Wielki Atlas Historyczny Czeskiego Śląska

Nakładem ostrawskiego Centrum Badań i Nauki – Accendo, ukazał się właśnie „Wielki Atlas Historyczny czeskiego Śląska”. Ta dość kompleksowa pozycja, bo licząca blisko trzysta stron, dostępna jest m.in. w Internecie, gdzie bezpłatnie można pobrać ją w wersji pdf.

Czeski Śląsk

Autorzy Atlasu, wywodzący się przede wszystkim ze środowisk akademickich, wykonali iście benedyktyńską pracę, obejmującą najprzeróżniejsze aspekty funkcjonowania Śląska, a właściwie tej jego części, która dziś znajduje się na terenie Czech. Tak zdefiniowany obszar został wpisany w ramy swej przynależności administracyjnej na różnych etapach rozwoju. Tam więc, gdzie dziś jego granice nie pokrywają się z administracyjnymi, są one wyrysowane za arkuszach map, obejmujących także przyległe tereny Moraw w ramach Kraju Ołomunieckiego i Morawsko-Śląskiego. Z drugiej strony, opisano zarówno morawskie enklawy w ramach Śląska jak i poszczególne jego części składowe, w tym należący jeszcze w początkach dwudziestego stulecia do powiatu raciborskiego tzw. Kraik Hulczyński, czyli Prajzko.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Układ

Publikacja ma bardzo przejrzysty układ i jest dość logicznie ułożona pod kątem tematycznym. W zasadzie sprawia wrażenie bardziej kompendium wiedzy o Śląsku, niż tylko zwykłego atlasu historycznego. Całość rozpoczyna omówienie kontekstu historyczno-geograficznego, a więc odniesienia do dziejów oraz położenia na mapie Europy Środkowej. Dalej otrzymujemy solidną dawkę informacji o uwarunkowaniach geograficznych oraz przyrodniczych, w tym dość ciekawy opis ukształtowania terenu, fauny, flory oraz liczne odniesienia do elementów charakterystycznych dla tutejszego środowiska naturalnego. Opis samej krainy to solidna dawka informacji w zakresie działalności człowieka na przestrzeni wieków, w szerszym kontekście gospodarki leśnej, wodnej, rolnictwa, rzemiosła, przemysłu czy budownictwa. Podrozdziały dotyczące chociażby osadnictwa są bogato ilustrowane rycinami i zdjęciami tak zamków jak i budynków charakterystycznych dla poszczególnych części czeskiego Śląska. Możemy więc zarówno przyjrzeć się granicznym umocnieniom jak i charakterystycznym domom chłopskim z okolic Jesenika.

W całą opowieść wpleciona jest narracja dotycząca rozwoju sytuacji społecznej, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii tożsamościowych, znowu z podziałem na poszczególne fragmenty całego regionu. Znajdujemy więc rozdziały o tożsamości mieszkańców tych ziem, o ich przemianach, a wreszcie o rodzących się konfliktach, w tym wynikających z sytuacji ekonomicznej. Nieźle opracowane rozdziały dotyczące rozwoju i życia kulturalnego są do tego stopnia dogłębne, że znaleźć tu można chociażby odniesienia do czeskiej sceny alternatywnej działającej na pograniczu Moraw i Śląska w drugiej połowie dwudziestego wieku.

Całość kończy rozdział dotyczący tożsamości mieszkańców Śląska, tożsamości samego regionu oraz lokalnych miejsc pamięci. I tu znowu, wszystko z rozbiciem na poszczególne jego fragmenty – otrzymujemy więc sporą dawkę wiedzy dotyczącej osobno okolic Jesenika, Opawy, księstwa Cieszyńskiego i obszaru przemysłowego wokół Ostrawy.

To co wyróżnia

tę publikację spośród wielu innych podobnych to bogactwo ilustracji. Każda strona, to oprócz opracowań tekstowych, również mapy, grafiki, fotografie i wykresy. W zasadzie ogląda się to prawie jak album, w którym warstwa tekstowa uzupełniania jest ilustracjami, niejako na potwierdzenie przekazywanych informacji. Czytelnik otrzymuje więc przejrzysty przekaz, może śmiało nałożyć arkusze starych map na obecny układ urbanistyczny czy przyjrzeć się zmianom w kształtowaniu przestrzeni wokół śląskich miast i wsi, a w zasadzie i ich samych. Ciekawie wkomponowane są zdjęcia oraz reprodukcje czasopism – te pierwsze dotyczą zarówno kontekstów historycznych jak i bieżących, np. przyrody czy ukształtowania terenu.

Wszystko to sprawia, że czytelnik otrzymuje solidną dawkę informacji, którą w dość wygodny sposób może uzupełniać dołączonym materiałem ilustracyjnym. Należy jednak pamiętać, że publikacja pisana jest z czeskiej perspektywy i to czeska wizja Śląska jest tu punktem odniesienia dla zebranego materiału. Nie oznacza to, że mamy do czynienia z wydawnictwem propagandowym, bo takim atlas na pewno nie jest, tyle że szeroki kontekst regionalny wpisany jest w narrację naszych południowych sąsiadów. Widać to przede wszystkim w rozdziałach dotyczących spraw o charakterze ideologicznym, jak choćby poświęconych rozwojowi prasy czy ruchów politycznych. Cały czas jednak mamy przed sobą publikację o dużym stopniu obiektywizmu, a na pewno kompleksowo podchodzącą do wszelkich aspektów funkcjonowania Śląska w Republice Czeskiej. Pewnie każdy, kto z dziełem się zapozna, będzie miał swoje sugestie, co w nim zmienić, co dodać, a co poprawić. Ale to już temat na inny materiał, tymczasem polecam zaopatrzenie się w tę publikację i wyrobienie sobie samemu zdania na jej temat.

Link do publikacji: http://atlas-slezska.cz/

Bartłomiej Świderek – pochodzi z Gliwic, zainteresowany szeroko rozumianą tematyką śląską oraz kwestiami dotyczącymi tożsamości i przemian zachodzących w Europie Środkowej i Wschodniej. Zawodowo związany z branżą medialną w zakresie odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej.