Lekcyjo: Co wiysz ô ślōnskij godce?

Ô lekcyji

Lekcyjo narychtowano je ekstra z myślōm ô piyrszym kōntakcie ze ślōnskōm godkōm. Szkolorze, co niy majōm we swojim ôbtoczyniu ślōnskij godki, mogōm sie ô nij przewiedzieć i zweryfikować stereotypy na jij tymat. Szkolorze, kierzi sie ś niōm stykajōm, poszyrzōm swoja wiedza ô godce i poznajōm szyrszy kōntekst fungowanio myńszościowych godek w Polsce i w Europie. Dostanōm tyż przileżytość, coby wkludzić swojich kamratōw w świat ślōnskij godki, a samymu dostać materyjo do dalszych podszukōnkōw.

Lekcyjo narychtowano je do szkolorzy z VII-VIII klasy. W bardzij dyskusyjnym ujyńciu nadowo sie tyż do szkolorzy w postrzednich szkołach. Niykiere zadania majōm forma quizu. Inksze majōm forma ôtwartych pytań, ôd kierych rechtōr może przelyź abo do dyskusyje (we starszych grupach), abo do wytuplikowanio tymatu (w modszych). Wszyskie bazujōm na godce rechtora ze szkolorzami.

Zadanie 1: Typowanie

Rechtōr dowo pytanie, a kożdy szkolorz typuje ôdpowiydź. Na ôstatku rechtōr pado, jako je dobro ôdpowiedź i kiery szkolorz bōł nojbliżyj nij.

Ile jest języków na świecie?
Ok. 7100, 6000-8000 (w zależności od przyjętych kryteriów)

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Ile języków jest scyfryzowanych, wspieranych w internecie?
Ok. 1000 jest jest wspieranych/obsługiwanych, połowa w ogóle nie istnieje cyfrowo (źródło: Language Digitization Initiative – United Nations Partnerships)

Ile języków jest poliwalentnych, czyli takich, które ogarniają większość sfer: życie codzienne, język naukowy, religijny, literacki, itp?
Ok. 180

Ile książek ukazuje się rocznie po polsku?
Ok. 34000

Ile książek ukazuje się rocznie po śląsku?
Ok. 12 (2023 rok)

Ile jest użytkowników śląskiego?
458 tysięcy, z czego 53 tysiące mówią w domu tylko po śląsku

Zadanie 2: Języki a kraje i regiony

Rechtōr pokazuje fana ôd kraju/regiōnu i pyto sie:

• Co to za kraj/region?
• Jaki jest jego dominujący, najpowszechniejszy język?
• Czy wiesz, jakie tam są jeszcze inne języki?

Na ôstatku rechtōr pado szkolorzōm ô roztōmajtych przipadkach jynzykowych, z kierych buduje sie ôbroz jynzykowyj rozmajitości: sytuacyjo w Polsce to niy ma ani muster, ani prawidło.

Zadanie 3: Co wiesz o języku śląskim?

Rechtōr prosi szkolorzy ô skōńczynie zdań. Nojprzōd zbiyro ôdpowiedzi, a potym, jedna po drugij, rozwijo, weryfikuje, tuplikuje.
W zadaniu rozchodzi sie ô zbudowanie mapy skojarzyń i ô zmiana skojarzyń we wiedza. Dobrze bydzie tyż skōnfrōntować stereôtypy ô ślōnskij godce, pokozać postawy o charakterze szowinistycznym i nacjonalistycznym, podkryślić prawo społeczności, co używo jakij godki, do reszpektu i włosnego ôbrazu swojij kultury.

Dokończ:
Po śląsku mówią… (przykładowe odpowiedzi: Ślązacy, starzy ludzie, nikt nie mówi po śląsku, ludzie niewykształceni, itp – okazja do weryfikacji stereotypów)
Śląski to… (język, gwara, dialekt, etnolekt, mowa górników – okazja do wyjaśnienia nieadekwatności okreslenia „gwara” względem języka śląskiego, okazja do przedstawienia prawa mniejszości o definiowania swojej kultury)
Śląski to nie jest… (język, gwara, dialekt, etnolekt – jw., okazja do dyskusji)
Po śląsku mówi się w… (Rybniku, Rudzie Śląskiej, kopalni, na wsi, w domu, w okreslonej dzielnicy – okazja do nakreślenia sytuacji języka śląskiego)
Po śląsku nie mówi się… (w kościele, w telewizji, na youtube, nigdzie – okazja do omówienia sfer częstego, rzadkiego i znikomego występowania języka śląskiego)
Śląski brzmi… (jak czeski, niemiecki, wieśniacki, inaczej w jednym miejscu, a inaczej w drugim – okazja do przedstawienia rodziny języków lechickich i zachodniosłowiańskich, okazja do omówienia opozycji język ogólny-język mniejszościowy, okazja do omówienia różnorodności regionalnej języka śląskiego)

Zadanie 4: Co jest, a czego nie ma po śląsku?

Rechtōr pyto sie szkolorzy ô to, jeźli jako sfera kultury mo realizacyje po ślōnsku. Ćwiczynie nadowo sie do grupowego welowanio: ja abo niy. Jak szkolorze znajōm jakie ślōnskie realizacyje, majōm plac ô nich pedzieć. Jak niy – to rechtōr dowo przikłady.

Poezja – tak – poeci Mirosław Syniawa, Karol Gwóźdź i ich wiersze
Biblia – tak – przekłady Gabriela Tobora, fragmenty Zbigniewa Kadłubka
Facebook – tak – przekład społeczościowy
Książki – tak – przykłady, pisarze i tłumacze: Alojzy Lysko, Marcin Melon, Grzegorz Kulik, Grzegorz Buchalik i in.
Radio – nie – pojedyncze audycje
Telewizja – nie – pojedyncze programy, np. Dej pozōr (obecny także na Youtube)
Elementarz – tak – Górnoślōnski Ślabikorz
Nauka śląskiego w szkołach – nie, z wyjątkami w postaci lokalnych inicjatyw i lekcji regionalnych
Nauka przedmiotów w szkołach po śląsku – nie
Youtube – tak, przykłady filmów po śląsku (Dej pozōr, piosenki Valyen Songbird i in.)
Przeglądarka internetowa – tak, przykład Firefoxa
Gry video – tak, pojedyncze, Euro Truck Simulator

Zadanie 5: Usłyszeć po śląsku/przetłumaczyć na polski

Rechtōr prosi szkolorzy ô przełożynie frazy ze ślōnskij na polsko godka w formie zgadowanki.

Słowa i frazy:
rechtōr/rechtōrka (nauczyciel/nauczycielka)
szkolorz/szkolorka (uczeń, uczennica)
fajer (święto)
pōnk sie! (przesuń się)
dej pozōr! (uważaj)
na! (masz, proszę)
pōdź sam! (chodź tutaj)
niy spokopiōłech/niy spokopiyłach (nie rozumiałem/nie zrozumiałam)
sebuj sie! (ściągnij buty)
patrz tam jako! (powodzenia!)
chow sie! (powodzenia!)
skōrzica i kōrzynie (cynamon i pieprz)