Stanisław Neblik: Czamu jynzyk ślōnski?

Musza sie do czegoś prziznać: piyrwej, fest downo tymu godoł żech w dōma, abo na placu po ślōnsku, ale już kōnsek dalij, to niy, bo to przeca niy pasuje. We sklepie, szkole, kościele trza mōwić. Ô pisaniu po ślōnsku niy było wcale mowy. Tak prowda pedzieć, to we szkole żech za wiela niy pisoł. Ja, zadani, rachōnki, ale dycko bōł żech „z daleka” ôd polskigo, czytanek, pisanio ôzprowek atp. Jo dycko woloł rachōnki: dodować, mnożyć dzielić. Prziszło ku tymu, że chyba we ôsmej klasie niy mioł żech wziyntej ze szkolenej biblotyki żodnej ksiōnżki, a dostało mi sie za to ôd rechtorki. Czytoł żech, ale ksiōnżki broł żech ze inkszej biblotyki, taki swoji, a tyż niy za dużo. Potym po szkole bawiōł żech sie w roztomańte statystyki ze fuzbalu. Wiedzioł żech, kery grocz mioł wiela meczōw we reprezyntacji Polski, w jakich latach groł, praje wszystko. Wymiyniali my ze kamratami bez poczta we pismach roztomańte wyniki, ze pucharōw, ligōw. Do dzisiej mōm tam kajś pora heftōw ze tabulkami, ale przi internecu sie to skōńczyło, bo idzie wszystko znojś, co sie chce. Dziepiyro we XXI wieku, jak mi już było kole 40-tki, to zaczōn żech pisać inksze rzeczy. Na poczōntku były to taki rymowanki czynstochowski, bo dycko zdało mi sie, że musi to sie ôpiyrać na tych rachōnkach, rowne sylaby, linijki atp. Pisoł żech po polsku, abo po ślōnsku? Myśla, że na poczōntku wiyncyj po polsku, ale tyż zaczōn żech po ślōnsku, a musiało mi sie to spodobać. Kedyś, a było to we 2006 r, mioł żech już internec, tōż zaczōn żech czegoś szukać ô tej ślōnskij godce. W dōma wszyscy po ślōnsku poradzōm, ale żodnego niy interesuje taki pisani, ani starani sie ô godka. Możno Tata poradziōł poskłodać jakiś powinszowani na urodziny, abo jako rymowanka, ale ôn niy żyje 30 lot. Tōż trefiōł żech w tym internecu tako strōnka Lauba Ślonsko (www.lauba-ślonsko.pl), kaj roztomanci ludzie, Ślōnzoki, ale niy yno ze Ślōnska, bo tyż ze Niymiec, Ameryki, Afryki, a Australije pisali ze sobōm bez mejle. Najciekawsze rzeczy wrażowali na strōnka, coby se inksi mōgli poczytać. Lauba Ślōnsko stoji do dzisiej, chocioż sie trocha ludzi potraciyło już z niyj. Pokozało sie, że pora z tych ludzi miyszko we Rybniku, a jedyn z nich – Bogdan Dzierżawa zaprosiōł mie do sia. Siod żech na koło, a pojechoł żech. Tak poznoł żech Utopka z Wielopola. Potym sie pokozało, ze ôni mie chcieli ôbadać, gdo jo je, czy im tam niy byda na tej Laubie marasiōł, a we zmazanych strzewikach po tepichach chodziōł. Jak my tak z Utopkym pogodali, to padoł mi ôn, że moga zacznyć pisać, a posywać to na Lauba, yno musza se znojś jakiś „pseudōnim, bo tam kożdy mo jakiś smyślōne miano. „Tyś je strażok, tōż możno -Fojerman?”. I tak ôstoł żech Fojermanym, a zaczōn żech podpisować tak swoji utwory, głōwnie wiersze. Na Lauba tyż żech jeszcze nikedy posłoł jaki wiersz po polsku, ale Utopek mi kedyś padoł: „po polsku może pisać kożdy, ale po ślōnsku yno nikerzi”. Ôd tego czasu pisza głōwnie po ślōnsku. Na Laubie poznoł żech mocka fajnych ludzi, wszystkich sam niy byda wymiynioł, bo ich niy pamiyntōm, a możno ôni by tego niy chcieli, ale trefiōł żech tam (niy yno bez internec, ale tyż na roztomańtych trefach „w realu”) dra Artura Czesaka, Grzegorza Wieczorka, HAnysa, Antona, Ojgyna a inkszych. Na Laubie godali my ô wszystkim, kożdy mioł jakigoś „ptoka”. Jo mioł wiersze, a Velorexa. Z czasym mioł żech tych wierszy możno za dużo, a możno chcioł żech tyż pisać ô inkszych rzeczach, tōż ôtwar żech we internecu swoja Giskana Fojermana (www.fojrman.pl). Z „Giskany” ciecze woda do dzisiej, ale terazki mynij tam wrażuja, bo na Fb je warciyj. Na Laubie godali my tyż ô „godce ślōnskij”, ale niy kożdymu sie podobały te „ptoszki” nad literkami, tuż niyroz była ô to haja. Na kōniec Grzegorz Wieczorek z Józefym Kuliszym założyli „Danga”, a jo tyż tam ku nim prziszoł. Trwało to pora lot, na Laubie pisali my ô bele czym, na „Dandze” godali my ô godce (tam żech poznoł Lona Sładka, Pejtra Długosza). „Danga” z czasym, z roztomańtych powodōw zaczła robić trocha mynij, a zaczły sie czasy Kōmisyje Kodyfikacyjnej. Jeździyli my do Katowic, ukłodali my tyn muster. Bōł już to dalszy kōnsek tej kodyfikcyje, bo piyrszy roz, jak sie trefiali we Cieszynie, to mie tam przi nich niy było. Tyż tak jakoś w tym czasie zaczły sie Diktnda Godki Ślōnskij we Rybniku. Piyrszy roz wygroł Alojz Zimōńczyk, a jo bōł daleko (4-10 plac tak jakoś). Na drugi roz mie sie udało wygrać, pojechoł żech za to do Bruksele poôglōndać Parlamynt Europejski. Bōł to gyszynk, kery naszykowoł Poseł Marek Plura. Trzeci Diktand wygrała Aleksndra Gruszka, a jo mioł II plac i pojechoł żech tym razym do Sztrasburga, podziwać sie, jako tam tyn Parlamynt wyglōndo. Potym padoł żech se – doś,  już żech niy pisoł diktandōw, yno pōmogoł żech przi jego szykowniu dwa razy. Możno kedyś bydzie taki diktand, kaj sie zapisze pora tysiyncy ludzi, to możno jeszcze sztartna? Gdo wiy…

Przi Kōmisyji Kodyfikacyjnej a przi Diktandzie poznoł żech Jōzefa Porwoła a zaczli my robić przi DURŚ. Jo tam za wiela niy robia, bo jo wola pisać.

Tōż napisoł żech ksiōnżka. Pozbiyroł żech te wszystki swoji wiersze, rymowanki, fraszki, a co tam jeszcze i wyszło mi tego na cało ksiōnżka. Niy wiedzioł żch jako to poskłodać, bo było tam wszystko pospołu, tōż tak powstoł „miszmasz”. Ksiōnżka „Do rymu po naszymu, abo ślōnski miszmasz” je już sprzedano, a jo pisza dalij. Pokozało sie, że roz za czas napisza tyż co niy do rymu, tōż możno kedy nazbiyrōm materyje na jako inkszo ksiōnżka.

Jak żech se to tak poôglōndoł, podziwoł żech sie na to z bliska bez te wszystki lata, to zrobiyło mi sie żol tego naszego jyznyka. Wadzymy sie ô te roztomańte ptoszki, litery, a jynzyk sie traci. Bo ludzie niy wiydzōm, jako majōm pisać. Dr Czesak kozoł nōm kedyś na Kōmisyji Kodyfikacyjnej napisać pora ślōnskich czasownikōw a ôdmiynić ich, bez roztomńte rodzaje, czasy, a liczby. Mie sie to spodobało, tōż dopisoł żech se do tego inksze swoji słowa, a zaczōn żech ich ôdmiyniać. Prziszło ku tymu, że mioł żech tego tela, że zaczło mi sie to rozlatować, tyn program we Excel-u. Jedyn roz wykasowoł żech połowa danych. Na szczynście posywoł żech roz za czas kopije do dra Czesaka, a mioł żech ôd kogo wziōnś to nazod. Musioł żech ale coć z tym zrobić. Dowoł żech te tabulki do internecu roz za czas, pokazowoł żech ludziōm, jako sie „godo, czyto a pisze” na Fb. Ale to niy było jeszcze to. Tak żech pogodoł z Wojtkym Orlińskim, a ugodali my sie, że naszykujymy Dykcjōnorz Godki Śōnskij (www.dykcjonorz.eu). Wojtek naszykowoł progrm, a jo zaczōn wpisować te hasła. Niy wiedzioł żech, co z tego bydzie, a do dzisiej jszcze do kōńca niy wiym, ale we Dykcjōnorzu je już ponad 3000 haseł, a nikere hasła (czasowniki) majōm kole 90 ôdmian przi jednym haśle, tōż tych słōw tam możno je kole 100 000. Niy liczōł żech tego. Co to je tyn dykcjōnorz, a po co go pisza? Sōm to słowa, kere snōm z dōmu, chodza ze heftym, a zapisuja, co mi sie spōmni, tōż niy ma tam wszystkich słōw, a nigdy niy bydzie, bo wszystkich słōw niy znōm, niy pamiyntōm, ani niy chca zapisać. To mo być tako materyjo dlo inkszych mōndrzejszych głowōw, kere poskłodajōm co z tego dalij. Dyć Wy tyż możecie tam sie podziwać, a poczytać, jako sie co godo, jako sie ôdmiynio, a kaj to idzie wrazić do zdanio. I co je tyż fest ważne, tyn dykcjōnorz mocie dycko przi sia, bo idzie go znojś we kożdym mobilnioku ze internecym. Sōm w dykcjōnorzu felery, złe ôdmiany, złe tłōmaczynia słōw atp. Niy roz niy wiym takich rzeczy, czy słowo mo tryb zwrotny, abo niy? Mo tam być te „sie”, abo niy. Robia to czynsto na wyczuci, ale licza, że taki felery do sie poprawić, a kōmuś sie tyn dykcjōnorz przido.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Po co ô tym wszystkim pisza? Ôtok bōł żech na trefie, kaj godali, co dalij bydzie z jynzykym ślōnskim? Słōchoł żech, jak prof. Zbigniew Kadłubek godoł ô jynzyku ślōnskim, a mie sie spōmniało, że jo tyż kedyś godoł „gwara ślōnsko”, (możno mi to Pōnbōczek wyboczy:) ), potym godoł żech „mowa”, „godka”. Dyć Profesor padali, że mowa a godka je do godanio, a my chcymy pisać po ślōnsku, tōż muszymy mieć jynzyk ślōnski. Terazki już wiymy, czamu jynzyk ślōnski. Tōż „godej, czytej a pisz” w jynzyku ślōnskim. A pamiyntej „po polsku może godać kożdy, a po ślōnsku yno nikerzi”.

Stasiek Neblik, ps.”Fojerman” – Ślōnzok, fojermōn na pynzyji, autor ksiōnżki ”Do rymu po naszymu, abo ślōnski miszmasz” a autor „Dykcjōnorza Godki Ślōnskij”, człōnek DURŚ.