Jyndrys, part 2

We piyrszym numerze „Zaraniŏ Ślōnskigo” we 1908 roku szło przeczytać historyjõ pod tytułym „Jyndrys”. Napisoł go Ferdynand Dyrna, co sie narodziōł w Jabłōnkowie, beztōż tekst je napisany po cieszyńsku. Part 1. idzie przeczytać pod tym linkym.

Darymne ôpiyrani! Ani sie nie pozdoł, już go w izbie na ławe przi piecu posadzili.

Strachu mioł borŏk pełne galaty, że aż nim dyrbało jak na mrozie. Boł sie, że czechmōn wie jak z nim bedōm nagrować. Wytrzeszczoł zestraszōne ôczy, skurczył sie, przicis ku piecu i czakoł, nie wiedzioł sōm na co… Zaś pachołcy i dziywki śmiŏli sie z chudŏka i rozmaicie nań dozygali.

Ale Jurek Kubicōw, kierymu do głowy strzeliło, aby Jyndrysa wkludzić do izby i poczynstować go jyny rŏz ôdegnoł dożyrŏczy, a Jyndrysa pocieszoł: – Nie bōj sie Jyndrys, żŏdnŏ krziwda ci nie bedzie. Tu se ôto siednij za stōł, a jydz, a pij, aż sie skulŏsz pod ławe! Abyś ty rŏz wiedział, że to dzisio wiesieli Jōnka Ôciypki, co mi Jewke sfuknył spod nosa! Był ôn moim kamratym, ale sie już skōńczyło. Teraz ty nim bedziesz Jyndrysku, bo wiym, że mi taki gańby nie zrobisz. – Postawił przed Jyndrysa kwaretke gorzały, krygel piwa, dwie tworużki, masny rożek i cygar. Potym zwyrtnył sebōm, zawiyrzgoł, nogōm przicupnył i łap dziewuche pod pazuchy, zaczōn z niōm wywijać, jak szalōny!

Jyndrys zaś zmamlasioł do ôstatka. Jak żyje, taki gościny mu jeszcze żŏdyn nie sprawił. Gymbe rozewrził, ôczy wywalił, i nie wiedzioł, czego sie pryndzy jōńć: czy tej gorzołeczki, czy tego piweczka, lebo tych tworużek, co tak kraśnie wōniały, aż strach!

Muzyka zaś grała, aż mu w uszach huczało, pachołcy-gipczŏcy dziewuchami ôkryncali jak stōnaście! Wiyrzgali, nogami tupali, a najbardzi Jurek Kubicōw!

Naroz przed karczmōm zaryczało, jakby ze sto hyrtōni! Wrzasku, pisku, wyciŏ, aż hruza! Pachołcy, dziywki hurmym do siyni, aby sie podziwać co sie też to za dziwy robiōm na polu. Jyny Jurek Kubica i jego kamraci z izby sie niegjyni, szak wiedzieli, te to Bujŏczkowŏ banda tak ryczy i czuli, co sie w karczmie bedzie robiło. jednak po sobie znać nie dali, że sie do bitki sposobiōm, ale muzyce grać kŏzali i tańczyli z takōm uciechōm, że żŏdyn z nich ani niezwŏżoł na zgraje, co sie kupōm poczyna prać i ciść do izby.

Tōm bande Bujŏczkowōm znali już wszyndy. Była to zgraja zebrano ze samej hołoty. Hersztym ich był Kareł Bujok, nejstarszy z trzech braci, chachar skōńczōny, kiery już baji ôdbył sztudacyj na Miyrowie. Był z niego chłop siŏdły, krympy, piersiska jak u byka, ôczy mioł iście zbujecki, pysczysko szrōmami zeszpecōne, zmasarzōne, a nosisko skrziwiōne, w korzyniu rozmiażdżōne; musiał po nim kiejsi pierōńsko ôberwać!

Jak sie weprali do izby, tak se też zaczyni poczynać. Ôbsiedli długi stōł, a każdy sie na ławie rozpiyroł, jakby jaki pōn. Kŏzali se dwa pōłlitry ôstrej z rumym, potym wursztu i piwa. Kareł, jak se popił i pojŏd, stanył rozkroczōny przi szynkfasie, cygar se zakurził i rozglōndoł sie po izbie, taniecznikōw mustrowoł.

Bezmała chcioł wyśledzić, czy sōm jacy do bitki, a wiela ich. Narŏz sie hersztowi ôczy zaiskrziły! Ujrzoł na drugim kōńcu Jurka Kubice jak prawie dziewuche broł do tańca.

– Dobre! – pōmyślał se, – z tym zacznym! I przecis sie przez dziywki ku przodku a stanył tak, aby go Jurek ni mōg w tańcu ōminyć i śledził go ôczami tak kocur myszy.
Ale Jurek, diŏsek wie, zamiast sie przibliżyć skryncił z dziewuchōm na postrzodek i Karła ôminył. I tak rŏz, drugi rŏz i trzeci rŏz!

Teraz sie Kareł zamroczył i zymbiska zacis ze złości, że mu ôbezgło, co se jak dobrze ôbmyślił. Chcioł sie już baji cofnyć, aby złość kwaretkōm zalŏć, a tu Jurek nie do postrzodka, ale prościutko ku niymu z dziewuchōm zakrynco. Ledwo go spostrzyg, wartko bokym stanył, łokieć wystawił – a Jurek prask do niego, jakby do buka, a mało sie z dziewuchōm nie wywrōcił! Ale Jurek niegłupi, wiedzioł czego Kareł chcioł po nim, i jakby nic, dali zwyrtoł ô ducha!

Zdało sie, że Kareł puknie ze złości! Przecã mu sie na muzykach po teraz dycki powiōdło, że co do kierego sturził, to zwada powstała, a ze zwady praczka, jego najmilejszo uciecha! A tu tyn hrōmski Jura, ani sie nie ôdezwoł! I zaklnył straszecznie, na zymbach zazgrzitoł, przebił sie ku stołu i chycił za krygel, aby sie piwym ôchłōdzić. Ale sie pōmylił, bo krygel jakby do stołu przikuty!

Podziwoł sie, kigōnoście krygel dzierży – a to Jyndrys! Dzierżoł chłopisko krygliczek całōm siłōm i brōnił piweczka jakby skarbu jakigo. Spojrzoł na Karła i głupio sie uśmiechnył we strachu ô piwko, kiere mu chcōm na moc wydrzić.

– Puszczej, cōż dzierżysz! – Eh bo, dyć to moje. – Psińco twoje, boś go ukrŏd, pierōnie! – Eh ni, bo mi go kŏzali. – Ale Kareł nie patrził, jego, czy nie jego, wyrwał Jyndrysowi krygel z gŏrści, piwo duszkym wypił i prōżny mu pod nos postawił . . . – Na, żebrŏku stary, wody sie nachlastej, a nie piwa!

Widzioł to Jurek Kubicōw i do Bujŏczka prziszkoczył. – Ty łachu złorzeczōny, cōż ty chłopu krziwdym robisz! Cudze piwo bedziesz chlastoł? – Mylcz a nie pyskuj, bo tu ni mosz nic do rzeczy! – Prawie, że jŏ tu mōm co do rzeczy złodzieju milijōński! Zapłaciłeś ty to piwo, żeś go wychlastoł? ty żabo parszywŏ. – A tyś go zapłacił? Psiŏ duszo zatracōnŏ, idź bo cie gichnym, aż ci sie hned pyskym czerwiōnka puści! – Jŏ go zapłacił, jŏ abyś wiedzioł kołtōniu, jŏ go zapłacił. A teraz ty zapłać, kiejś wychlastoł, chacharze złodziejski! – Jŏ chachar? jŏ mōm zapłacić, co, jŏ mōm zapłacić?! Na, mŏsz zapłate, pierōnie – i Liz! Jurka przez gymbe, aż mu czŏpka z głowy spadła! Ale Jurek gibczŏk nie darował i pac! Karła piyńściōm po pysku! Ôtrzyns sie herszt Bujŏczek jak niedźwiedź i wściekły skoczył na Jurka.

Zaczyni sie ôba milijōńsko zmŏgać. Targali sebōm, piyńściami po głowach sie prali, jedyn drugigo prōbowoł na ziym ôbalić! Powstoł poczōntek bijatyki!

Midzy pachołkami zaś zawrzało. Ôtoczyli kołym pasownikōw, a kiedy Bujŏczek noge Jurkowi poderwoł, ô ziym nim maznył i piyńściōm po głowie zaczōn bić, skoczyli Jurka ratować, i Bujŏczka jak bili tak bili, kany sie dało. Kareł zaś jak byk rozhuckany, skŏkoł, ryczoł, piyńściōm walił koło siebie! Ale już też prziskoczyła jego banda mu na pōmoc. Skoczyli jak psy na pachołkōw! I zaczła sie bijatyka na dobre.

Dziewuchy widziały, że taki taniec nie dlŏ nich, prask dwiyrzami, siyniōm do pola i uciekały ku chałupie jak kury przed krogulcym!

Pasownicy wrzaskem, wycim, przeklinanim całōm izbōm, zatrzyńsli, aż szyby drżały.

Skŏkali jedyn do drugigo, jak dziwŏcy kohuci i prali, bili po głowach, po pyskach, po uchu, po nosie, że sie już i krew lŏć poczyna. – Młōcili sie piyńściami, jakby cepami miyrwe w stodole! Wścieklizna brała wszyckich coroz to wiynkszŏ, krziki, wycia ustŏwały corŏz to bardzi. StypiIi sie za hyrtōnie i poczyni dusić, aż pyski siniały, ôczyska na wyrch wyłaziły. Kupami po ziymi sie kulali, zwijali, charczoł każdy i sapioł. Nic sto gadōw, kiedy sie zacznōm gryźć i żrać!

A jak już duszyniŏ było dość, zaczyny stołki trzeszczeć, krygle furczeć i brzinczeć, co tak nimi szastali, bili, walili I krziki, ryki wzmogły sie ôkropnie, jynkaniŏ, stynkaniŏ, zwuczyniŏ corŏz wiyncej. Krew sie loła jak w masarni. Tak strasznej, ôkropnej bitki w karczmie „pod gruszkōm” nigdy jeszcze nie było!

Jyndrys boroczysko, bardzo zesmutnioł, kiedy mu Kareł, ta zło dusza, piwko z krygla wypił a wody mu sie napić kŏzoł. Eh, bo też mioł nieszczyńsci z tym piwkym: jedno mu Francek rozloł, drugi tyn czert Bujŏczek wychlastoł! A przecã ôn stary Jyndrys, ani jednymu, ani drugimu nic złego nie uczynił. Nie szło mu tak ô te zlywki, bo ōne ciepłe, gorski, złe! dość sie ich już insze razy napił jeszcze napije. Ale to piweczko w krygliczku było taki szwarne, taki czyrstwiutki, a czŏpeczke miało takōm pieknōm, gynściutkōm!

Myśloł se go Jyndrys pieknie, pōmalutku ku tworużkōm przipijać, że gorzołke już mioł wypitōm, pōł tworużki i kōnsek rożka za jadrami, chcioł sie teraz piweczka natutać i chycił krygliczek ôbiyma rynkami, prziziyroł sie mu, do niego uśmiychoł, bo przeca tak hroźnie pieknie to piweczko wōniało, aż sie ślina w gymbie zbiyrała.

Ale bo też z tego Jurka Kubicowego dobre chłapczysko. Niech mu też za to pōnbōczek stokrotnie wynagrodzi na zdrowiu, na szczynściu, na wszyckim, tej roztōmiłej jagōdce, co ze starym żebrŏkym Jyndrysym taki mioł przecã miłosierdzi. I ôd wdziynczności i uciechy jakōm mioł, zwilżyły sie jyndrysowi mdłe ôczy. A tu tyn złorzeczyniec wydrził i wypił piweczko a z nim całōm jyndrysowōm ucieche! Żeby choć chudaczysko tego piwka był liznył, ni! tela co go jyny powōnioł!

l tōż boroczysko zesmutnioł bardziucno, tak, że ani nie czuł, ani nie widzioł, jak gwōli jego piweczka Jurek z Karłym nejprzōd zwade, a potym bitke zaczyni. Aż dziepro wrzaski i ryki Jyndrysa jakby ôbudziły i zlynk sie straszecznie, kiedy widzioł co sie robi, że to już nie taniec żŏdyn, ale bitka hrozno; kiedy poczuł, że to już nie muzyka gro, ale ludzie wyjōm i złorzeczōm!

Strach wielkucny go ôgamył i poczōn nim pytlować i zdało mu sie, że wpŏd kansi miyndzy zgraje wściekłych psōw, co go chcōm kōnsać, zagryźć, na kōnski poszarpać!

Że już nie w karczmie siedzi, ale kansi w piekle miyndzi czertami, a ci skoczōm, ryczōm, wyjōm, zymbami zgrzitajōm, widłami żgajōm, lańcuchami brzinkajōm, a w postrzodku nich sōm ancykryst, taki straszny, dziwŏki, jak niedźwiedź kudłaty! I widzioł Jyndrys, jak tyn ancykryst łapami wali. jakby pierōn bił, zymbiskami szczekŏ jak wilk poraniōny! A ôczyska u niego taki ôkropne, hrozne, jakby pełne siarki i ôgnia, a iskry sie z nich sypiōm jak ze snopa! Zlynk sie tych ôczy ôkropnie, bo sie na niego tak szpatnie, strasznie dziwały, ôgniym na niego sypały. Narŏz Jyndrysowi ôczy ôsłupiały. Widzioł i poznoł w ancykryście swego krziwdziciela, złorzeczōnōm dusze, Karła Bujŏczka! I zdryntwioł, bo mu sie zdało, że tyn Kareł–ancykryst na niego sie zagjyrzŏ, lańcuchym grozi, a tyn lańcuch tak przeca strasznie szczyrkŏ, brzinczy. I przimknōł Jyndrys zdziwŏczōne ôczy, skurczył sie z przerażyniŏ! Wtym brzink! Krygel w jego głowe – i Jyndrys zwalił sie z ławy pod stōł, jak wiyrzba sprōchnianŏ, kiedy pierōn do ni strzeli.

W tej chwili też lampa zgasła i ćma sie w izbie zrobiło, jak w miechu. Może kiery rznył do lampy, a może jōm i wiater zgasił, bo narŏz fuknyl przez izbe, że aż ôknym zatrzasło i szybki, jaki jeszcze zostały, z brzinkym wyleciały. A przi tym cosi zawuczało, zajynczało przeraźliwie. I jak gdyby wszyckim narŏz siły poodbiyroł, garła pozazdziyrgoł, ôd razu bitke przerwali, a wrzaski, ryki ustały; jyny pluca zadyszane charczały i sapiały jakby po jaki ciynżki robocie. Nikierych baji troche strach ôgarnył, jak tak zazwuczało, a Jurek to sie wartko przeżegnoł na myślōnke, że to śmierć tak zajynczała i ôknym zatrzasła.

l tak chwilke sie żŏdyn ani nie ruszył ani giōn, bo ćma wszyckich ôślepiła.

Dziepro gwizd za ôknami nimi poruszoł i zaczyni sie pojedni ciść i prać dwiyrzami, ôknami do pola. Byli to z bandy Bujŏczkowej, na kierych herszt Kareł zagwizdał.

Wypŏd ôn z izby na pole, zaledwo sic ćma zrobiła. Zmordowany, stłōczōny, zbity na „kwaśne jabko”, głowsko, pysk ôkropnie skrwawiōne, ôdziyż na strzimpy–strzampy stargane! Nic dziwnego! szak z trzyma czy nie wiyncej chłopami ôd razu miał robote, a ci przikłŏdali milijōńsko! l zebroł teraz swojōm bande, kierej sie nie miyni dostało jak samymu hersztowi, i w kity przez prziłog do lasa! Zanim Jurek i pachołcy wyszli przed karczme, ô Bujŏczku i jego zgraji już słychu– dychu nie było!

Poczyni sie teraz pachołcy przi studni z krwi ôbmywać, rany ôwiōnzywać, z potu i prochu sie ôciyrać. Bo też nie jedyn z nich ôberwał czercigo! Nejwiyncej sie bezmała Jurkowi dostało, bo mioł i głowe skrwawiōnōm, i siniec jak piyńść pod ôkym, a palec szkaradnie skōnsany. Ale to nic! Głōwna wiec, że Bujoczkowi i jego bandzie portki porzōndnie wytrzepali!

Karczmŏrz, jak widzioł, że sie wziyni za pyski i karczme mu chcōm rozwalić, hajdy do fojta i po szandarōw!

I tōż prziszli fojt, prziszeł szandar, w karczmie zrobić porzōndek. Spostrzegli jednak ôd razu, że już nima ani w czym. Ôkna wytłōczōne, w karczmie ćma, a na polu grōmada pachołkōw chustami ôwiōnzanych. Znakōw dość, aby poznać, że po wojnie. Rozkŏzoł teraz fojt pachołkōm, by sie z miejsca nie ruszyli, karczmŏrz zaś światło rożgnył i weszli do szynkowni. jak też weszli, tak ô mało lampy z gŏrści nie upuścił z przerażyniŏ, jak uwidzioł, co sie w izbie porobiło! Stoły sprzewracane, stołki, ławki połōmane, szyby w ôknach wybite, szklōnki, flaszki rozciepane, potłuczōne, a na dłożce kałuże krwi, z piwym, z błotym zmiyszanej! Zgroza go ôgarnyła, a łzy mu sie z ôczy puściły na widok telowej szkody.

Fojt aż zgłupioł, ôczōm swojim nie dowierzoł i spoglōndoł na szandara, co tyn na to! A szandar rozglōndoł sie po izbie, prziziyroł sie wszyckimu i każdōm wiec, czy była całŏ, czy strzaskanŏ, dobrze ôbejrzoł. Narŏz spostrzyg, że pod stołym przi piecu chłopisko leży, jednako ôżrałe, bo jakōżby inaczy. Posturkoł chłopa kolbōm, aby go do wstŏwaniŏ przinucić: „He, chlape, auf!”

Ale chłop sie ani nie giōn i leżoł dali, twarzōm na dōł, jak baran nieżywy. Ôdstawił teraz karczmŏrz stōł, aby chłopa wydobyć, i poznoł ôd razu, po dziurawym kożuszysku, że to stary Jyndrys leży. Nimożne, żeby sie był z pōłkwaretki tak ôpił! Poczyni chłopym ôbracać, aby go na izbe wysmyczyć, a tu pod nim kałuża krwi, a na koszulsku i na twarzi krwi skrzepłej na palec. Strach sie na niego było podziwać. – Widzieli teraz, że Jyndrys leży bez duszy, zabity! Głowe mioł nad uchym na słychach strzaskanōm, jakby go kiery kładziwym był piznył. Szandar z fojtym uznali, że go musioł kierysi strasznie szklankōm uderzić, bo na ziymi pełno szkła z rozbitego krygla leżało. Szandar szkło do szkatuły pozbiyroł, ksiōnżke wydobył i do ni cosi wpisoł.

Fojt tymczasym skrziczoł na pachołkōw i poczył ich ze szandarym wypytować co i jak było.

Wciaśniutko rano, ledwo słōnko zaczło świecić, sztyrze chłopi zanieśli na noszach trupa Jyndrysa do marowni. Prziszli potym z miasta panowie z becyrku z doktorym i protokol spisali.

A kiedy słōneczko już zachodziło, a niebiczko sie zafarbiło jakby niewinnōm krwiōm nieboszczyka, kopidoli złożyli trupa do grobu pod płotym, przi starej topoli, bez ksiyndza, bez ôjczynasza.

W całej dziedzinie nie było żŏdnego, ôkrōm Jurka Kubicy, co by Jyndrysa polutowoł, choćby jednōm łezkōm za nim zapłakoł. Byli baji nikierzi radzi, że Jyndrys na drugim świecie, bo sie jyny bōnczył, ziymiŏczki i kapuste wyjŏdoł, a nic nie robił, tela co ledwo norōnczke patykōw naciupoł.

Jyny starŏ topōl jakby płaczym szumiała za niewinnōm ôfiarōm przeklyntej bōjki, tej cery złorzeczōnego pijaństwa!