Jyndrys, part 1

We piyrszym numerze „Zaraniŏ Ślōnskigo” we 1908 roku szło przeczytać historyjõ pod tytułym „Jyndrys”. Napisoł go Ferdynand Dyrna, co sie narodziōł w Jabłōnkowie, beztōż tekst je napisany po cieszyńsku.

Żył se rŏz w jednej dziedzinie stare pastyrzisko, a było mu na miano Jyndrys. Ôkrōm starego kożucha z dziurami, co go nigdy ze siebie niesewlykoł, i czy lato czy zima, dycki w nim chodził – ôkrōm starych nogawic, złotanych na wszycki kōńce szmatami, – ôkrōm koszuli czŏrnej jak dłożka i dziurawych kyrpciskōw na nogach, słōmōm wyćpanych, te wyglōndały jakby pōmiotła, nie było nic na tym świateczku, czymby sie chudŏk Jyndrys mōg pochwolić, że to jego. – Zababrany, zafultany, szpinawy, żeby rzepy na nim mōg nasadzić, bōnczył sie Jyndrys po dziedzinie, ôd chałupy do chałupy, aby sie uchować byle czym, co mu gaździnki z miłosierdzia podały. Wyżebrany ziymniŏczek, kapusta, lebo suchy chlebiczek, były jego pożywiynim. Dość, byleby duszyczke wcielisku udzierżeć. – Jak mu co dali, to skurczył sie potym chłopisko kany za piecym w kōńcie i dusił i ćpał ziymniŏczki za jadra, aż mu ôczy na wyrch wyłaziły…

Hrozucnōm mioł gościne, jak mu sie przitrefiło, że mōg kany kości ôblizować. Bo mu tam miynsa nigdy nie dali, katać tam; chyba kiedy przi wiesielu, kany go nigdy nie chybiło. Potym też Jyndrys lizoł, lizoł i cyckoł na kości, i mlaskoł, że mu aż ślina z gymby sie loła. Gryźć chudaczysko już ni mōg, bo zymbiskōw nie było i tōż lizoł i cyckoł. A że miał sumiyni czyste i rzetelne, to też nie krŏd i na złe uczynki nigdy sie nie wdŏwoł, ani też nigdy jeść za darmo nie myśloł. Kany mu dali troche pokarmu, to go chciał mieć zarobiōny. I ciupoł Jyndrys patyki, karkoszki, ciupoł, aż mu sie pociczek szczurkym loł po czole, po gymbie, a przi tym stynkoł i fuczoł jak jeż z płōnkami, bo go już baji i dychaczka tropiła. – Uh!… uh! … aż piszczało w piersiskach …

A jak prziszła noc, to sie Jyndrys wyszkroboł czy to na nŏlepe, czy za piec lebo na ławe. – Spawoł tam, kandy patyki ciupoł, a garce wylizowoł, bo se też na to zasłużył. Nejlepi to mu sie spało we chlywie w coreczku, lebo we żłobie przi krowiczkach, przi cieliczkach. Mioł ich ôn straszecznie rŏd, bo też ōne były jego siostrziczkami, braciszkami ôd malućka. Jako chłapczyska, sierotka biednŏ, posoł ich Jyndrysek na pastwiskach, na ścierniskach, na drapach i przi nich urōs, z nimi żył, do nich gwarził i przimowioł, a krowiczki go rozumiały, cieliczki go rade miały i lizały po rynkach, po gymbie…

A jak se tak Jyndrys leżysko we żłobie wyściyloł, a krowiczki nań chuchały i go grzoły, to potym śnił… Śniły mu sie hańdŏwne czasy, jako zganiŏł krowiczki na grōmadke, gōnił, lŏtoł, skŏkoł po krzŏkach, po kamyczkach, po ściernisku, aż sie szłapka zakrwawiła… – Gwiazdula, wrōć sie!… Hoj hoj! Kajż tam idziesz Strokula!… Łysina! Idziesz z tej kōńczyny!… I puk, puk I z bicza… puk… puk…! A gwiazdula i strokula i łysina posłuchały I Jyndrysek sie śmioł, gwiazdule pogłos– koł, buczka postawił, wyskoczył, podskoczył, a z bicza puk!… puk!… Ścioj Ścioj! I bydlōntka sie pasły, trŏwiczke szczypały, a Jyndrysek śpiewoł, na piszczołce piskoł, aż sie rozlygało dokoła po łōnkach, po polach, po grōniach. A słōneczko na niebiczku sie śmioło, ptŏszyczki po strōmach furkały i z Jyndryskym śpiewały… Tak ci było wiesioło, ôj wiesioło… Aż słōneczko ku zachodu zlazło. – Hoj, hoj! do chlywa! Gwiazdula, do chlywa! hoj, hoj I… A gwiazdula posłechła, głowiczkōm przikiwała, że aż zwōneczek na karku zazwōnił. Zlazła na miedze a za niōm: strokula, łysina, tyrola, czŏrnucha, cielōntka, i wio ku chałupie miedzōm, cestōm przez potok. – Wody, wodyy! – wody, wodyy! Bydlōntka głowy spuściły i wodziczki sie natutały. A wodziczka sie cieszyła, że bydlōntka napoiła i skŏkała i pluskała i bieżała po kamyczkach tako czyrstwiutyńko, a tako czyściutyńko jako łza!

A Jyndrysek z bicza, puk, puk!… puk… puk…! I przignoł krowiczki do chlywa! – Na swe! – Strokula, na swe! Lańcuchami do koryta prziwiōnzoł, pogłaskoł, pohaloł, a krowiczki mu rade, lizały po rynce, po gymbie, i muu! muu! do niego gwarziły….

Jak sie Jyndrys ôbudził, nimōg sie nijako spamiyntać. Wyciyroł ôczyska, dokoła sie ôbziyroł i nimōg sie nijako poskumać czy mu sie to śniło, lebo to istotno prŏwda. Chcioł wyskoczyć z lygowiska, a tu ani rusz, nielza było nijako sie wyszkrobać. Ôbracoł sie, naciōngoł, rynkōm sie ôpiyroł, za jasła chytoł, aż sie zafuczoł i z biydōm z łożyska sie wygryzmolił.

Poczuł potym Jyndrys, że mu sie to jyny śniło i że z niego już stary grzib. Klepeta ledwo, że ich smyczył, rynczyska zwisły, bez mocy, bez siły, ledwo że nimi patykōw na norōnczke naciupać potrefił. A plucka w nim grały, warczały, piszczały jak stare jargany… I zasi dalej na wander, ôd chałupy do chałupy, bōnczył sie chłopisko po dziedzinie, jak Marek po piekle…

W Karczmie “pod gruszkōm” grała muzyka ôd kubika!

Janek Ôciypkōw broł se Jewke Kōńdzielowōm spoza Kympy i mieli wiesieli. A jak je wiesieli, to musi być i muzyka! I tōż drzili i zwyrtali, że aż drzizgi z dłoszki leciały!

Że “pod gruszkōm” muzyka, wiedzieli pachołcy, wiedziały dziewki w całej dziedzinie. To też “nie bōj sie” jak sie z wieczora przi robocie wszyscy zwyrtali! Fik, mik! i już krowy były podojōne, prosiacka ôdbyte, buciory pōmyte, izba pieknie zamiecōnŏ. – Przegrzeszōnŏ muzyka, jak ōna umie czarować!

Ledwo że słōneczko poza grōnie zaszło, już też dziewki do czystych kabotkōw sie nastroiły, fŏrtuszki przipasały, a gymbulki, a włosy – jakby ulizoł, i hajdy ku muzyce!…

Prawie sie wiesielnicy wybiyrali do młoduchy na uczte, a muzykanci wygrowali marsza na ôdchodnōm, kiedy przi karczmie zaczli sie schodzić czakacze. Nazganiało sie ich gmyr i tela do izby naprało, że ledwo kapke miejsca zbyło na tańce.

Muzykanci zaczli grać. Dziewuchy zaś, co stały przi dwiyrzach i koło pieca jak ôwieczki na kupke uciśniōne, czakały i spozierały, czy kiery z pachołkōw palcym nie kiwnie i do tańca nie pozwie. Ale pachołcy brali jednōm po drugi, bo ktōżby dziepro palcym kiwoł, i drzili i zwyrtali jak sto czertōw, że sie dziewuchōm aż spodki dźwigały! Że tam jedyn drugigo łokciym żgnōł, krōmflekym przideptoł, to nic ô tela! Wiyrzgali, nogami tupali, a muzyka grała, a co grać przestało, zaś sie trefił kierysi, co kōnsek zapłacił. I tak dycki dookoła! Jedni tańcowali, drudzy w siyni popijali piwo z krygli lub reżnōm z kwaretek. Każdy swojōm czynstowoł i do ni przymowioł: no Haniczko, dyćżyż sie napij! dyć to nie trucizna jyny rużōwka, nożyż wypij. A Haniczka lizła, lizła, gymbōm skrziwiła. – Nożyż, dyć jeszcze. – Niechcym, bo ôstre! – Katać ôstre, jyny wypij, gymby se tym niewypalisz. – A Haniczka zaś lizła, a co lizła, fŏrtuszkym gymbe utrziła, i tak furt, aż wypiła…

On zaś pieknie jōm za kark ôbłapił, do ucha roztōmiłej poszeptoł a dziewucha hihihi! hihihi!

Muzyki, spiywaniŏ, wiyrzganiŏ, tupaniŏ, śmiechu, uciechy, było w karczmie jak w piekle!

Pod ôknami stało pachołkōw – gibczŏkōw z dziesiyńć.

– Chłapcy, bedzie praczka!

– Jakōż wiysz? dyć nima z kim.

– Nima strachu! Bujŏczkŏwie idōm z gōry, a za nimi całŏ zgraja.

– Moc ich idzie?

– Z jakich patnŏście. Hadam ich widzioł i przignoł z nowinōm.

– Trzistanŏście, to ci bydzie cosi !

– Nas je wiyncej, niedōmy sie, namażymy co wlezie!

– Ale im też dōmy bobu, pierōńszczŏkōm!

– Sprawimy im hołdōmasz, że tydziyń bedōm mieli po czym stynkać!

– Jyny chłapcy, miarkujcie se, nie zaczynać, aż ôni zacznōm.

– To sie wiy, po to ōni hewaj idōm! Ale potym bić kany padnie, lać za skōre, prać co wlezie!

I tak każdy radził, groził, dōmŏwioł i pluł do piyńści i pasek poprawioł, a cieszył sie, że Bujŏczkowej bandzie portki wytrzepiōm. – Baji Francek, pijany jak Pańtŏk, mioł kurasz. – Bedymy bić, po pyskach prać, aż trzistanŏście !

Jak kierego chycim, to zymbiska wybijym, trzistanŏście! – Rynkōm wywinōł, piyńściōm pogroził, zatoczył sie i maznōł sebōm ô ziym, aż kości w nim zatrzeszczały! Wszyscy do koła w śmiech, a Francek na ziymi mamroł, mamroł i stŏwoł. – By cie trzistanoście …aha I po malutku… prrr! Ôprził sie rynkōm ô studnie, nogi mu sie zaplōntały i chlas! przez korytko gymbōm do kałuże! Zaś śmiech do koła! Ôkoltany, sfifrany jak prosie, prōbowoł Francek stanyć. Nielza było! Co sie podniōs, ciap do błota! Aż mu drudzy pōmōgli na nogi. Wyciyroł Francek ôczy, gymbe i spluwoł. – By cie trzistanŏście kany …tfu! …tfu! …i ledwo zrobił pore krokōw, gorzołczysko szturk nim, zatoczył sie i pac! kansi pod ôkna miyndzy beczki. Zdało sie, że czepōń rozwalił, bo tak cosi zajynczało. Szli pachołcy zazdrzić co z Franckym. A Francek sie gryzmolił, wyszkrobać sie spoza beczek prōbowoł, a pod nim cosi sapiało, charczało, warczało.

– Hyc go Jozef za nogi! – Wziyni Francka za nogi, za rynce i do szopy zasmyczyli.

– Nic mu ni ma, krwie nie widać. – Pochynyli i zostawili.

A tu spoza beczek wylazło jakisi chłopisko. W kożuszysku, kudliska na głowie pokuzdrzane, a fuczoł, a dyszoł; wyglōndoł jak tyn czŏrny.

Pachołcy sie przizdrzili, co też to za cudoszysko. – Niepoznŏcie: dyć to Jyndrys! – poznali go. – Isto spodki z beczek zlywo! – Baji że zgŏdali. Zlywoł Jyndrys spodki z piwa, beczkami przewracoł i zlywoł, zlywoł, aż było pōł czŏpki. A piweczko tak wōniało, że aż śliny w gymbie ściōngało! Radowoł sie Jyndrys, że sie pokrzepi i gymbe rozewrził czŏpke z piwkym nachylił aby sie napić, a tu pac! cosi na niego.

Jyndrys sie przewrōcił, piwo sie wyloło! Nieszczasny pad!

– Na ty Jyndrys, czyżeś prziszeł ku muzyce? – Eh, katać tam. – Pachołcy w śmiech.

– Piwa mu sie zachciało i prziszeł na spodki! Kansz go mosz, haw z nim, poczynstuj!

– Eh, kiej mi go wyloł. – Pachołcy zasi w śmiych.

– To tyn Francek, pierōńszczŏk! Niech teraz kŏże do krygla, kiej wyloł.

– Eh mi tam… niechcym!

– Wiycie chłapcy, my kŏżymy Jyndrysowi, niech se rŏz chłopisko użyje!

– Bai tak, do izby z nim. – Jŏ mu kŏżym kōnsek zagrać, coby se i potańcowoł Pachołcy dziepro w śmiych i jak smyczōm tak smyczōm Jyndrysa do izby. Chudaczysko sie ôpiyroł, żŏdnym kōńcym iść niechcioł. – Eh, mi tam… dejcie pokōj… niechcym…

cdn.