Wywiad na cudzoziemca. Historia prawdziwa

Mija dwadzieścia lat od zakończenia II Wojny Światowej. Polska nie utrzymuje z Niemcami Zachodnimi żadnych kontaktów dyplomatycznych. Pomimo tego trwa nieustanny exodus Górnoślązaków. Tysiące rodzin, nie zważając na represje ze strony polskich władz, składa wnioski o wyjazd na stałe do NRF. Kraj ten z perspektywy siermiężnej, zacofanej i nieufnej im Polski Ludowej dla wielu Górnoślązaków jest krainą mlekiem i miodem płynącą. Tam otrzymują status „wysiedleńca” (Aussiedler), natychmiastowe prawa obywatelskie plus pomoc materialną. W zwierciadle polskiej propagandy przedstawiani są jako zdrajcy i poplecznicy Hitlera.

Czasami po kilku latach pojawia się tęsknota za rodziną i górnośląskim „Hajmatem”.

Czasami o złożeniu podania o wizę decydują przypadki losowe.

Wtedy to ponownie dochodzi do spotkania z polskim aparatem represyjnym…

Poniższy tekst, powstały na podstawie oryginalnych dokumentów, przedstawia jeden z takich przypadków.

 

 Powiadomienie Poczty Polskiej z dnia 12 kwietnia 1965

Obywatelka Adelajda Janik,

Zawiadamiamy, że telefoniczne połączenie międzynarodowe ze Stanisławem Foglem ( Kolonia – NRF) odbędzie się w przyszły czwartek o godz. 16 ( Mikołów. Poczta Główna. Kabina Nr.1 – Połączenia  Międzynarodowe)

Rozmowa w dniu 17 kwietnia 1965

– Hajdla, słyszysz mie? Bardzo przerywo. Co się stało?

– Muter som ciynżko choro. Ywald, musiołbys przijechac! Słyszysz mie?

– Ja, to wiym! Przeca pisałaś we brifie. Jo już złożył papiory.

– Ywald, musisz przijechac jak nojpryndzyj jak jom jeszcze chcesz widzieć, słyszysz? Ona czeko. Durch o ciebie godo.

 

Z kwestionariusza wizowego Misji Wojskowej PRL w Berlinie Zachodnim

Nazwisko i imię: Vogel Ewald

Syn Reinholda Vogla i Edeltraud z domu Pollok

Czy używał innych nazwisk? Jakich? W jakich okresach:

Urodzony jako: Vogel Ewald

Lata 1948-1958 jako: Fogiel Stanisław

Lata 1958-nadal jako: Vogel Ewald

Obywatelstwo (podać wszystkie): niemieckie, potem polskie, teraz niemieckie

Narodowość: niemiecka

Miejsce i data urodzenia: Hindenburg (Zabrze) 26 kwietnia 1925

Ostatnie miejsce zamieszkania: Köln Bismarckstrasse 181 – NRF

 

Z podania Adelajdy Janik do Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Tychach

Proszę o zezwolenie na przyjazd do Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej mojego brata, obywatela NRF Stanisława Fogla. Przyjazd w/w stał się dla mnie konieczny z następujących powodów:

Matka śmiertelnie chora

 

Do Kierownika Komisariatu MO w Mikołowie (tajne)

Polecam w terminie do dnia: (pilne!) sporządzić wywiad na obyw. Adelajda Janik

a/ miejsce pracy i opinie,

b/ zachowanie się w miejscu zamieszkania i przeszłość,

c/ poprzednia karalność lub czy nie był rejestrowany w Komisariacie,

d/ kontakty krewnych (imię, nazwisko, adres, miejsce pracy)

e/ podać  źródło otrzymanych informacji (nazwisko i imię, adres)

podpisano: Podpułkownik R. Czarnecki Wydział I BRC MSW w Warszawie

 

Telegram

Na adres Vogel Ewald Kolonia – NRF. Treść: Przyjeżdżaj natychmiast. Matka w szpitalu. Miażdżyca naczyń mózgowych i nadciśnienie. Stan pacjentki w każdej chwili groźny dla życia.

Adelajda Janik

Zaświadczenie Szpitala Miejskiego w Mikołowie

W tutejszym szpitalu na oddziale wewnętrznym przebywa pacjentka Łucja Fogiel. U pacjentki stwierdza się miażdżycę naczyń mózgowych znacznego stopnia oraz nadciśnienie (artriosclerosis cerebri – Hypertonia). Stan pacjentki każdego dnia może być groźny dla życia. Zaświadczenie wydaje się na życzenie syna, ob. Jerzego Fogiela dla przedłożenia w M.O.

Z-ca Ordynatora Szpitala Miejskiego

 

Z Notatki Informacyjnej Komendy Milicji Obywatelskiej w Mikołowie

Z przeprowadzonego wywiadu na małżeństwo obyw. Janik Karol ustalono co następuje:

Obywatel Janik Karol syn Pawła i Rozalji z domu Konsek zatrudniony jest w Fabryce Palenisk Mechanicznych w Mikołowie w charakterze spawacza. Z nałożonych obowiązków wywiązuje się ku zadowoleniu kierownictwa. Zamieszkuje na tutejszym terenie od urodzenia. Jest członkiem PZPR od roku 1960. Cieszy się dobrą opinią, jest spokojny i sumienny i pracowity oraz nie był sądownie i administracyjnie karany, jak również nie jest rejestrowany w tutejszym komisariacie.

Jego żona Janik Adelajda z domu Fogiel, córka Rajnholda Fogiela i Edeltraudy z domu Polak, w przeszłości jak i obecnie przez okres pobytu na tutejszym terenie w miejscu pracy i zamieszkania nie budziła zastrzeżeń, nie była karana i nie jest rejestrowana w tutejszym komisariacie. Obecnie nie pracuje i zajmuje się prowadzeniem gospodarstwa domowego.

Ustalono że ojciec Adelajdy Janik , Rajnhold Fogel został powołany w roku 1940 do niemieckiego wojska i dostał się do NRF z którego już nie powrócił.

Rodzina ma bardzo dobre warunki mieszkaniowe i materialne i cieszy się dobrą opinią. Rodzina ta jest dobrze ustosunkowana do obecnej rzeczywistości i jest rodziną postępową.

Adelajda Janik posiada następujących krewnych których zdołano ustalić:

Brat Jerzy Fogiel zamieszkały w Zabrzu

Siostra Gertruda Matuszek zamieszkała w Zabrzu

Informacji udzielili:

Jan Kowolik zamieszkały w Mikołowie

Janina Brzózka zamieszkała w Mikołowie

Wniosek

Wnoszę o pozytywne załatwienie podania ob. Janik Adelajdy. Sprawdzenie i wywiad pozytywne.

Z-ca Komendanta komisariatu M.O. w Mikołowie

 

Z pisma Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie do Zastępcy Komendanta Powiatowego M.O. do spraw Bezpieczeństwa w Tychach (tajne)

W związku z Waszymi Kartami E-15 w załączeniu przesyłam akta poniżej wymienionych osób celem do służbowego wykorzystania i zwrotu:

1/ Numer akt 212-390 Fogiel Stanisław

Dopisek odręczny: W dniu 8.XII.1965 przesłano zdjęcia wraz z pismem o odmownym załatwieniu przyjazdu do Polski ob. Fogiel Stanisław.

Podpisano: Rosiak

 

Decyzja

Referat Służby Bezpieczeństwa Komendy Powiatowej M.O. w Tychach po rozpatrzeniu wniosku ob. NRF Fogla Stanisława o przyjazd czasowy do rodziny Janik Adelajda wnosi:

Wniosek rozpatrzyć negatywnie.

Uzasadnienie: W związku z ograniczeniem przyjazdów i że w/w był dopiero cztery lata temu na pobycie czasowym na terytorium PRL

Pismo o decyzji odmownej

Obyw. Janik Adelajda

Zawiadamiam że Wasze podanie w sprawie przyjazdu do PRL obywatela NRF Stanisława Fogla zostało załatwione odmownie.

Od niniejszej decyzji przysługuje obyw. prawo wniesienia w terminie do 14 dni od daty jej otrzymania odwołania do komendy Wojewódzkiej M.O. w Katowicach przez Komendę Powiatowa M.O. w Tychach. Do odwołania załączyć znaczek skarbowy za 6 złotych i zdjęcie.

Z-ca komendanta M.O. miasta i powiatu tyskiego

Z listu Adelajdy Janik

Lieber Ewald, zuerst sehr herzlichen Dank für den Paket. Die Tabletten für unserer Mutter…

 Drogi Ewaldzie, przede wszystkim serdeczne podziękowania za paczkę. Tabletki dla matki przekazałam lekarce żeby wybrała te dla niej odpowiednie. Resztę sprzedałam w Aptece Leków Zagranicznych w Katowicach. Bardzo Ci dziękuję. To wielka pomoc dla nas. Matka jest znów w domu choć wiele się nie poprawiło. Ale wydaje nam się, że ma teraz dłuższe okresy świadomości. Ciągle mówi o Tobie.

Złożyłam natychmiast odwołanie od negatywnej decyzji w sprawie twojego przyjazdu. Teraz czekam na odpowiedź …

 

Z odwołania  Adelajdy Janik

Zwracam się z uprzejmą prośbą o anulowanie negatywnej decyzji o przyjeździe na odwiedziny mojego brata z NRF. Decyzja ta jest dla mnie mocno krzywdząca a to z tego powodu, że już trzeci raz z rzędu sprawę moją załatwiono odmownie a do tego w tym przypadku matka nasza jest śmiertelnie chora! Na decyzję Władz Krajowych  czekałam 5 miesięcy w napięciu…

… Chciałabym jeszcze raz zaznaczyć że decyzją Władz Krajowych czuję się mocno pokrzywdzona bo jestem dobrą obywatelką PRL i żoną członka PZPR. Stan zdrowia naszej matki jest śmiertelnym zagrożeniem dla zdrowia. Proszę usilnie o pozytywną decyzję w sprawie mojej prośby…

 

Telegram w 10 miesięcy później

Matka zmarła. Pogrzeb w piątek. Przyjeżdżaj natychmiast. Jerzy Fogiel. Zabrze

 

Z podania Adelajdy Janik do Komendy Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Tychach

Przekazano odręcznie za pokwitowaniem

Proszę o zezwolenie na przyjazd do Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej mojego brata, obywatela NRF Stanisława Fogla. Przyjazd w/w stał się dla mnie konieczny z następujących powodów:

Pogrzeb matki

 

 

………..

 

 

Z pisma zastępcy Komendanta Powiatowego M.O. w Tychach do Kierownika Komisariatu M.O. w Mikołowie

Zgodnie z Instrukcja K.G.M.O. nr. 6/58 z dnia 26 maja 1958 r. w sprawie kontroli i ewidencji cudzoziemców przyjeżdżających na czasowy pobyt do PRL z państw kapitalistycznych, zawiadamiam że przebywający na Waszym terenie cudzoziemiec Fogiel Stanisław posiada wizę ważną do dnia 11 grudnia 1966 roku.

W związku z tym prosi się o powiadomienie w/w cudzoziemca o konieczności opuszczenia w tym terminie PRL. Zawiadomienie winno nastąpić w miejscu zamieszkania cudzoziemca.

Powołując się na rozdział III w/w instrukcji należy na odwrocie tego pisma podać uwagi dotyczące pobytu i zachowania się cudzoziemca na Waszym terenie.

Jednocześnie tut. Referat Służby Bezpieczeństwa prosi o zawiadomienie czy i w jakim terminie w/w cudzoziemiec opuścił Wasz teren.

 

Relacja Komisariatu M.O. w Mikołowie

W dniu 12 grudnia 1966 przeprowadzono wywiad na cudzoziemca Fogiel Stanisław, obywatel NRF. Przebywał na terenie PRL od dnia 7 grudnia do dnia 11 grudnia 1966 roku. Powód pobytu: przypadek losowy (pogrzeb matki). Podczas pobytu przebywał u swej siostry Adelajdy Janik. Dnia 10 grudnia wyjechał poza teren Mikołowa a mianowicie do Zabrza gdzie przebywał w mieszkaniu swojego brata obyw. Fogla Jerzego i jego zony Heleny. Tam spotkał się również ze swa siostra obyw. Matuszek Gertruda z mężem Joachimem. Obecni byli także obyw. Janik Karol z zona Adelajda.

Jak zdołano ustalić przez pracowników Komisariatu II Zabrze to ich zachowanie nie budziło podejrzeń. Podczas całego pobytu Fogiel Stanisław zachowywał się spokojnie i nie kontaktował się z osobami podejrzanymi. Nie ma podejrzeń aby przejawiał działalność polityczną.

Sporządził: St. Sierżant Małek

 

Notatka Referatu Rejestracji Cudzoziemców

Podczas pobytu w PRL cudzoziemiec Fogiel Stanisław posługujący się paszportem NRF na nazwisko Vogel Ewald zachowywał się nienagannie. Tut. Referat nie w nosi zastrzeżeń co do ponownego przyjazdu w/w do PRL.

Podpisano: Starszy Oficer Operacyjny (podpis nieczytelny)

 

Dopisek odręczny:

Wyjazd 11 grudnia 1966 r. godz. 19.35 GPK Kunowice

 

Z listu Adelajdy Janik

Lieber Ewald!

So schnell sind die Tagen…

Kochany Ewaldzie, tak szybko przeleciały dni twojej wizyty u nas. Ja wiem, że to głupio mówić, ale matka miała piękny pogrzeb. Tak myślę i tak się sama pocieszam. Hilda mi powiedziała, że nie widziała jeszcze tylu ludzi na pogrzebie kobiety i to przy takim mrozie!

Biedna matka tak czekała na Ciebie, tak czekała… Ciągle o Tobie mówiła.

Ja chciałabym Ci jeszcze raz podziękować za wszystko. Wydałeś tyle pieniędzy dla nas. I za tę stypę „U Knapika”. Nas nie byłoby na to stać.

Ewald, ja ciągle myślę o tym co mi przy pożegnaniu powiedziałeś. Ale wiesz jaki jest Karol. Gdyby to tylko ode mnie zależało, to nie wahałabym się ani chwili…

 

 Z podania Karola Janika, pięć lat później

Uprzejmie proszę o udzielenie zgody na wyjazd na stałe do NRF dla mnie i mojej żony Adelheid (z urodzenia Vogel). Prośbę swoją motywuję tym że jesteśmy narodowości niemieckiej. Również znaczenie ma tutej łączenie rodzin. Mój teść był za życia obywatelem NRF i tam mieszkał tak samo jak teraz całe rodzeństwo mojej żony a mianowicie Ewald Vogel oraz Jörg Vogel i Gertrud Matuschek…