowego abo blank niy.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj