100 lat Horsta Polloka

 

Horst Pollok:  A ta lampa to musi durch świycić?

Reporter: Tak, jest niezbędna przy filmowaniu. Ja wiem, że  jest to trochę uciążliwe…

Horst Pollok: I jo mom yno łozprawiać? Siedzieć na tym zeslu i łozprawiać?

Reporter: Tak właśnie! O swoim długim życiu. Wszystko po kolei. Jak to kiedyś było. Wie Pan, jak się to w śląskiej gwarze mówi „za starej  pierwej”. Wszystko jak było. Możemy zaczynać?

Horst Pollok: A jak se czegoś niyspomna abo źle powiym?

Reporter: Ależ bez obaw! Nikt nie oczekuje od stulatka dokładnych szczegółów! Już samo to, że jest pan w tak dobrej formie to ewenement! To ciekawi i fascynuje naszych widzów…

Horst Pollok: No to zaczna. Mianujom mie Horst Polok. Urodziołech …

Reporter (do operatora kamery): Stop! Proszę przerwać panie Olku. Panie Polak, coś tu nie gra. Ja mam w skrypcie napisane że pan się nazywa Stanisław Polak!

Horst Pollok: Ja, Stanisław mi dali na drugie. Tak po prowdzie muter tak chcieli. Coby aby jedyn świynty we mianie był. Bo fater niy umieli ji pedzieć czy był taki świynty Horst a Horst…

Reporter (przerywa): Ale skąd pan wziął tego Horsta?

Horst Pollok: Tak mom we papiorach napisane. Horst Stanislaus Pollok. Pollok mit dopyl el.

Reporter: W polskich papierach?

Horst Pollok: Niy. Jeszcze we nimieckich. Polska donos prziszła jak mi roczek było. Chcieli mie na gminie przepisać ale fater niydali!

Reporter: No ale teraz nazywa się pan przecież  Stanisław Polak?

Horst Pollok: Ja. Od 52 roku. Przepisali nos na gminie. Ani fater ani jo nimieli my nic do godki.

Operator: Panie Jarku, my możemy takie rzeczy później skorygować. Pan wie, czas nas goni…

Reporter: No dobrze, proszę dalej.

Horst Pollok: Urodziołech sie we roku 1921. Muter zawsze padali, że beztoż  żech je taki nerwus. Ale tyż czas był pjeronym ciynżki! Muter byli na łostatnich nogach a tu tela tego chacharstwa…

Reporter (dopowiada): Bojówki niemieckie!

Horst Pollok: Co?

Reporter: Mówię, że bojówki niemieckie dały się wam we znaki!

Horst Pollok: Ja. I te i te. Niywiadomo fto był gorszy. Poloki czy Niymce. Wszytkie byli po jednych piniondzach! Fater sie do polityki niymiyszali, patrzeli z czego żyjom! Muter zawsze spominali, jako to fater wziyni gywera co jom jeszcze ze wojny przismyczyli i padali: „forgot Rita, zaszczela kożdego fto mi na plac wlezie! Egal fto!”. Ale dziynka Bogu żodyn niywloz…

Reporter: No i później zaczęły się nowe, polskie już czasy. Pana pokolenie było przecież pierwszym które mogło w swym ojczystym języku nauki pobierać!

Horst Pollok: Ale kaj tam, yno po polsku! Te rechtory co prziszli z Polski niychcieli naszyj godki ani suchać! Jo to jeszcze poł  biydy ale miołżech w klasie  kamratow co yno po nimiecku poradzili. Te niyroz szli do dom i ślimtali. A rzić aże czerwono! No ja, dobrze se tyż to zapamiyntali. I spomnieli se trocha niyskorzij, we trzydziestym dziewiontym jak Niymce curik prziszli.

Jo tyż za tego Horsta swoje od rechtorow dostoł! Ale potym , za Adolfa, jak Niymce zaś prziszli, wszysko się obrociyło! Bo naroz dowiedzieli my sie, że Horst to je nowy nimiecki świynty! Tyn od „di fane hoch”… Fater sie śmioli i padali do mutry: Rita, patrz , doczekałaś się Świyntego Horsta!

 

Reporter ( widocznie zdezorientowany,  przerywa): Tak, tak… No a jak się rodzinie powodziło w okresie międzywojennym?

Horst Pollok: Niy idzie pedzieć, nom to  jeszcze niyzgorzij. Jak fater sztela na grubie straciyli to przeca łostalo jeszcze konsek ziymi. To się jom dalij obsiywało. Gadzina jako się uchowało. Inksze byli gorzij dran! Beztoż źle się żyło, bo niyzgoda we narodzie była pjeronym srogo. Te przi biedaszybach we lesie, co robota stracili, przezywali na Polska i polnisze wirtszaft. Inksze zaś co mieli sztele na poczcie abo przi banie to se te polskie porzondki chwolili. Przeważnie te se chwolili co pryndzyj za powstańcow byli.

Reporter: A ilu było was w rodzinie?

Horst Pollok: Było nos trzech chopcow i trzi dziołchy. Erwin i Ginter byli starsze odymie. Luca, Rozalka i Hilda były młodsze. Byli jeszcze Richat i Herbet. Ale pomarli za bajtla. Muter sztyjc padali, że jak fater za Polski bez roboty łostali to już yno sie same dziołchy rodziyły. Tak do śmiychu to padali. Że to niby chopcow momy Niymcow a dziołchy Polki…

Reporter: A potem przyszła wojna.

Horst Pollok: Ja, ta drugo. Bo piyrszo była wcześnij.

Reporter: Panie Stanisławie, czy mieszkańcy bronili swej wsi przed niemieckim najeźdźcą?

Horst Pollok: Bronić to niy, ale tyż niy wszyscy wyleźli na droga wermacht witać. Co było bronić jak my do granicy mieli pora metrow ? Niymcy przeleźli granica, wleźli rajn i już byli dryn. My sie yno dziwowali jak wiela z nich godo po naszymu!

Reporter (znów wydaje się zdezorientowany): Po niemiecku?

Horst Pollok: Kaj tam, przeca padom że po naszymu. Po niemiecku tyż umieli, to je klar! Ale dużo było wojokow ze wsiow po drugij stronie granicy beztoż poradzili tyż po naszymu… Mode synki, trocha starsze odymie. Mom dali łozprawiać jak to było bez wojna?

Operator (w głosie słychać rozbawienie): Panie Jarku, ja nie wiem czy to ma sens…

Reporter: Nie, nie… Oczywiście panie Stanisławie. Proszę opowiadać dalej!

Horst Pollok: Fater do polityki sie niy mieszali. Byli nimieckigo przekonanio, to było wiadome. Czytali yno nimieckie gazety, nawet se je kozali briftryjgerowi przinosić.  My tyż wszystkie dzieci po nimiecku poradzili. Fater  we żodnych Sokołach abo Harmoniach niy byli, żyli se przedsia. Mutter mianowali sie po ojcach Braun. Dostali my drugo kategorjo volkslisty. Fater drap dostali curik staro sztela na grubie. Ale już wcześnij Erwin…

Reporter (przerywa): Tak, nawet polski rząd na uchodźctwie zachęcał Górnoślązaków  do przyjmowania volkslisty!

Horst Pollok (nie bardzo kojarzy o co reporterowi chodzi): No ja, tego to jo już niywiym. Jeszcze wcześnij Erwin dostoł na stowka. Na samym początku cztyrdziestego roku. I poslali go do Francje. No i we tyj Francyji pod… Jeszcze nom zdonżył postkarta ze Paryża posłać. I brif kaj byli dwa bildy dryn. A potym zaro prziszoł Skupnik ze gemajnderatu cuzamyn ze farożym. Fater im otwarli, blady jak śmiertka … Prziniyśli urzyndowe pismo, co Erwin pod za firera i faterland. Erwin był nojwyzgierniyjszy z nos wszystkich. A pod tak wczas. Partyzanty go zastrzelili. Tak nom napisoł od niego komyndant we brifie. Tyn brif prziszoł niyskorzij.

Reporter: Francuscy partyzanci? Czy w ogóle byli tacy? Z tego co wiem to Francuzi się szybko poddali a potem kolaborowali z faszystami. Tam nie było takiej partyzantki jak tu. To znaczy jak w Polsce… Czyli tu…

Operator (ze śmiechem) : Widzę ze się pan gubi, panie Jarku…

Reporter (z naganą w głosie): Panie Olku! Proszę kontynuować, panie Stanisławie!

Horst Pollok (zamyślony, jakby ich nie słyszał): Ja, zdało sie że muter tego niyprzeżyjom… Oni za Erwinym świata niywidzieli… I żynić sie mioł. Zaro po somsiedzku. Ze Gizelom od Krupow. Tyż już downo niy żyje. Ale poszukała se synka dopiyro blank niyskorzij, dugo po wojnie… Tako była za Erwinym!  Ja, Erwin to był richtig fajnisty karlus…

Reporter (patrzy co chwila do skryptu): A później także pan musiał przywdziać znienawidzony mundur!

Horst Pollok: Tyn od wermachtu?

Reporter: Tak, oczywiście.

Horst Pollok:  Ja, stawioł żech się frajwilig!

Reporter: Pan wybaczy panie Stanisławie! Co pan zrobił?

Operator ( podpowiada): Poszedł na ochotnika!

Reporter (wstrząśnięty): Na ochotnika? Do niemieckiej armii?

Horst Pollok: Ja, skuli Erwina żech to zrobioł! Tak żech se ftedy myśloł, byłech mody i gupi…Ftedy Ginter tyż już był przi wojsku. Jak były terminy na gminie to żech tam poszoł i podpisoł. Coby Erwina pomścić!

Reporter (milczy).

Horst Pollok: Jakżech prziszoł nazod do dom to padołech fatrowi, że żech sie frajwilig stawioł. Fater byli nimieckigo przekonanio. Myslołech co mie pochwolom. Że bydom wzocy. Ale fater nic niy pedzieli yno jak mie pizli w papla to mi sie na drugo strona obrociyła! Potym chycili mie za kragiel i cicho padali: „ty gupieloku pjeronowy. Chcesz muter we trule oglondac?!”

Reporter: No i co potem? Co na to matka?

Horst Pollok: Mutry niy było wdoma. Fater padali yno „ warte hir auf mich” i poszli do szlafsztuby. Wylezli trocha niyskorzij obleczony we nojlepsze oblycze! Ancug i biolo koszula. Jak we hochcajt abo jakieś srogie świynto. Na drugim kneflu od gory mieli powieszony ajzyrners krojc, co to go na wojnie dostali. We rynkach wojskowe bildy Erwina i Gintra i jakies papiory. „Kom mit” pedzieli yno…  I poszli my na gmina.

Reporter (zaciekawiony): Ale po co ?

Horst Pollok: Tyż żech niy wiedzioł. Na gminie durch jeszcze siedzioł tyn taki stary lojtnant co extra przijechoł stowka odbiyrać. Fater sie zameldowali u niego i wlezli do sztuby. Jo czekoł drausyn. Dugo to trwało. Na koniec wyloz tyn lojtnant i mi pado „Junge, du bist voljerich, nechste mal…

Reporter (przerywa): Nie, nie… Powiedzcie po polsku co wam ten Niemiec powiedział!

Horst Pollok: Padoł że mom swoje lata i żech je za mie samego odpowiedzialny. I że yno do mojego fatra to robi. Bo mo szacunek do starego, nimieckigo wojoka! Potym doł fatrowi rynka i poszli my dodom. Przed samym domym fater mi padali cobych mutrze ani słowa o tym wszystkim niypedzioł…

Reporter: Czyli nie musieliście isc do wojska?

Horst Pollok: Niy. Dopiyro we 1944, jak już sie Adolfowi pod rziciom poliło i wszystkich brali.

Reporter: To ci historia… Aż się wierzyć nie chce…

Horst Pollok ( trochę urażony): Padom jak było…

Reporter ( z zastanowieniem): Panie Olku, stop! Panie Stanisławie, decyzja należy do pana. Jak pan chce możemy w filmie ten fragment o ochotniczej kolaboracji z okupantem pominąć! Powiem tylko tyle, ze nie stawia on pana w dobrym świetle… Pan rozumie, nasi widzowie mogą być zaszokowani pana wyznaniem.

Horst Pollok: Ja, ale jo chca richtig prowda padać, jak było! Jo nima z tego wzocy, co to to niy! Ale tera już moga prowda pedzieć… Roz że żech je stary a dwa że czasy się zmiyniyli i idzie już prowda godać.

Reporter (z ociąganiem): Tak, tak… No wiec proszę kontynuować.

Horst Pollok: Potym pod Stalingradym pod Ginter. We tym dniu jak prziniyśli nom o tym wiadomość muter sie stracili. Znodli my jom dwa dni niyskorzij we Grauwaldzie.

Reporter: Gdzie?

Operator: W lesie za wsią.

Horst Pollok: Ja. Znod jom feszter. Muter dostali na gowa. Dochtor padoł, że to było za dużo donij. Już nigdy tak richtig niyprziszła do sia… Trzimali jom we Lublińcu. Nikiedy puszczali do dom ale nic to niydało. Już niyprziszła do sia…

Repoprter: A pan gdzie został ranny, panie Stanisławie?

Horst Pollok: Kajś tam zaro za Warszawom. We lato sztyrdziyści sztyry. Wiela żech sie niy nawojowoł… Granata mi noga urwała.

Reporter: Panie Stanisławie! W wielu relacjach pojawia się obraz górnośląskich rekrutów śpiewających polskie pieśni, czy to kościelne czy tez patriotyczne. Czy i w pana przypadku było podobnie?

Horst Pollok ( w osłupieniu): Karlusie złoty, kaj nom było do śpiywanio??? Strachu my mieli połno rzic! Nojpiyrw nos zawiyzli cugiem do Austryje! Tam my byli na szkolyniu. Niy wiym kaj był rozum nos tak daleko smyczyć jak już za trzi tydnie zaś wsadzili nos do cuga. Prziszoł byfyl „ na front”! Starsze kamraty durch sie spiyrali co je gorsze. Ostfront abo Jugosławia. Jeszcze dzisiej słysza ta godka „Liber Got, coby yno niy do Jugoslawie”… Łosprawiali o strasznych rzeczach co partyzanty od Tity tam wyrobiali … Potym my sie kapli że jadymy durch na wschod.

Reporter: I kiedy wziął pan udział w pierwszej bitwie?

Horst Pollok: Wcale żech niywzion udziału. Ani roz żech z gywewry niy wyszczelił! Tela co na ibungplacu we tyj Austryje…

Reporter: No ale granat, stracona noga?

Horst Pollok: Kajś w lesie za Warszawom partyzanty szpryngli glajzy i cug się wykolejoł. My wszyscy wylecieli i kryli się po lesie bo szczylali do nos i ciepali granaty .

Reporter (wyraźnie podniecony): Tak, mówiłem, polscy partyzanci!

Horst Pollok: Ja. Potym szpryngła po blisku  granata i wiyncyj nic niy spomna! Obudziłech sie we lazarecie we Warszawie. Dochtor mi padoł, że musieli mi prawo noga odjonc ale i tak żech mioł pjeronowy glik! Gynał tak padoł:  „pjeronowy”,  bo był ze Ratibor i poradzioł po naszymu…

Reporter: No a później?

Horst Pollok:  Byłech ze dwa miesionce we sanatorium we Zakopanym i posłali mie dodom… I tak niymogli mie tam dużyj trzimać bo juz Rusy szli i Niymce musieli poleku caly gyszeft zwijać i sie brać… Tela miołech szczynścio, że jeszcze żech ta drzewniano noga dostoł! Ale niy ta sama co tera mom. Ta je aluminiowo. Zrobili mi jom na miara w Niymcach, we 88 roku jak żech tam łostatni roz we sanatorium do wojokow był. Tak se niyroz myśla żech mioł pjeronym wielki glik w życiu! Nawet ftedy jak Rusy wleźli.

Reporter: No właśnie, panie Stanisławie! Proszę opowiedzieć o tych wydarzeniach!

Horst Pollok: No ja , dużo do łosprawianio niy mom. Siedzieli my we szlafsztubie, wszyscy wiela nos w chałpie  było. Rusy wiedzieli co tu jeszcze była Polska bo przeca granica stoła dopiyro przi potoku, zaro za wsiom. Szło jom nawet od nos widzieć.  W nocy tam tak gorzało aże całe niebo było czerwone! A u nos w doma pora dni Rusy siedzieli. Oficery. Dom był srogi , beztoż go wybrali. Dziołchy musiały im warzic bo muter niebyli we sztandzie. Rusy narobili bajzlu w całyj chałpie. Ale że oficery to nawet niy nakradli wiela. I dziołchom dali pokoj. Mieli my pjeronowe szczynscie. Te oficery trzymali dyscyplina. Ale jak padom, zaro za granicom dzioły się straszne rzeczy…

Operator: Panie Jarku, myślę ze mamy dość materiału. Pan wie, następny termin!

Horst Pollok: Jo by jeszcze chcioł pedziec że fatra do Rusow wywiyzli. Ale te oficery niy mieli z tym nic spolnego. Łoni yno nikiedy, tak do wicow, pytali sie mie i fatra: „ Wy germancy?”. I śmioli sie jak my oba z fatrym padali: „niet,niet”! Potym, jak zaś niby była polsko władza, to skuli niyzgody we narodzie somsiad na somsiada skarżył! Ludzie wiedzieli co fater byli nimieckigo przekonanio. Ale wywiyzli go niy skuli tego. Poszło o ziymia, o staro niyzgoda. Nawet wiym fto to zrobioł… Prziszli i wziyni fatra. Już my go wiyncyj niy widzieli. Tela dobrze że nom gospodarka łostawili.

Reporter: Panie Stanisławie, będziemy już kończyć. Czy chciałby pan cos naszym widzom, tak od siebie, powiedzieć?

Horst Pollok: Ja. Trzeba być zadowolonym z tego co się mo, bo zawsze może być gorzij. Dwadziscia dwa lot mi było jak żech kalykom łostoł. Oba braty we wojnie padli. Muter dostali na gowa. Fatra do Rusyji wywiyzli. Ale jo chcioł dalij żyć. Miołech glik i dostołech sztela na werku na wachtyrzowni. Siedziołżech we łokiynku. Wiela żech niy zarobioł ale miołech  sztela na sicher! Przez te wszytkie lata. Znodłech dobro baba co mie kalyki chciała. Dowiedziołżech sie co mi sie rynta z Niymiec za wermacht należy. Złożyłech papiory. Ludzie padali: „ Horst, dej se pozor bo Polokom tako rynta śmierdzi!”. Ale mie było jedno. Rynta możno im śmierdziała ale dojczmarki niy! Beztoż jom kasowali i placili mi po państwowym kursie. Pjeronowe cygaństwo ale egal. Zaś mogłech cosik tam uszporowac. Do mie i do moji baby. Coby wiedziała, że nawet ze kalykom może se życio użyc… I mogła zymnom co sztyry lata do Niymiec do sanatorium jeździć. Yno dzieciow sie my niy doczekali…

Reporter (przerywa, trochę już zniecierpliwiony): Bardzo dziękujemy panie Stanisławie. Życzymy jeszcze wiele lat zdrowia i pomyślności!

Horst Pollok: I prosza mie poinformować jak tyn film we telewizorze puścicie! I niy czekejcie za dugo bo jo już mom swoje lata a chciołbych doczekać! Ale mysla ze to szafna. Do terozki miołech durch glik we cołkim życiu. Szkoda że Lynka tego niydoczekała… Wiym co by padała: „ Horszti, isz bin sztolc auf disz!

Reporter (z niedowierzaniem): To ona była Niemką?

Horst Pollok: Som już niywiym. Kalyki żodno niy chciała. A Lynka to była po wojnie tyż jak kalyka. Możno i była Niymkom. Do nos była nasza.

 

KONIEC