Pamiyntnik gōrnika – fragmynta

Pamiyntnik Edwarda Jelyń

Pisany w siedymdziesiōntym i piōntym roku, a pisany ôd 1 października 1930 roku.

Jŏ, Edward, urodziłech sie 25 października 1855 roku we Wielkiym Dubynsku, w tym dōmie, gdzie teraz Cipowie prosto tyj studnie, ktorŏ jest na Nŏwsiu, miyszkajōm.

Gdych był 6 lŏt stary, poczōn żech chodzić do szkoły, za niejakiego rechtora, ktory sie nazywoł Szpak. A że tu do Dymbiyńska tyż z innych wsi do szkoły chodziyli, bo poblisku szkoły nie było, na przikład Starŏ Wieś, Czerwiōnka, Czuchōw, Jaśkowice, Rybōwka, tak my mieli we szkole ciasno, tōż my, te małe dzieci, musieli na ziymi pod tymi piyrwszymi ławkami siedzieć. Tōż sie nŏs tyż ani nie pytoł, bo nŏs nie widzioł.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Tak ale tyż prziszła rŏz na nŏs kolyj, co sie tyż i nŏs zapytoł, ale jak to takie cieluszki bardzo mało który by i u a znoł. Aże prziszło na mie, tak jŏ z tyj ziymie stoł, i czytōm i u a i tak dalyj, a ôn mi dalyj karty przewrŏcoł, a jŏ mu czytōm jak na spamiyńć. Bo nieboszczyk brat Jan już był chodziył dwa lata przedy mnōm do szkoły, tak ech jŏ wiyncyj siedzioł w tych jego ksiōnżkach, niż ôn, i wiyncyj ech umioł, niż ôn. Tak gdych tak czytoł przed tym rechtorym, a ôn mi jyno dalyj te karty przewrŏcŏ i ani mi nie mōg nastyknōńć przewrŏcać, bo kiedy jŏ już naprzōd wiedzioł, co na prziszłyj karcie stoji. Tak mi potym mōwi: Przestōń, bo tego dość.

I patrzy na mie i mōwi mi: A gdzieżeś sie ty już tela nauczył? Jŏ mu mōwiã: w Johannowych ksiōnżkach w dōma. A ôn mi mōwi: Dyć ani Johann nie umi tak jak ty czytać, chociŏż już dwa lata do szkoły chodzi. Tak ôd dzisiejszego dnia nie bydziesz miyndzy cieluszkami siedzioł. I tak mie zarŏz do drugiyj klasy przesadziōł. I tak w tym jednym roku aże do trzeciyj klasy przesadzōnych zostoł, a jŏ ôd tyj uciechy toch ani spać niy mōg, jynoch sie we dnie i w nocy uczył, bo mōj nieboszczyk ôjciec był szewcym, tōż robiōł i w nocy, przi świetle, a jŏ sie przi tym uczył i rozmajte historyje abo żywoty świyntych mu czytowoł. Tōż sie ôjcowie nad tōm mojōm naukōm bardzo cieszyli, ale do szkoły jakiyj wyższyj dać niy mōgli, bo nŏs było sześcioro. A ôjciec przi tym szewiectwie niewiela zarobiōł, tak mie niy mōg nikaj do wyższych szkōł posłać. Razu jednego posłoł ksiōndz nieboszczyk Walczuch po ôjca i mōwił mu, co to chce sy mnōm robić, jeżeli mie to do jakiyj nauki nie pośle. Ale ôjciec mu mōwi: Do roboty pujdzie, bo jŏ na szkoły piyniyndzy niy mōm. Gdyby był powiedzioł ôjcu, że mu tyż na mie co pōmoże, tobych możno dzisiej bergmańskim inwalidym nie był. A terŏz jeszcze rŏz, co sie tyczy szkoły, jŏ nieboszczyka brata daleko w nauce minōł, tak że w klasie za mnōm siadowoł, a ôdy mie ôdpisowoł.

Tak jakech był dobry, toch mu pozwŏloł ôdpisać, ale jakech był zły, to nie. Tōż ôn ôd złości mie pod ławkami szczypoł. Tōż jŏ wrzask. Tōż rechtōr sie zarŏz pytoł: Co takiygo? Jŏ mu mōwiã, iże mie jyno Johann pod ławkōm szczypie, że mu nie dōm ôdpisować. Tōż wtedy sie niy mioł co ôblizować. A ku tymu tyż był i zły na mie, bo jak rechtōr poszoł do kościoła ôrgany grać, tōż jŏ musioł, zatym ôn był w kościele, dzieci uczyć. A czasym to trwało dość długo, jak był jaki ślub albo jaki uroczysty pogrzyb. Tōż ôn mie musioł tak słuchać, jak insze dzieci, bo jak nie, toch go zarŏz zapisoł, tak jak insze dzieci. A jak mie jeszcze nie usłuchli, toch pisoł pod mianami krziżyki, co znaczyło, że tuplowanie nie słuchoł. Tak jak rechtōr prziszoł, a wziōn ôdy mie tã tabliczkã z tymi mianami, tōż wiela ich było zapisanych, tela ich dostało ciyngi, a co mieli pod mianami krziżyki, to jeszcze wiyncyj. Bo mōwił: Jak jŏ go tu na mojim miyjscu ôstawiã, to go tak musicie słuchać jak mie. Tōż jak na inszy rŏz zaś poszed do kościoła, toch mioł jeszcze ciszyj we szkole, jak gdyby ôn sam był. A ktory mi sie nie sprawowoł, toch go zapisoł. Tōż jak mioł rechtōr z kościoła przijść, tōż wszyjscy ci, co byli zapisani, kole mie, a mōwili: Eduśku, Eduśku! Wymŏż mie, wymŏż mie. Jedyn mōwi: jŏ ci dōm chleba, drugi mōwi: jŏ ci dōm placka, jyno mie wymŏż. Bo sie go wszyjscy boli, bo ôn ich barzij biōł, jakech jŏ uczył, niżeli ôn sōm. A jŏ ich tyż dużo wymazoł, bele jyno doł chleba abo placka, bo kiej go tyż w dōma nie było, chyba w niedzielã był chlyb a kawa. To my sie już naprzōd radowali niedzieli, że zaś bydzie chlyb z kawōm. Jednym słowym w dōma była śmierdzōncŏ biyda, a ku tymu jeszcze ôjciec piōł gorzołã, a fest, a jak sie ôpiōł, to chto mu prziszoł pod rynkã, to proł, bo był bardzo mocny. I wiela razy matki niebogi za włosy smykoł, i wiela razy na dworze w nocy pokutowała, jak sie ôpiōł.

Co sie zaś tyczy dōmowyj roboty, to gdy sie prziszło ze szkoły, to sie pasło gyńsi abo krowã, a przi tym sie rozmaite figle wyrŏbiało. Ale czasym co sie i przi tych figlach mocno ôberwało. Na przikład jŏ chyciōł w lesie strokã i ta stroka tak sie ku mie prziłasiyła, że kaj jŏ szed, to ôna zy mnōm. I tak ech jednego razu gnoł gyńsi na pole, a moja stroka na mojim ramiyniu. I jak ech już był niedaleko naszego pola, wołŏ jedyn na mie, ktory tyż gyńsi pas w kartoflach: Żyń sam ku mie, możesz se zy mnōm gyńsi w naszych kartoflach paść, a jŏ mōm chlyb ze syrym, to go dōmy stroce. Pognołech ku niymu. Stroka zeżarła syr, a my suchy chlyb. Jak my tyn chlyb zjedli, tak my sie dali do figlōw, potym do zapasōw. Tak jŏ uciōn nim dwa razy, i jużech wiyncyj nie chcioł, ale ônego było gańba, że dycko był na spodku, i mōwi: Muszymy do trzeciego razu iść, bo by nōm diŏboł siłã ôdebroł. Tak my sie chyciyli trzeci rŏz i jŏ rżnōł zaś nim na ziymiã, a ôn sie boł, że sie piźnie, tak mie jednōm rynkōm bez poły trzimoł, a drugõ wyciōngnōł ku ziymi. I bync ôba na rynkã. Potym wziōn wrzeszczeć: Rynkaś mi złōmoł, rynkaś mi złōmoł! Jŏ go chytōm za niã, ale rynka zaś bync nazŏd.