Bŏjki Hankowe dlŏ bajtli grzecznych i rozumnych (cz. 1 – ô kurce i ô kocie)

Dlŏ Bernarda, Dagi, Diany, Elli, Julianki, Kostusia,  Leo, Nadii i Zosi

 Ligota 2016

 Wydawnictwo Lubina sp. z o.o.

Bŏjki te ôpedzioł nōm Hanek.

Aleksander Lubina ôpowiŏstkã Hankowã spisoł.

Ewa Wrożyna namalowoła piykne akwarele.

Mirosław Syniawa bŏjki na ślōnski tumaczōł.

 

Hanek ôpedzioł bŏjek szejś:

– w pyndziałek ô kurce,

– we wtorek ô kocie,

– w strzodã ô kozie,

– w sztwŏrtek ô boczōniach,

– w piōntek ô yjzlu,

– w sobotã ô gawrōnach.

 

W niedzielã idźcie do Starzika i Starki – ôni tyż wōm ôpedzōm jakõś bŏjkã.

Abo wy im ôpedzcie.

 

W bŏjkach Hankowych pokazujōm sie:

Kurka Karolina, kokot Karol, siedmioro kurzōnt,

Gyńsi – mianōw Hanek niy wymianowoł;

ôwce Helga, Ana i Gryjtka,

kozy Erna i Yma,

kōń Erwin,

świnka Berta,

kot Pyjter,

pies Paul,

boczōń i boczōniowŏ i pokolynia boczōniōnt,

wrōble Achim, Agnys, Alojz, Ana, August, Brygida, Dora, Ernest, Erwin, Francik, Francka, Fric, Frida, Gerhat, Gertruda,  Gizela, Gustlik, Hilda, Horst Hubert, Jorg, Maryjka, Rita, Rudi, Stanik, Willi;
mazurki, kraski, pluskwy, chwistki, szpŏki, wrodarki, młynŏrki, sztyrnadle, cukrōwki, kosy, stroka,

pustułka i pōjdźka,

gawrōny – mianōw Hanek niy wymianowoł,

myszy i szczury – mianōw Hanek niy wymianowoł,

Filip.

 

Bŏjka ô kurce

Bŏjka ô kurce, abo ô siedmiu kurzyntach.

Bŏjka ô kurce, abo ô siedmiu kurzyntach…

– prŏwdōm to niy wiym ô czym…

Dyć ôd poczōntku.

Naôbkoło zŏgrody dlŏ gadziny rośnie żywy płot. Ten żywy płot to przicinane jedbŏwnice. Liściami ôd jedbŏwnic futruje sie gōnsiōny ôd jedbŏwnika.

W gŏjiku jedbŏwnicowym kurka Karolinka skłŏdŏ kożdy dziyń po jednym biołym jak śniyg jajcu. Filip, włościciel Karolinki, kożdy dziyń podbiyrŏ jyj te jedne biołe jak śniyg jajuszko, warzi dwie minuty i zjŏdŏ na śniŏdanie. Filip je rŏd, Karolinka niy je rada.

Zmiyniŏ kurka tyn plac, kaj sie gniŏździ, coby schować jajco przed Filipym, dyć gdŏkanie jōm wyzdradzŏ. Snosi jajco, zagdŏkŏ, pokazuje sie Filip i po jajcu. Kurka musi gdŏkać po śniesiyniu jajca – tak to już je.

W jedne piykne rano Filip dostoł smak na dwa jajca na miynko. Dwōch jajec na dziyń Karolinka niy snosi. Potrzebne sōm dwie kurki, co snoszōm biołe jak śniyg jajuszka. A to dŏ sie zrobić.

Na druge rano Karolinka snosi jajco, gdŏkŏ,  Filip prziłazi, kurkã chwŏli i ku jeji ździwiyniu jajca niy biere. Powtŏrzŏ sie to tak kożdy dziyń bez cołki tydziyń. Jajco ôsme, jak śniyg biołe, Filip biere.

Siadła Karolinka w gniŏździe na jajcach, jajec już niy snosi. Siedym jajec, jak mlyko biołych, kurka bez trzi tydnie wysiaduje.

Po tym czasie przichodzōm na świat kurzynta, co ôgłosiyły mocnym, zdrowym głosym.

Słyszy kurzynta kokot Karol. Pieje Karol z uciechy. Do szczyńśliwyj mamulki prziłażōm na byzuch pies Paul i kocur Pyjter. Prziłażōm ô zachwyt nad małymi ôwce, kozy, świnka i kōń.

Jake piykne! Jake maluśke! Jake maluśke! Jake żōłciuśke! Take podane na mamulkã! Take podane na tatulka!

Karolinka je dumnŏ z  bajtli. Karol paradnie roztoparczŏ piōra. Mijŏ dziyń, mijŏ noc, mijŏ czas jakiś.

Pisklŏki ôbrŏstajōm w piōrka. Wyrŏstajōm z pisklŏkōw gryfne kurzynta. Szejś kurek i jedyn kokocik. Bioły kokocik i bōnte kurki. Jedna kurka z czŏrnōm brwiōm je siwŏ jak kuropatwa, drugŏ je krymowŏ, trzeciŏ czyrwōnawŏ z zielōnymi szłapkami, sztwŏrtŏ złotŏ, flekowanŏ, piōntŏ czŏrnŏ, szōstŏ biołŏ z czŏrnymi kōńcami piōr.

Prziglōndŏ sie Karolinka swojim bajtlōm. Gryfne bajtle. Mōndre bajtle. Niykere grajfne i chytre, inksze spōłczujōm rodzyństwu, jak sie czego wylynkŏ, a jeszcze inksze prōbujōm sie rzōńdzić i roztopiyrzajōm sie przi jŏdle, coby wydziubać nojlepsze ziŏrnie.

Mōndre bajtle. Gryfne bajtle. Take zdrowe. Take roztōmajte. Nō prawie! Take roztōmajte … Take roztōmajte …

Prziłazi kokot, gōwkōm kryńci. Ôpaternie prziglōndŏ sie kuropatwianyj kurce. Paulek podejrzliwie zaziyrŏ na zielōne szłapki. Pyjter spoziyrŏ zgniyło rŏz na złotõ rŏz na czŏrnõ kurkã – cojś mu niy sztimuje.

Cojś niy sztimuje! Cojś niy sztimuje – myślōm ôwce, kozy, świnka i kōń. Żŏdyn rŏz tak niy było. Ôj, żŏdyn rŏz! Co to mŏ znaczyć? Co to mŏ znaczyć?

Prziłazi kōń do Karolinki i padŏ: Biołe kurki to nasze kurki. Dyć bōnte kurki nŏs bezpokojōm, bo co bydzie, jak ich sam bydzie wiyncyj?

Prziłażōm ôwce do Karolinki i padajōm: ôwce bywajōm biołe i czŏrne, tōż i kurki mogōm być biołe i czŏrne. Dyć inksze farby? Biołe kurki to nasze kurki. Złote, flekowane? Zielōne szłapki, czŏrne brwi? Ku czymu to wiedzie! Bydzie ich wiyncyj? Bydzie ich wiyncyj! Bydzie ich dużo! Bydzie ich festelnie dużo! Nie bydzie dlō nŏs placu!

Niy bydzie dlō nŏs koryta – padŏ świnka. Wypijōm nasze mlyko – padajōm kozy.

Wszandy wlejzōm – szczeknōł Paul.

Wystraszōm myszy – groźnie zamruczoł Pyjter.

Dwa biołe kokoty, to ô jednego za dużo – myśli Filip.

Jake jajca snosi kurka siwŏ jak kuropatwa, jake krymowŏ, jake czyrwonawŏ z zielōnymi szłapkami, jake żōłtŏ – takŏ ździebko strokatŏ, jake złotŏ flekowanŏ, jake czŏrnŏ, jake biołŏ z czŏrnymi kōńcami piōr?

Filip jŏdŏ jyno biołe jajca.

Filip znojdzie rozsōndek.

Wierzōm w to ôwce, kozy, świnka, kōń i  Pyjter i Paul.

Bŏjka ô kocie

Bŏjka ô kocie, kerego w tyj bŏjce wcale to a wcale niy ma.

 

Stoł Filip ô rozwidniŏku.

Kōniowi doł futrōnku. Ôwcōm i kozōm siana. Świni do koryta nasuł kartŏfli z ôsuciym, a kurom do kŏrmika zbożŏ z wypuszczkami. Pyjtrowi do miski naloł mlyka roztworzōnego wodōm, bo same mlyko możno je smaczniyjsze, dyć dlŏ kota niy zazbyt zdrowe. Paul zjŏd na wieczōr godnie futru ekstra psiego dlŏ srogich psōw, rano dostŏwoł czystõ wodã do czystyj miski.

Kōń zarzoł, świnka zakrzōnkała, kozy zameczały, ôwce zabeczały radośnie. Kura i kurzynta dziubały prŏcno. Z połnymi dziubami sie niy gŏdŏ.

A miska stoła połnŏ do rantu – niy ruszōnŏ.

Kaj sie podzioł Pyjter? Niy ma Pyjtra? Kaj tyn kot? Kaj Pyjter? Niy ma Pyjtra?

Nō i dobrze.

Piyrszŏ ôpowŏżyła sie kurka siwopiōrka, podlazła do kociyj miski, rozglōndła sie ôpaternie i napiyła  mlyka z wodōm. Dobre! Dobre! Dobre!

Przileciały dō miski kurka krymowŏ, kurka czyrwōnawŏ z zielōnymi szłapkami, kurka żōłtŏ –ździebko strokatŏ, kurka złoto flekowanŏ, kurka czŏrnŏ, kurka biołŏ z czŏrnymi kōńcami piōr. Napiyły sie kurki mlyka z wodōm. Dobre! Dobre! Dobre!

Na drugi dziyń było tak samo.

Kaj sie podzioł Pyjter? Niy ma Pyjtra? Kaj tyn kot? Kaj Pyjter? Niy ma Pyjtra? Nō i dobrze.

Piyrszŏ podlazła do kociyj miski kurka siwopiōrka. Napiyła się mlyka z wodōm. Dobre! Dobre! Dobre!

Przileciały dō miski kurka krymowŏ, kurka  z zielōnymi szłapkami, kurka  strokatŏ, kurka flekowanŏ, kurka czŏrnŏ, kurka z czŏrnymi kōńcami piōr. Napiyły sie kurki mlyka z wodōm. Dobre! Dobre! Dobre!

Przidyrdały ôwce. Dobre! Dobre! Podleciały koza łaciatŏ i koza biołŏ. Patrzōm – miska prōznŏ.

Możno jutro miska zajś bydzie połnŏ mlyka z wodōm.

Dobrze, że Pyjtra niy ma. Pyjtra niy ma, za to je miska połnŏ mlyka z wodōm.

Na trzeci dziyń cojś sie zmiyniyło.

Filip spozorowoł dziury w miechach ze zbożym. Zbożŏ ubyło. Moc zbożŏ sie straciyło. Mało zbożŏ sie ôstało. Świnka dostanie mynij ôsuciŏ, a kōń mynij ôwsa. Kury tyż dostanōm mynij.

Niyrŏd bōł tymu kōń, świnia i kury. Ôwcōm i kozōm było jedno.

Przi Pyjtrowyj misce prziszło do chaje miyndzy kurzyntami. Miały głōd. Filip niywiela im wysuł, a i to wydziubały frechowne wrōble. Było ich moc. Bioły kokot dwojōł sie i trojōł, coby je przegōnić, dyć wrōbli było w trzi i trochã. Wartko wyzbiyrały zboże z wypuszczkami.

Paulowi ô śćmiywku szczury wyżarły futer. Kupa szczurów. Paulek sōm jedyn niy poradziōł ôbrōnić miski.

Cojś niydobrego stało sie na placu.

C.d.n.

Aleksander Lubina – germanista, andragog – zdobył wykształcenie w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Jest publicystą, pisarzem, tłumaczem, autorem programów nauczania, poradników i śpiewnika – był nauczycielem akademickim, licealnym, gimnazjalnym i w szkołach podstawowych oraz doradcą i konsul