Francek Fyrtok 20.10.1920

Wachtyrz prezyntuje ślōnske artykuły ze starych cajtōngōw przepisane do alfabetu ślabikŏrzowego. Trzeba je rozumieć we kōntekście historycznym i niy przedstawiajōm ône ôpiniji ôd redakcyje.

Kochany Kocyndrze!

Byłech w sobota na bolu w Mokrołōnach. Była to muzyka Sokołōw. Swara groł. Ci padōm, to była uciecha. Sokōł jest fajnowski zwiōnzek, bo mo fajnowsko muzyka, bo zaprosił fyrtoka na tulitum-fajtum, ale dziouchy w Mokrychłōnach sōm jeszcze wiyncej fajnowske. Sōm wielke i strzednie, tak w sōm roz. Chodzōm jak zegarki, a lica majōm jak farorzowe jabłka. A jak spiewać poradzōm! Człekowi sie luto kole serca robi. Ale ône też śpiewajōm politycznie, bez tyn przikłod, ściany sie trzynsły, jak dziouchy z synkami zaspiewały tak:

Wojna pōminęła
Chłopcy wyginynli
Oj, żeby Wilusia
Wszyscy djabli wziynli.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Do Holandyji idzie
Kijym sie podpiero.
Cylinder na głowie,
A gōmōłki zbiero.

Widzisz ty Lejmanie.
Djobelske nasiynie
Za nasze gnymbiynie
Pasiesz teraz świnie.

Ale jak dziouchy strzelecke tańczōm, tego ci nie byda ôpisować, bo by ci żol zrobiło, a wiym, żeś ty też nie ôd tego.

Jakechmy wracali za Strzelec autym spotkalimy koleksa Jantōnia z pod lasu. Suży teraz w nowej zycherce. Jest to karlus na fleku i mo złote serce. Ale mu sie stysko skirz skoczek, co zostały po starych zielōnkach. Ci padōm, w legowiskach po starych zielōnkach ôstało tyla paskudztwa, iże sztrużaki po izbie spacerujōm. To jeszcze gorziej niż w parlamyncie w Berlinie. Sōm całe roje żywego inwyntarza, sōm skoczki stare i młode, wielke i małe, a wszystke, co służyły w Rejichswehrze abo w zycherce sōm bildowane. Ône wiedzōm jak żyć, ône z niejednego pieca chleb jadły, miołech pedzieć z niejednych plec krew piły.

Koleks Jantōń doł mi jedna tako bildowano skoczka. Była chudo, jak szwob. Myślołech se, że skoro tako staro, to bydzie już bez zymbōw. Ale kaj tam! jak ôtworziła swoja czeluść, miała zymby jak stary kōń. Joch sie ôd tej skoczki dużo dowiedzioł, bo dużo przeżyła, a musiała tak pytlować, jak niejedna kobieta, co nie myśli a dużo godo. Przeca tak jest. Kobieta nojprzōd godo, a potym mysli, co chciała pedzieć.

Tako skoczka mo wiyncej ze ycio, niż redaktor, kōmisarz abo minister. Żyje se wesoło, wiedzie skoczne życie aż do samej śmierci, skacze se i w zimie w koszuli. Sprōbuj jyno ty, czy byś tak poradził.

Nojlepiej, jak ci dokumyntnie napisza, co mi skoczka ôpedziała. Padała tak:

„Porzōndne skoczki rodzōm sie w Berlinie, jo też. Wychowałōnch sie u Lizy. Ôna była młodo i joch była młodo. Krew miała dobro i kust był zdrowy. Jak Liza byłōm w pōmieszkaniu, musiałach jej dać pokōj, bo, jak nie to szukała i gōniła mie. Ale jak fyrtała po Friedrichstrasse toch jōm mogła gryźć bali zagryźć. Byle kedy, kedych jōm uszczypła za bardzo, wlazła do jakego ajnfartu i poskrobała sie. Ale tegoch sie nie boła. Nic jej to nie pōmogło, choć i do dziesiyńć bram weszła. Joch sie za każdym razym labowała dalej.

„Roz była moja żywicielka w restauracyji. Mogłach jōm wtedy gryźć bez przeszkody. Dała mi pokōj. Ôna sie chichrała ciyngym, ale jak sie roz nagle zaczerwiyniła, byabych se jynzyk sparziła. Musiaach wyjść na świeży luft, by sie ôchłodzić, i fuk, byłach u marynarza. Czuć go było prymkōm, piwym i tranym. Ta zmiana kustu mi nie posłużyła. Liza miała lepsze pożywiynie. Marynarz mieszkoł w parlamyncie. Tam były cała armikuły takich skoczek jak jo. Pora kōmpanio skoczek przipadło na jednego marynarza. Jo nie lubia spōłek. Długoch medykowała, jak sie wydostać ôd marynarza i drugich skoczek. Aż prziszedł rozkaz, iże Marinedivisiōn musi wyjechać z Berlina na Gōrny Ślōnsk. Mōj krwiodawca też musioł wyrukować. Było to już lepiej, choć jeszcze nie dobrze.

Na Ślōnsku moje spōlniczki pryndko ôpuściły marynarza, szły tam, kaj było wiyncej miejsca. Mōj marynarz był burszōm u ôficera. Jak mu roz czyścił ancug, jo fuk, bo ancug ôficera był parfimowany. Był to młody ôficer. Co wieczōr chodził kajindziej na gościna do Bergratōw, do landratōw i pił dużo. Skiż tego byłach każdy dziyń pijana. A mōj żołōndek nie by do tego przizwyczajny. Do tego jeszczech sie boła, coby mie landrot w krejisblacie nie podtawił za trunkynbolda, abo bultrunka. A przeca jo, hōnorowo skoczka z Berlina, nie mogła se tego dać spodobać. Ôficer poszeł roz na zebranie kōmunistōw. Nie trzeba było mi dwa razy godać, jakech posadziła, znodłōnch sie na karku jednego kōmunisty. Myśla sie, u tego prostego człowieka pozostana długo. Ale kataćtam! Coch sie napiła jego krwi, dostałach zawrotōw głowy. Ta rewolucyjno krew nie służyła mi wcale. Mōńciło mi sie w głowie i ciyngym śniło mi sie ô Trotzkim, ô Lyninie, ô Barczyńskim z Krōl. Huty, ô Hoffmanie, ô Willigerze, ô Klejinwächterce. Mōj kōmunista ćmił presōwka i pił fuzel. Zepsułach se do imyntu żołōndek. Naroz mōj żywiciel kurził cygara i pił wino. Padōm se: Halt! – tu sie musiało coć stać. Wyjrza i rychtyk, mōj kōmunista siedzi u jednego hrabiego i lobuje sie. Było tam dużo wielkich panōw. Postanowiłach zmiynić mieszkanie i kust. Wskoczyach na hrabiego. Alech wdepła. Hrabia mioł krew kalno, dziwnie smakowała, tan na żywe strzebło abo na ôłōw. Myślałach iże już moja śmierć. Padōm se, wszystko mi jedno. Zamrużyłach ôczy i skoczyłach kaj mie nogi pōniesōm i spadłach na but ôficera Grynzschutzu. U niego nie było dobrze, ale nie było też źle. Jodł dobrze, pił jeszcze lepiej. Wykurowałōnch sie trocha u niego. Był jednak zły. Jak był na balu, abo jak musioł sztram stoć przed Hoffmanym, mogłach go gryźć i szczypać wiele chciałach. Zato jak był w mieszkaniu seblekł sie, wziōnł rewolwer, klōnł jak na rekrutōw i szukał mie. Alech sie skryła miyndzy ôpatki i śmiołach sie duchym na cała gardło. Takech z nim wszyńdzie wyndrowała po całym Ślōnsku.

W kasarniach zawsze było dużo mojich siostrzic, że mogłyby sie kōngresy skoczek ôdbywać. Mōj krwiodawca wstōmpił potym do zycherki i zaś wyndrowoł to do kōmunistōw, to do unabhängige abo inszych dymokratōœ. Nie ôdwożyłach sie u kogo inszego sprbować szczyncia. stałōnch u zycherki. Roz zaspałach na sztruzaku i mōj żywiciel poszeł i już nie wrōcił.

Głodziłach sie bez cały tydziyń. Prziszli potym polscy żandarmi i zaczynach sie ôdżywiać i przichodzić do siebie. Zielōnkowie polscy klnōm, ale co ja biedna skoczka winna, iże jo też musza żyć?

Widzisz kochany Kocyndrze, co taka berlińsko skoczka musiała przeżyć. Dokumyntnie cich spisoł jej słowa. Jynoch zapōmnioł w kerym regimyncie Grynzschutzu najdłużej służyła.

Miej sie ciepło!
Francek Fyrtok.