Gyszichta ô Popieluszce to jedna ze nojbarzij znōmych ludowych bŏjek we zachodnij kulturze. Nojstarszy znōmy ôpis wariantu tyj ôpowieści pochodzi ze Strabōnowyj Geografije, co była napisanŏ miyndzy 7 rokym p.n.e. a 24 rokym n.e. i prawi ô greckij niywolnicy Rodopis:

Ôpowiadajōm szumnõ historyjõ, iże kedy sie kōmpała, to ôrzoł wyrwoł sużōncyj jedyn ze jeji zandalōw i zaniōs go do Mymfis; a kej krōl wymiyrzoł sprawiedliwość na dworze, to ôrzoł, kedy sie znŏd nad jego gowōm, ciep mu zandal na klin; Krōl, poruszōny takōm piyknōm formōm ôd zandala, jak tyż dziwnościōm zdarzyniŏ, wysłoł ludzi we wszyskich kerōnkach w poszukowaniu kobiyty, co nosiyła tyn zandal; a kej jã znaleziōno we mieście Naucratis, to jã prziwiyziōno do Mymfis i ôstała żōnōm krōla.

Idzie ale pedzieć, że ô Popieluszce ôpowiadŏ cołki świat. We Chinach Duan Chengshi kole 860 roku spisoł gyszichtã ô Ye Xian i jeji złotym strzewiku, Wietnamiŏcy ôpowiadajōm ô Tam i Cam, a inksze warianty idzie znojś we arabskich Tysiōncu i jednyj nocy.

Piyrszŏ literackŏ wersyjŏ spisoł we Europie po neapolitańsku Giambattista Basile we swojim Pyntamerōnie wydanym we 1634 roku. Charles Perrault napisoł swojã wersyjõ we 1697, a Braciŏ Grimm ôpublikowali jeszcze inkszõ we 1812. Z tych trzech do przekładu wybroł żech wersyjõ ôd Perrault, bo ôna je nojlepij znōmŏ. To Perrault dodoł do gyszichty m.in. baniã, pŏtkã-wrōżkã i szklōnne pantŏfelki. Perrault pisoł do francuskigo salōnu kōńca siedymnŏstego stoleciŏ, co ôznaczŏ, iże pisoł do majoryntnych. Dzisiej, bez to, że dŏwne ludowe bŏjki widzi sie za przeznaczōne do dzieci, ta wersyjŏ zdŏwŏ sie nojbarzij zgodnŏ ze wrażliwościōm XXI wieku. Na zicher niy je ś niōm zgodnŏ wersyjŏ ôd Bratōw Grimm, ze jeji ôbcinaniym palcōw i pōmstōm na siostrach.

Szło by spytać, czymu za miano żech wybroł „Popieluszka”, jeźli po ślōnsku je słowo „hasie”. Czymu tōż niy coś, co by pochodziyło ôd tego? We swojim słowniku Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg Reinhold Olesch notuje take miano ôd bohaterki tyj bŏjki, bez to niy mioł żech zamiaru wymyślać nic nowego. Jak by niy patrzeć tworzynie ślōnskij literatury wynikŏ z tego, że chcymy trzimać sie mŏwy ôd naszych praôjcōw, a niy wymyślać jã na nowo.

Mōm nadziejã, że ślōnski przekłŏd bydzie sie Czytŏczowi podobać tak samo jak wersyje we inkszych jynzykach.

Grzegorz Kulik

Popieluszka

Charles Perrault, przekłŏd Grzegorz Kulik

 

Za starego piyrwyj jedyn pōn sie ôżyniōł po druge ze nojpyszniyjszōm i nojbarzij wyniosłōm kobiytōm, jakõ widziano. Ôna miała dwie cery swojij launy, co we wszyskim były na niã podane. Mōnż mioł ze swojij strōny modõ cerã, ale ô bezprzikładnyj dobroci i łaskawości, co je erbła po matce, co była nojlepszōm ôsobōm na świecie.

Godnie uroczystości jeszcze sie niy skōńczyły, jak drugŏ matka wybuchła swojōm złōm launōm. Niy mogła ściyrpieć dobrych cych ôd tyj dziouchy, co sprawiały, iże jeji włŏsne cery zdŏwały sie jeszcze barzij ôszkliwe. Zatrudniyła jã do nojzelżywszych robōt w dōmu. To ôna myła nŏczynia, słody, skludzała cymrã ôd pani i paniczek, jeji cer. Spała na samyj gōrze dōmu na lichym strōżaku, kej jeji siostry spały we izbach ze parketym, na łōżkach nojnowszyj mody i miały take sroge zdrzadła, iże mogły sie widzieć cołke ôd stōp do gōw.

Biydnŏ dzioucha ciyrpiała to wszysko zetrwale i niy śmiała sie pożałować fatrowi, co by jã sprzezywoł, bo jego żōna rzōńdziyła nim cołkowicie. Kej kōńczyła swojã robotã, to szła do zŏpiecka i siŏdała tam we popiele, bez co nazywali jã Popieluch. Ino modszŏ siostra, co niy była takŏ niyuczciwŏ jak starszŏ, gŏdała na niã Popieluszka. Popieluszka ale, ze swym misternym ôblyczym, ôna była stokroć piykniyjszŏ ôd swych siōstr, choć były spaniale ôblyczōne.

Trefiyło sie, iże krōlōw syn wydoł bŏl i zaprosiōł na niego wszyske znakōmite ôsoby. Nasze dwie paniczki tyż były zaproszōne, bo we kraju dowali na nie wielki pozōr. Ône były zachwycōne tym zaproszyniym i zajynte wybiyraniym klajdōw i frizur, co by nojlepij im pasowały. To była nowŏ turbacyjŏ dlŏ Popieluszki, bo to ôna biglowała siostrōm pranie i umŏjała jejich manżety. Cołki dziyń było ôzprawiano ino ô tym, jak powinny być ôblyczōne.

— Jŏ — prawiyła starszŏ — ôblykã moje czerwōne zamtowe ôblycze ze francuskim umŏjyniym.

— Jŏ — prawiyła modszŏ — bydã mieć mojã ajnfachowõ spodnicã; ale za to ôblykã mōj mantel we złote kwiŏtki i mōj dyjamyntowy szteker, co niy je ze nojzwyklyjszych.

Posłali po dobrego golŏcza, coby zrobiōł im kipy i napasowoł frizury, i kupiōno nojlepszy parfim.

Zawołały Popieluszkã, żeby im dała dorady, bo miała dobry gust. Popieluszka dała im nojlepsze na świecie dorady, zaôferowała sie nawet, że je uczesze, na co barzo rade sie zgodziyły. Kej to robiyła, ône dō nij pedziały:

— Popieluszko, niy chciała byś pōjś na bŏl?

— Ach! — ôdpedziała. — Ino mie wyśmiywŏcie; mie tego niy potrza.

— Mŏsz recht — prawiyły. — Ludzie by sie smiŏli, kej by ôbŏczyli Popieluchã iś na bŏl.

Kożdy inkszy niż Popieluszka by im krziwo wosy zrobiōł, ale ôna była moc dobrŏ i uczesała je wybornie. Były tak poruszōne ôd radości, iże bez hned dwa dni nic niy jadły. Bez dwanŏście szplŏtek było przerwano skirz ściōnganiŏ ich, żeby miały ciyńsze talije, i durch stoły przed zdrzadłym. W kōńcu prziszoł tyn szczyńśliwy dziyń. Ône poszły, a Popieluszka filowała za niymi tak dugo, jak mogła. Kej je straciyła z ôczōw, to wziōnła płakać.

Jeji pŏtka, co jã ôbŏczyła cołkõ we płaczkach, ôna jã spytała, co sie stało.

— Moc bych chciała… Moc bych chciała… — Tak ciynżko płakała, iże niy była w sztańdzie skōńczyć.

Pŏtka, co była wrōżkōm, prawiyła dō nij:

— Chciała byś pōjś na bŏl, pra?

— Niystety! Ja — pedziała Popieluszka ze wielkim zdychniyńciym.

— Dobre! A bydziesz grzecznŏ? — rzekła pŏtka — Poślã cie tam.

Powiedła jã do swojij izby i pedziała dō nij:

— Bieżej do zygrody i prziniyś mi baniã.

Popieluszka poszła niyzawodnie sebrać nojlepszõ, jakõ mogła znojś, i prziniosła jã pŏtce, choć niy umiała sie wyforsztelować, jak ta bania mŏ jij pōmōc pōjś na bŏl. Pŏtka wyszkrobała ś nij cołki postrzodek, niy ôstawiyła nic ôkrōm skōrki. Trzasła rōżdżkōm w baniã, a ta zarŏz sie umiyniyła w piyknõ kolasã, cołkõ pozłŏcanõ.

Potym poszła wejzdrzeć do swojij szłapki na myszy, kaj znŏdła sześ myszy, wszyske żywe, i kŏzała Popieluszce leko dźwignōńć szłapkã i kożdõ mysz, jak wychodziyła, ôna tykała rōżdżkōm, a mysz sie umiyniała niyzawodnie we piyknego kōnia, co w sumie dało moc dobry forszpōng sześciu jabkowitych szymli.

Bez to, że niy miała kuczera, Popieluszka prawiyła:

— Pōdã i ôbŏczã, eli we łapce na szczury niy ma szczura. Zrobiymy ś niego kuczera.

— Mŏsz recht — ôdpedziała jij pŏtka. — Idź i ôbŏcz.

Popieluszka prziniosła łapkã, a w nij były trzi sroge szczury. Wrōżka wybrała tego, co mioł nojsrogszõ brodã, tykła go rōżdżkōm i umiyniyła go w rubego, szpaśnego kuczera, co mioł nojpiykniyjsze wōnsy, jake ôczy widziały.

Potym prawiyła dō nij:

— Idź zaś do zygrody, a za giskanōm znojdziesz sześ jaszczurek. Prziniyś je dō mie.

Zarŏz jak to zrobiyła, to pŏtka umiyniyła je we sześciu bedyntrōw, co niyzawodnie sie wdrŏpali na zadek ôd kolasy we swojich piyknych liwryjach i trzimali sie, choby bez cołke życie niy robiyli nic inkszego. Wrōżka pedziała tedy do Popieluszki:

— I co? To styknie, żeby pōjś na bŏl, niy je żeś kōntyntŏ?

— Ô toć — prawiyła — ale pōdã jŏ tak? We tych ôszkliwych kwantach?

Jeji pŏtka tykła jã ino rōżdżkōm i w tyj samyj chwili jeji ôblyczynie umiyniyło sie we ôblycze ze złota i strzybra, cołke wysadzane klejnotami. Na kōniec dała jij pŏrã szklannych pantŏfelkōw, nojfajniyjszych na świecie. Tak wysztiglowanŏ wsiadła do kolasy, ale pŏtka przikŏzała jij, by we żŏdnym przipŏdku niy ôstŏwała dużyj aniżeli do pōłnocy, i ôstrzegła jã, iże jeźli ôstanie chwilã dużyj, to kolasa sie umiyni nazŏd we baniã, kōnie w myszy, kuczer we szczura, bedyntry we jaszczurki, a jeji ôblyczynie wrōci do swojij dŏwnyj formy.

Ôbiecała pŏtce, iże wyjdzie z bŏlu przed pōłnocōm, a potym ôdjechała, cołkŏ fōrt ôd radości. Krōlōw syn, co mu pedziano, iże przibyła szumnŏ princesa, co jij żŏdyn niy znoł, wybieżoł, żeby jã przijmnōńć. Podoł jij rynkã, kej wysiŏdała z kolasy, i prziwiyd jã do zalu, kaj było cołke tŏwarzistwo. Niyzawodnie zapadła głymbokŏ cisza. Wszyscy przestali tańcować, a skrzipka przestała grać, tak moc wszyscy byli ôczarowani niyôbyczajnōm szumnościōm ôd niyznōmyj.

Niy było słychać nic, ino zmiyszany szum:

— Je, jakŏ ôna piyknŏ!

Drugŏ tajla

Przekłady tyj i inkszych bŏjek znojdziecie we Bibliŏtyce Silling.