Nie bać się, nie kłamać i nie kraść

Nebát se, nelhat a nekrást. Nie bać się, nie kłamać i nie kraść – to wezwanie czy też motto czeska popkultura przypisuje Tomaszowi Masarykowi. Masaryk zwany jest w Czechach ojcem czeskiej niepodległości, dokładnie tak samo jak w Polsce Piłsudski – ojcem polskiej. Ale jakże skrajnie różni to ojcowie, jakże odmienne kraje, tradycje, usposobienia, kompetencje!

Masaryk – intelektualista, filozof, profesor Uniwersytetu w Pradze, ale i pierwszy, długoletni prezydent Czechosłowacji. Postać istotna, ciesząca się ogromnym szacunkiem. Czechem był z pewnością wybitnym, choć jego czeskość – jako urodzonego na Morawach syna Słowaka i Niemki – była czeskością niebanalną. Gdyby urodził się w Polsce z analogicznym ładunkiem polskości w genach, jego kariera prezydencka – o ile by jakimś niewiarygodnym zrządzeniem losu w ogóle zaistniała – nie zaprowadziłaby go przypuszczalnie dalej niż do “Zachęty”, prawdziwej lub metaforycznej. W przypadku Gabriela Narutowicza, też profesora i też pierwszego prezydenta (tyle że Polski, nie Czech), do którego tutaj oczywiście nawiązuję, nie trzeba było zresztą pogmatwanego pochodzenia, by z pomocą rodaka gwałtownie zakończyć życie. Wystarczyło zostać wybranym głosami m.in. mniejszości narodowych (jeśli kogoś interesuje, głosy której z licznych mniejszości polskim nacjonalistom najbardziej przeszkadzały, to podaję treść jednego z transparentów widocznych podczas endeckich protestów przeciw Narutowiczowi: “Precz z wybrańcem Żydów”). Masarykowi natomiast nie przerwał kariery żaden degenerat, przez co dane mu było przejść do historii swego kraju jako prezydent nie tylko pierwszy, ale i najdłużej urzędujący.

Młody Masaryk nie mógł liczyć na wsparcie finansowe rodziców, bo ci nie posiadali majątku, a w nim pracowali jako woźnica i służąca. Nie pociągało go jednak najwyraźniej życie terrorysty i złodzieja rabującego transporty pocztowe i pociągi, czego nie można powiedzieć o młodszym od niego o 17 lat Piłsudskim. Początkowo, ojciec niepodległości czeskiej zarobkował więc jako kowal, a gdy już się odkuł wyruszył zdobywać wiedzę. Najpierw po maturę, potem na studia: w Brnie, Wiedniu i w Lipsku. W 1882 r. został profesorem filozofii Uniwersytetu Praskiego. Z polityką związał się na poważnie, gdy w 1891 r. wszedł do austriackiego parlamentu jako przedstawiciel Partii Młodych Czechów, jednak działał głównie na rzecz poszerzenia wpływów politycznych mniejszości narodowych w monarchii Habsburgów. Na rzecz czeskiej niepodległości i dezintegracji naddunajskiej monarchii zaczął angażować się otwarcie dopiero, gdy zaczęło to mieć jakiś sens – kiedy na arenie europejskiej poprzestawiano pionki i zaistniały sprzyjające okoliczności, dające szansę odniesienia sukcesu. Czyli w trakcie Wielkiej Wojny.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Po wojnie Masaryk uznany został arbitralnie przez aliantów za głowę państwa, ale już w 1920 r. potwierdził swoją pozycję wygrywając w demokratycznych wyborach. Nie tylko nie bał się odpowiedzialności, przez co władzę sprawował osobiście, nie przez ślepo oddane sobie marionetki wywindowane na wysokie stanowiska, ale nie obawiał się również weryfikować swej legitymacji do rządzenia na drodze demokratycznych wyborów. Wygrał je cztery razy, zanim wycofał się z życia politycznego ze względu na kłopoty zdrowotne. Nie potrzebował zatem – i tu kolejna różnica między nim a Piłsudskim – urządzać zbrojnej rebelii przeciw demokratycznie wybranemu rządowi, zabijać setek rodaków lojalnych wobec prawowitych władz, łamać konstytucji i rządzić latami bez podstawy prawnej, w pogardzie dla parlamentaryzmu, opierając się na brutalnej sile wojska. Nie nadał również Masaryk sobie samemu stopnia marszałka armii, a to także zupełnie inaczej niż Piłsudski. Być może różnice w podejściu do kwestii sprawowania rządów między Masarykiem i Piłsudskim wynikały z tego, że prezydent Czechosłowacji miał co prawda za sobą przeszłość politycznego kontestatora, ale poza okresem wojennym była to kontestacja w granicach obowiązującego prawa i cywilizowanego obyczaju. Przeszłość Piłsudskiego zaś była przeszłością terrorystyczną, zbójecką.

W młodości był Masaryk zagorzałym polonofilem, interesowała go kultura północnych sąsiadów, a nawet nauczył się języka polskiego. Z czasem stało się jednak dla niego jasne, że Polacy sympatyczni potrafią być jedynie “pod wozem”, bo gdy kaprys historii rzuci ich “na wóz”, pozytywne nastawienie ulatuje bez śladu w przestworza. Wyswobodzeni spod imperialnego rosyjskiego buta niedawni poddani cara zachowali co prawda swój własny język, ale ich konstrukcja mentalna w całości ukształtowana została przez państwo rosyjskie, z wszystkimi jego polityczno-społecznymi patologiami, upodobaniem do autorytaryzmu i imperialnymi zamiłowaniami. Tak jakby jedyną rzeczą, która Polakom w imperium cara przeszkadzała był brak Polaków u władzy. Dlatego uważał Masaryk odrodzoną Polskę za znacznie mniejszą, znacznie słabszą i dysponującą skromniejszymi zasobami kopię Rosji. Taką miniaturkę. I ja się z prezydentem Czechosłowacji zgadzam w tej kwestii całkowicie.

Arkadiusz Poźniak-Podgórski – gebürtiger wie auch überzeugter Tarnowitzer, letzter Untertan Seiner Majestät Kaiser Wilhelms. Ingenieur, Unternehmer, Schlesier, Deutscher, Pole, Böhme, und beim intensiveren Nachforschen sogar Ruthene. Ein Mensch des Grenzlandes.

 Polecamy także inne teksty autora na blogu „Na krańcu królestwa”.