Aleksander Lubina: Hanka rajzowanie i szpiclowanie cygaństwa – cz. 10

Aleksander Lubina
Hanka rajzowanie i szpiclowanie cygaństwa.
Mimrów z mamrami tom trzeci. 

ilustracje: Grzegorz Chudy
okładka: Joanna Jakóbik, Aleksander Lubina
edycja: Paula Stępień
– Wydawnictwo: Lubina sp. z o.o.
Ligota Łabędzka 2017

Część dziewiąta

We krasikoniu boliłoczko, faber, sierotki. Łonka miast murawy. Śmiyle, pszczoły, szmaterloki. Lukniesz wyżyi: dziamble, mazurki, kraski, pluskwy, szpoki, wrodarki, młynorki, sztyrnadle, cukrówki, kosy, stroka, pustułka i pójdźka, gawrony. Koń zarżoł, świnka zakrzonkała, kozy zameczały, owce zabeczały radośnie. Kura i kurzynta dziubały procno. Gusioki gzujom za maciorom. Bez dziyń danga, bez noc latopiyrze. Tako to latoś u opy i omy świat wyglondoł. Mioł Hanek co pisać a Markus co malować. Na szczynści niy ino one. Przeca ślicznie malujom malyrze z Nikisza, tako Sabina Pasoń, dejmy na to, bo lepij innych znocie: Wróbel, Sówka… Na Nikiszu miyszko Grzegorz Chudy, kerogo wodnioki podziwiocie w tym buchu.

Na odpust postawili budy ze makronami, bonbonami, żelkami, kapiszonami, korkami, roztomajtym dżistym, dinksami i wihajstrami.

Jak niydziela – to niydziela. Szpas musi być, o tradycja dbać nalyży.  Kożdy dostoł po dwa można i piynć, a bogate i rozbestwione i dziesiyńć zotych. Jako to udać, jako to udać? Wyszczylać, larma narobić, zeżreć, lizoki wylizać, watom się pomarasić? Na karasolu przejeździć? Na ostatku pacz – myśli se bajtel Mankowy: kole karasola siedzi malorz i maluje tyn karasol. No kurde mole, piyknie maluje, wodom maluje, niystary tyn karlus karasol maluje. Woda na papier nakłado, ta woda schnie po leku i czary mary… karasol mo jedyn zic na kecie, czary mary: karasol mo drugi zic na kecie. Kupia se tyn malunek – myśli se tyn na poły Pepik, na poły Hanys mały. Po wiela przedojecie te karasole? Wiela byś doł – pyto sie mistrz Chudy, bo on tam stoł przi sztalugach, obok niego drabina i wielgachno tasia z roztomaitymi tajymnicami? Wszystko, co mom, to wom dom, jeszcze ode ujka Giynka pożyca, bo tacik niy do, tacik doł mi dwa złote i nic wiyncyj niy do. To za dwa złote chcesz mój obrozek? Wiyncyj niy mom. Leca do ujka. Nie leć tak wartko – ostoń. Zrobiemy tak – ty mi dosz, co mosz, a jo cie naucza, co umia. Co umicie, mie nauczycie? Karasole malować? A wyście niy som…? Niy, jo niy je! No dobre, bo wiycie. To nauczycie mie malować karasole? Karasole, baloniki, balony, furgajonce tramwaje, anioły, domy, ludzi, gruby, kuźnie, werki, koty, bajtli i gizdów tysz cie naucza malować. Za dwa złote? Za to wszystko, co mosz! No dwa złotki mom. Godołech – za wszystko, co mosz. Za dwa złote, to mało. Naucza cie za otwarte oczy, otwarte serce. Za moc czasu i ciyrpliwości. Chcecie moje oczy i moje serce? Chca twoje oczy i serce otworzyć. Robota? Szkic, rysunek, pyndzle, farba, papiór – szacunek. Tego bydziesz sie uczył! A wy poradzicie mie tego nauczyć! Dyć, dyć, som sie tego nauczysz. Potym mi przedocie tyn karasol za dwa złotki?   Potym to ci szynkna niyjedyn karasol. Za te dwa złotki kup se dobry pyndzelek. Farba, papiór i woda dostaniesz ode mnie. Przeca wody momy doś. Wody nigdy niy je doś. Moja woda to cudowno woda –  do ziylonych obrozków mom woda ize Irlandi, do modrych ize Italii, do ciymnych ize Niymiec, do barwnych ze Paryża. Robicie mie za bozna?

Bynajmiyj. Bynajmiyj. Do tyj wody mom dobrane pojemniki. Do zielonych proste ze kamiynia przydrożnego, do modrych marmurowe, do ciymnych porcelanowe – Hanek mi szynknoł z Meissen. To wy znocie ujka Hanka. Dyć, dyć! Wto niy zno Hanka rajzownika dedektywa. Jo go znom i przaja mu kiej bratu. No to w porzondku. To moga do wos iść. Mamulka sie zgodzi.  Do wody z Paryża co mocie? Nic! Czamu – nic! Moja baba ta woda z Paryża w gorści trzimie, kiej jo maluja, coby niy ochłodła. Zimnom wodom ciynszko kolory ciepłe malować: ciel, fleur, famme, jardin… niy do sie.  Tego mie nauczycie?  Tego sie nauczysz! Jutro, we pendziałek przić do klubu. Byda tam. Ujkowi Hankowi mosz pedzieć, iże do mie na nauki idziesz. On ci do jakiś gelt na drugi pyndzel i na joka żymła, bo dugo bydziesz u mie siedzioł. Mamusi powiydz, kajś je, coby sie niy starała. I omie, coby po ciebie prziszła. Wszystkich bajtli z osiedla omy odbiyrajom. Wszystkich bajtli z osiedla? To niy byda som. Niy, niy bydziesz som. Ci co malujom, niy majom być sami. Piyknie je milczeć i malować razym.

Malowanie nom towarzyszyło od jaskiń do kościołów. Do dzisiok zdobiom komiksy jaskinie i kościoły. Wierzysz, nie wierzysz, rzykosz, niy rzykosz – egal. Ze murów obronnych jasnogórskich droga widzisz krziżowo. Pasja. Via dolorosa. Obejrzysz, co obejrzeć bydziesz chcioł. Wiara i cygaństwo sie niy lubiom. Jedyn widzi dosłowność, inny widzi rzeźby, jeszcze inny oczy przymknie i wiy, iże niy o wiara, niy o mury i niy o figury sie wadzić trza. Wadzić sie trza o prowda, o prowda przeciw cygaństwu. Kiej nasza wiara zamieniajom w cygaństwo, to sekty się rodzom. Sekty złe, bo od wiary naszej odciongajom. Najgorsze som takie, co wiara naszo udajom.

 

Szwedy wlazły bez oporu do Warszawy i Krakowa, król uciek za granica. Szlachta katolicko i ewangelicko witała Szwedów, kiej swoich, no bo tak po prowdzie, to niby czamu niy. Przeca król dotychczasowy boł fremd – kardynał jezuita niy królowoł dobrze.

Słaby i zachłanny, tronu mu się szwedzkiego zachciało, to go szwedzko rodzina pogoniła. Pognała go do nos, na Ślonsk, do Ober Glogau. Szwedy wlazły, Szwedy gwałciły, bo co mieli do roboty, kradli, bo jeszcze boło co. Niy wszyscy chcieli się dać okraść. Rabujcie se we mieście, rabujcie we Czynstochówce – klasztor ostowcie w pokoju. Ani klasztor we mieście niy leży, ani tam we klasztorze coś do wos. Obrazu Matki Boskiyj downo tam niy ma, bo je kole Głógówka.  Klasztor wywołany twierdzom niy boł. Mury mioł takie se, nale mioł. Za murami działa stały wielgie – szczylaly daleko – lepi klasztor mijać i załogi niy nerwować, bo po co? Zoldatów za klosztornymi murami możno trzi setki, do tego pół setki muszkieterów. Bić sie poradzili. Doś mieli jedzynio, wody i municyji. Niy wyglondało to ani na wielgo twierdza ani na kurnik ze zestrachanymi cipkami. Lyźć tam niy boło po co. Małe znaczynie wojskowe, mało do złupiynio. Co ewangelik dostanie za katolickie krziżiki, rozenkrance i łobrozki? Do ewangelików to ino kamiynie i metal. Tracić wojoków, uzbrojynie? Po co? Szwedy dały se pokój – rachować poradziły. Rachowali i rachowali, Werci sie? Niy werci sie! Werci sie? Niy werci sie? Niy werci sie! U bezbronnych nałupiom wiyncyj. W takim Kozłowie kole Zgnilic wiyncyj narobowali niźli w Czynstochówce. Tam werki znaczne i bauery wypasione, tu bida, bida…

Pater Kordecki cynioł, co mioł, co klasztor za cuda czornego obrozka i za koronowanie go uszporowoł, tego Szwedom dać niy chcioł. Nikomu tego dać niy chciał. Chodż złotko do złotka… To i piyniondz znaczny i znaczynie narodowe, cosik ludzi w kościele łończyć musi. Nauka Jezusowo prosto je i dobro, nale złoto i kamiynie robiom wiynksze wrażynie. Oszacowoł pater Augustinus Kordecki we oktobrze 1665 szanse klasztoru. Tak se tuplikowoł: Królestwo warte jest konia, Paryż wart je mszy, no to jo, wio, wio, po Salva Guardia do Krakowa pogonia. Jako pedzioł, tako zdiełał, nale list wpiyrw skrybie klasztornymu na Jasnym Wiyrchu podyktowoł:

„Ponieważ całe królestwo polskie posłuszne jest Najjaśniejszemu Królowi Szwecji i uznało Go za swego Pana, przeto i my wraz ze świętym miejscem, które dotąd królowie polscy mieli we czci i poszanowaniu, pokornie poddajemy się Jego Królewskiej Mości Panu Szwecji, zgodnie z   dnia 28 października, nadesłanym nam przez Wielmożnego Posła Wittenberga rozkazem. Nasze poddanie się ponawiamy w liście do króla Karola Gustawa do Warszawy, na który łaskawej obecnie czekamy odpowiedzi. Jako wierni poddani Jego Królewskiej Mości Króla Szwecji, a naszego Najmiłościwszego Pana, nie myślimy podnosić więcej oręża przeciwko wojsku Waszej Dostojności”.

„Niechaj się dowie szanowna i szlachetna Dostojność Wasza, że nasz stan zakonny nie posiada prawa wybierania królów, lecz czci tych, których szlachta królestwa wybrała. Ponieważ Jego Królewską Mość Króla Szwecji całe królestwo uznaje i na swego pana wybrało, przeto i my z naszym miejscem świętym (…) pokornie poddaliśmy się Jego Królewskiej Mości Szwecji (…) Czcimy więc jako ulegli poddani Jego królewską Mość Szwecji, Pana naszego najłaskawszego, nie zamierzamy też podnieść zaczepnego oręża przeciw wojsku Jego Królewskiej Mości (…) Nasz klasztor (…) zasyła do Boskiego Majestatu modlitwy za bezpieczeństwo Najjaśniejszego Króla Szwecji, Pana i protektora naszego królestwa, jak i nas samych, których bynajmniej nie jest powołaniem opierać się potędze królów (…) Cokolwiek Jego Królewska Mość rozkaże, spełnimy. (…) Zanosimy ustawiczne modły do Boga i Najświętszej Bogarodzicy, czczonej w tym miejscu, o zdrowie i pomyślność Najjaśniejszego Pana, Króla Szwecji, Pana i Protektora naszego Królestwa…”. Tak brzmiał list Kordeckiego.

Hanek: Król obiecoł, Paulin niy uwierzył, Szwedów do klasztora niy wpuścioł. Po szwedzku sie godo: Aptiten kommer medan man äter.

Siedziały Szwedy w Czynstochówce, siedziały i na Ślonsk spoziyrały, bo ta Czynstochówka, niby na granicy Polski ze Ślonskiym, niby we Polszcze, niby na Ślonsku – czort jedyny wiy! Paczy po latach Hanek z murów klasztornych, paczy – zamek we Olsztynie widać, dalyj Mirów, Baborów, Ojców, Bandzin. Tako tysz Szwedy spozierały i sie strachali, eli za tom granicom Habsburgi niy ciongnom na nich. Boli sie zaskakujoncego ataku. Chcieli brać klasztor, coby widzieć, czy jakie oszkliwce ze Ślonska na nich niy ciongnom.

Szwedy chcom do klasztora – a Pauliny: Mogecie wlyźć, nale ino na msza, ino katoliki, protestanty niy, bo my robiymy po katolicku. No mogymy wos extra express okrzcić – i to cołkiym darmo, ku chwale Pana. Niyokrzczone nie wlyziecie.

Wrzesowic – polski dowódca szwedzki ze swoimi katolikami na msza we niydziela i bez tydziyń loz, na koniec piykny znak krziża walił, obrońcom hartu ducha życył i do obozu za murami zurik do protestantów szoł. Tak do picu, 8. novembra Wrzesowic zażondoł, coby go wpuścili ze zbrojnymi, coby klasztor zajońć. On do picu, a Pauli mu na to z powagom i dostojyństwym: Piźnij sie w tyn gupi łeb, w ta pusto tyta, ty konwertyto. Myślisz se, iżeś na boroków jakich trefił, eli na niymoty. Pitej stond, bo szczylać bydymy. To on sie niy chcioł piznonć i trefu z kulom świynconom unikajonc wiyncyj wpuszczynia niy żondoł, ino poszoł do Wielunia, bo to takie miasto, co na niyszczyńścia pisane. Za dwa tydnie inny taki Polok, co sie Sadowski miynioł, przyprowadził pod klasztor 1500 do 2000 człowieka. W tym niy wia po co 1000 rajtarów. Śmioli sie Pauliny przy birze – z końmi na mury, ha, ha, ha!
8 działek, ha, ha, ha. 3 lekkie działka, ha, ha, ha – śmioli się Pauliny i mieli recht. Wkurzył się bombardier Müller, sorry, generał Müller, bo Bomber der Nation groł dyć we Bayernie, we Czynstochówce niy szczyloł ino we Frankfurcie i ściongnoł mocne działa. Rombnoł Müller roz – to Pauliny rombnyli ze swoich dział – a piyrońsko wiynksze mieli i lepsze, bo rzadko używane. Clauzula i celibat swoje przed szczylaniym zrobioły. Müllerowi do śmiychu niy boło, Pauliny sie śmioli. Jakoby jako komedyjo tego 22. novymbra grali. 25. novymbra zmierzły sie Paulinom graczki i napoczynły sie u Szwedów sromotne płaczki. Pauliny wypiły po piwie, no możno tysz po jednym i poszli na ekskursyja. Zaczopowali dwa działa, zabili trocha Szwedów, innym uciynli te fikuśne bródki, poprzezywali ich nasiyniem diobelskim żeroncym na stojonco. Potym zaś pauza.

11. dycymbra Szwedy ściongli fest działa. Pauliny wypiły po piwie, no możno tysz po jednym i poszli na ekskursyja. Zepsuli Szwedom działa, pomordowdowali górników, co mury klasztorne podkopywali i skończyło sie definitif, definitif! Bo nastała zima fest, działa pynkały od szczylania na mrozie. Przyszły świynta, protestanty niy świyntowali tak echt. I co z tego. Dupy im bez geszynków i gytrynków zmarzły. Nawet kolyndy niy zaśpiywali. Po świyntach se poszli. Genał przipadło to na 27. decymbra 1665. W klasztorze sczaskali 16 szyb, zabili trzi szkapy, zepsuli jedno koło od harmaty, poległ jedyn wojok i sztyrech cywilów.
U Szwedów straty boły ileś tam razy wiynksze. Dowiedzieli sie na koniec najgorszego: We Kozłowie nic sie nie ostało, bo 40 lot przódzi Duńczyki i Angliki tam boły i Szwedom nic niy ostawiły.

Co ty niy powiysz! Co ty niy powiysz, Hanek! Ech Hanek, ty to poradzisz wlyźć w maras – wymamrotoł Manek. Świyntości narodowe kalać? Bój ty sie Boga, bezbożniku ty jedyn. Ty, Hanek kontra reszta świata. Wiysz jaki bydzie wynik? Żol mi cie, żol – Manek naloł se i spytoł: A skond te przesondy, te bajdy, ta cołko sekta? Sekta? Jo ci dom sekta – roześmioł sie Giynek i poloł chopcom. Niy wiym, ale Zgnilice tysz uratowoł cud i Pfarrkirchen u Bajeroków. Moc jest miast, co chciały żić z cudów i pielgrzymek. Moc jest miast, co je Paniynka mantlym przede kulami chroniła.

Mie niy lyj – pedzioł Hanek i postawił kieliszek dynkiem do wiyrchu. Ja, ja, piykorzu, wiym, do roboty idziesz we niydziela – Giynek minoł Hankowy kielonek.

Ojciec Kordecki mioł gryfka we werbungu i we pijarze. Niydugo po oblynżyniu napisoł: Nowa Gigantomachia, takie polityczne, propagandowe science fiction abo historical fiction. Encyklika to to niy boła i encyklopedia tysz niy. Bo wtedy niy boło jeszcze encyklopedyji – wraził sie Markus. Richtig. Richtig. Niy pisze o rajzie do Krakowa, o piśmie do króla – zrobioł z tego wojna trojańsko, wymieszano ze obronom Jerozolimy i Cydym.

Cud, cud, cud – ino iże tego obrozka nawet niy boło we klasztore, bo go do nos wywieźli i na Ślonsku schronieli. Tako lokata kapitału. Kiej trwoga, to na Ślonsk. Ta opowieść Kordeckie to było marketingowo gynialne – napoczły sie piylgrzymki fest, odpusty – ize Czynstochówki urosła Czynstochowa. We 1717 Czynstochówka ostała się Nową Częstochową. A potym Siynkiewicz pokrzepi serca tymi bajdami. „Nie wstąpi noga heretyka w te święte mury, nie będzie luterski ani kalwiński zabobon guseł swych odprawował w tym przybytku czci i wiary”.

We 2005 roku polski parlament złożył hołd „heroicznym obrońcom klasztoru”. We 2016 ogłosił rok 2017 rokiem 300 po koronacji obrazu. O Zgnilicach ze 1627 tysz takie bajdy osprawiajom. Niby płaszcz ochronił miasto przed herytykami. Płaszcz broni przed heretyckimi kulami – nawet te kule majom. I to wcale nie kule na mole. Niy mieli ino takich gynialnych autorów jako Kordecki i Sienkiewicz, beztóż musieli sie bogacić ize własnyj roboty i ze kupfru i żylaza we Gleiwitz i okolicy. Ze gwoździ i drutu – niy z pielgrzymek, odpustów – zakończył Hanek i poszoł piyc, coby ludzie rano mieli co do gymby wrazić. Jedni majom ozory do mielenio, inni rynce do roboty. Jedni majom gruby i kuźnie, inni majom odpusty i sondy. Kiej kogo skazują, to tyż je fajer. Sztandy się stowio, tancdile po łomaniu na kole, abo polyniu na stosie. Wto mo obrozek, abo kata, tyn mo fajer i zarobek.

Siedzi zapuchniony, bo żre za wiela i pije do zrzyganio. To jeden z tych bez biretu. Nowoczesny zgodnie z prawem. Wysunięte z odwiniętych rękawów przedramię wznosi się i po chwili opada. Zatrzask wewnątrz rękawa odpiął się. W zaciśniętej dłoni młotek.

Drewniany młotek uderza w stół pokryty zielonym suknem. Żabot wszyty przy kołnierzu przekrzywił się. Fałdy biegnące ku rękawowi nie utrzymały przypisanego im porządku. Haftka pod szyją i guziczek z prawej strony togi rozpięły się. Ukazały się fioletowe wąziutkie wełniane wypustki. Lewa dłoń powędrowała do złotawego łańcucha. Palec wskazujący oparł się na literach wewnątrz jednego z ogniw. Te litery to R i P, a pod nimi na łańcuszkach waha i huśta się orzeł. Hanek zawisł wzrokiem na ustach wypowiadających sentencję wyroku: W imieniu…, w imieniu., w imieniu… w imieniu szaleństwa, bólu i milczenia ujęty zostałeś przez władzę i niemoc za myślenie zbyt śmiałe i jawne,
w imieniu szaleństwa, bólu i milczenia obejmie cię mrok. Już nie myśl, bo inni myślą, w imieniu szaleństwa, bólu i milczenia ujęty za światło wewnętrzne, za promyków kilka skazany zostajesz na zwierciadło krzywe i obraz kaleki – ulegniesz, ulegniesz milczeniu i milczeć masz. Twoim ubiorem i strojem jest chłodu płaszcz. W imieniu szaleństwa, bólu i milczenia przemawia do ciebie sąd, bo w pychy nadmiarze jesteś tutaj i jesteś stąd. Tak, tak, tak szaleństwo skrada się przez mrok, bo w mroku i chłodzie rządzić ma. Tak, tak, tak szaleństwo pełza jak rak, kradnie nadzieję i czas. Tak, tak, tak szaleństwo mnoży nieprawdę i fałsz. Tak, tak, tak szaleństwo rozpala stos, rozpala stos i kołem łamie
i gwoździe wbija w łeb, co ścianę przebić chce, o nie, o nie, o nie – o tak. Nie chodź wspak, nie chodź pod prąd – nie szukaj prawdy – będzie wyłącznie smród i swąd, będzie wyłącznie smród i swąd. Zrozum dziaduj i spieprzaj stąd.

Na murach zamalowane napisy. Napisy przeświecają: Róg alei Niepodległości i Bogurodzicy, przy bankomacie PKO BP. Na budynku banku znajduje się czarny napis na białym tle “Apotheke” i strzałka. Plac Matki Teresy z Kalkuty – pomiędzy klatką schodową
a sklepem papierniczym widnieje napis “Hotel zur Sonne”… Ulica Firlika 38 naprzeciw odnowionej komendy straży pożarnej, dość duży napis „Conditorei…”  Tela we Szczecinie.

Luftschutzraum, Żeromskiego 77/79, Luftschutzraum Więckowskiego 53, Narutowicza 94, Notausgang: Tuwima 23, “Spiritousen, Zucker, Cafe, Bier.  Nawrot 13, Na zdjynciach Hankowych, na zdjynciach czorno-biołych, na filmach orwo, na kodaku, na zdjynciach Hankowych zeskanowanych we laptopie, we folderze: Moc i przemijanie jynzyków pisanych.

Kamiynie, na kamiyniach napisy: Hier ruht im Herrn unser lieber guter Gatte, Vater, Schwieger- und Groβvater. Hier ruhen deutsche Soldaten 1914 – 1918, 500 tapfere russische Soldaten fanden in diesem Walde ihren Tod. Den Helden – das Vaterland. Frida Köhler – Erich Köhler *1961 – Wałbrzych.

Quaschinsky Agathe und Herrman * 1966 –  Berlin, Paul Oswin Walter Manfred Zänker “Malutki”, a poniżej jeszcze baranek wielkanocny i napis Wesołego Alleluja! – Berlin 2007.

Hier ruht in Gott meine geliebte Gattin, unsere gute Mutter Susanna Gotzmann *1901 Ruhe sanft – Kattowitz, Liwowsky *1881 – Gleiwitz (reszta wymajzlowano i rozwalono).

Zum Andenken an die früheren Einwohner unserer Stadt, die auf Friedhöfen beigesetzt wurden, die nicht mehr existieren. – Wrocław. Die nicht mehr existieren = Które już nie istnieją.

Kommunal Friedhof in Gräbschen I und III, Kommunal Friedhof in Cosel. Friedhof Elftausend Jungfrauen, Neuer Friedhof St. Salvator und St. Johannes, Gabitzer Friedhof, Grosser Friedhof, Friedhof der Ehemaligen Gemeinde Neudorf i Altluterischer Friedhof, Militärfriedhof.

Alter Friedhof St. Maria Magdalena, Neuer Friedhof der Reformierten Gemeinde, Alter Friedhof St. Mauritius, Friedhof St. Dorothea. Kamiynie z tych kirhofów poszły do zoo, do parków, na stadiony, na pałace kultury – no bo ize czegoś ta nowo rzeczy -we-istocie budować trza boło.

Niy myślcie se, co jo wom wyklaruja eli to wytuplikuja z tymi jynzykami, godkami i szprachami. Możno jeszcze mom wytuplikować, jako by to boło ize Danzig i Breslau? Niy, niy, niy! Cobyście mie oskarżyli o jako polityka, jako ideologia, jako propaganda?
O niy!  Sami sie nauczcie – bydziecie wiedzieli, wiela kosztuje nauka, nauka Hankowo i nauka moja. Terozki wiycie, wiela myni wiycie, kiej jynzyków niy znocie. Non scholae sed vitae discimus.

c.d.n.