Aleksander Lubina

Słoń urodził mysz – rzecz o maturze 2022 z języka polskiego

Podstawa programowa (dawn. program nauczania)  z języka polskiego dla liceum i technikum stanowi ¹⁾:

„Język polski realizowany jako przedmiot kluczowy w szkole ponadpodstawowej pozwala uczniowi na poznawanie zarówno dzieł literackich wchodzących w skład polskiego, europejskiego i światowego dziedzictwa, jak i utworów literatury współczesnej, których autorzy zdobyli uznanie. Dojrzałość intelektualna, emocjonalna i moralna, którą w tym czasie osiąga uczeń, sprzyja kształtowaniu hierarchii wartości, kształtowaniu jego tożsamości osobowej, narodowej i kulturowej, rozwojowi poczucia odpowiedzialności za własny rozwój oraz wybory życiowe.

Cele kształcenia (wymagania ogólne) i treści nauczania (wymagania szczegółowe) przedmiotu język polski zostały sformułowane dla czterech obszarów, tj.: kształcenia literackiego i kulturowego, kształcenia językowego, tworzenia wypowiedzi i samokształcenia, a ich realizacja w klasach I–IV liceum ogólnokształcącego oraz I–V technikum wymaga zintegrowania, które ma służyć osiągnięciu przez ucznia umiejętności świadomego i krytycznego odbioru dzieł literackich, ich interpretacji w różnych kontekstach, rozpoznawania w nich odniesień egzystencjalnych, aksjologicznych i historycznych. Szczególne znaczenie dla rozwoju kompetencji interpretacyjnych ma zintegrowanie kształcenia literackiego i kształcenia językowego. Wzbogacanie wiedzy o języku traktowanym jako rozwijający się system i narzędzie służące poznawaniu świata orazwartościowaniu ma służyć kształtowaniu u ucznia refleksji porządkującej i pozwalać na świadome uczestnictwo w różnych sytuacjach komunikacyjnych, związanych zarówno            z odbiorem, jak i tworzeniem własnych tekstów. Służy temu również dalsze rozwijanie umiejętności retorycznych, które pozwalają nie tylko na tworzenie własnych wypowiedzi, ale kształtują umiejętności polemiczne oraz pozwalają rozpoznać próby manipulacji i skutecznie się im przeciwstawiać.

Wspieranie rozwoju kultury językowej ucznia pozwala na uwrażliwianie go na piękno mowy ojczystej.

Ważnym zagadnieniem w ramach nauczania języka polskiego jest rozwijanie i ukierunkowanie samokształcenia ucznia. Sprzyja ono realizacji własnych zainteresowań i ambicji, otwiera przed uczniem możliwość uczestnictwa w kulturze i życiu własnego regionu, kształtuje potrzebę samorozwoju. Stanowi również naturalne wsparcie dla zintegrowanego kształcenia kompetencji interpretacyjnej, językowej i komunikacyjnej ucznia.

Wykaz lektur dla uczniów szkoły ponadpodstawowej złożony jest z pozycji obowiązkowych i uzupełniających (do wyboru przez nauczyciela), a jego trzon stanowią wybrane dzieła klasyki polskiej i światowej oraz utwory literatury współczesnej.

Cele kształcenia – wymagania ogólne

Kształcenie literackie i kulturowe.

Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.

Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu, a także dostrzeganie roli czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na ten proces.

Rozumienie konieczności zachowania i rozwoju literatury i kultury w życiu jednostki oraz społeczeństwa.

Rozróżnianie kultury wysokiej i niskiej, elitarnej i popularnej oraz dostrzeganie związków między nimi.

Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.

Kształtowanie różnorodnych postaw czytelniczych: od spontanicznego czytania do odbioru opartego na podstawach naukowych.

Kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji.

Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym.

Kształcenie umiejętności rozumienia roli mediów oraz ich wpływu na zachowania i postawy ludzi, a także krytycznego odbioru przekazów medialnych oraz świadomego korzystania z nich.

Budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, dobra i piękna oraz szacunku dla człowieka.

Kształcenie umiejętności rozpoznawania i wartościowania postaw budujących szacunek dla człowieka (np. wierność, odpowiedzialność, umiar) oraz służących budowaniu wspólnot: państwowej, narodowej, społecznej (np. patriotyzm, sprawiedliwość, obowiązkowość, szlachetność, walka, praca, odwaga, roztropność).

Czytanie utworów literackich. Uczeń:

rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego;

porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej; rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego rolę w kształtowaniu odbioru dzieła;

charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu.

Przypominam – Podstawa programowa dla Liceum Ogólnokształcącego i Technikum zakłada także wspaniale zredagowane cele w zakresie:

– kształcenia językowego;

– tworzenia wypowiedzi;

– samokształcenia.

 

Na III etapie edukacyjnym obowiązuje utrwalanie, poszerzanie i doskonalenie wiadomości i umiejętności nabytych w szkole podstawowej.

 

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy  (Obowiązuje wszystkich  maturzystów bez wyjątku. – dop. AL)

Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
2. rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2.rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego;

porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej; rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego rolę w kształtowaniu odbioru dzieła;

charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu.

 

A niechaj narodowie wżdy postronni znają….

W roku 2022 zgodnie z decyzją ministra edukacji i nauki egzamin dojrzałości z języka polskiego z powodu pandemii  i skutków nauczania zdalnego przeprowadzony został wyłącznie w formie pisemnej – obniżono także wymagania programowe o 20-30%.

Do zdobycia było 70 punktów, 20 za wykazaną umiejętność czytania ze zrozumieniem oraz 50 punktów za wypracowanie.  Żeby zdać tę maturę należało uzyskać 30%, czyli 21 punktów.

Maturzyści mieli do dyspozycji 170 minut.

 

O wypracowaniu:

Należało napisać wypracowanie liczące powyżej 250 wyrazów na jeden z poniższych tematów:

Polecenia brzmiało:

Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie.

Pierwszy temat:  „Czym dla człowieka może być tradycja?”  Rozważ problem, odwołując się do fragmentu „Pana Tadeusza”, całego utworu Adama Mickiewicza oraz do wybranego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 wyrazów

Drugi temat brzmiał: “Kiedy relacja z drugim człowiekiem staje się źródłem szczęścia”. Rozważ problem, odwołując się do fragmentu “Nocy i dni” całego utworu Marii Dąbrowskiej oraz do wybranego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 wyrazów

W przypadku analizy tekstu poetyckiego nie ma podanego problemu, który maturzysta powinien poruszyć w swoim tekście, jest tylko ogólne polecenie: zinterpretuj wiersz (zamieszczony w arkuszu egzaminacyjnym), postaw tezę interpretacyjną i uzasadnij ją. W  tym roku należało zinterpretować wiersz “Najkrótsza definicja człowieka” Józefa Barana.

(Pan Tadeusz był  tematem także w roku ubiegłym:

Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie. Temat 1. Jak wybory człowieka wpływają na jego życie? Rozważ problem, odwołując się do fragmentu Pana Tadeusza, całego utworu Adama Mickiewicza oraz do wybranego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 wyrazów.

Pana Tadeusza bukmacherzy stawiali od jesieni 2021 – a więc niespodzianki nie było. Ministerstwo listę lektur ze  statusem tzw. lektury z gwiazdką, czyli takiej na którą trzeba szczególnie zwrócić uwagę podczas omawiania:

• Bogurodzicy,
• Jana Kochanowskiego: wybrane Pieśni, Treny (inne niż w gimnazjum) i wybrany psalm,
• Adama Mickiewicza: Dziady cz. III,
• Adama Mickiewicza: Pan Tadeusz,
• Bolesława Prusa: Lalka,
• Stanisława Wyspiańskiego: Wesele,
• Witolda Gombrowicza, Ferdydurke,
• Bruno Schulza, wybrane opowiadanie.)

 

Wnioski: Wypracowanie maturalne ma liczyć powyżej 250 wyrazów. Dla zobrazowania  – niniejsze Wnioski liczą wyrazów 197 wyrazów.

Zasadniczo  nie trzeba przeczytać żadnej lektury, bo fragment lektury do omówienia podczas matury podano w arkuszu egzaminacyjnym. Przypomnę, że na tegorocznego Pana Tadeusza stawiano od jesieni 2021…

Żeby w roku 2022 zdać maturę, wystarczy uzyskać 30% punktów ze zredukowanej o 20-30%  na bieżący rok szkolny podstawy programowej z  trzech przedmiotów obowiązkowych: język polski, matematyka, język obcy.

Przy naborach na studia wyższe pierwszego stopnia liczą się punkty z matury z przedmiotów rozszerzonych.

Język polski podczas większości  studiów odgrywa rolę marginalną. Punkty z rozszerzonej matury z języka polskiego liczą się przy naborach na nieliczne kierunki studiów.

W związku z pandemią koronawirusa nie był przeprowadzany egzamin maturalny z przedmiotów obowiązkowych oraz przedmiotów dodatkowych w części ustnej. Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych nie mieli również obowiązku przystąpienia do egzaminu maturalnego z wybranego przedmiotu na poziomie rozszerzonym, a w przypadku języków obcych nowożytnych – na poziomie rozszerzonym albo dwujęzycznym.

Poziom języka polskiego w społeczeństwie słychać, widać i czuć.

Przy naborze na studia liczą się jedynie wyniki matury z przedmiotów poszerzonych, a oceny ze świadectwa maturalnego nie odgrywają żadnej roli, co umożliwia uzyskanie świadectwa szkoły ogólnokształcącej bez wykształcenia ogólnego.

 

Koszty:

Koszt utrzymania ucznia w szkole to około 10 000 – 32 000 tysięcy rocznie – zależnie od szkoły i gminy.

Koszta nauczania jednej klasy 26 osobowej przez 12 lat  to około 260 X 12 = 3 000 000,- pln – bez kosztów utrzymania urzędników samorządowych, kuratoryjnych, ministerialnych, bez kosztów egzaminów po 8 klasie i egzaminu  dojrzałości.

Nauczyciel dyplomowany płaca miesięczna średnia – 6509,55 zł brutto, czyli około 65,00,-pln za godzinę lekcyjną, za 1400 godzin nauczania języka polskiego to około  90 000,-pln,

Koszty podane przeze mnie są szacunkowe – obliczyłem na podstawie kilku Biuletynów Informacji Publicznej Obliczone przeze mnie (AL) koszty ponoszone przez podatnika należy zweryfikować czytając BIP poszczególnych szkól oraz dane Głównego Urzędu Statystycznego.

 

(Nie)smaczek

Rzecz dzieje się także na Górnym Śląsku, gdzie od roku 1922 i od roku 1945 postanowiono szerzyć kulturę języka polskiego.

===================================================================