Francek Fyrtok: 10.12.1920

Wachtyrz prezyntuje ślōnske artykuły ze starych cajtōngōw przepisane do alfabetu ślabikŏrzowego. Trzeba je rozumieć we kōntekście historycznym i niy przedstawiajōm ône ôpiniji ôd redakcyje.

Kochany Hanysie!

Już sie Dzieciōntko zbliżo, a nie wiym, co wszystkim mojim dziouchōm życzyć. Nojlepiej nic, bo wszystke libsty ô mnie zapōmniały. Jużech se pedzioł, że se naraja jako murzinka, skoro mie nasze dziouchy nie chca. Tycititam napisała mi roz i już niy pisze. Kryńcifōrtka też roz, i teraz jakby do studni wpadła. Marysiyńka z przedmieścio zymnōm godać nie chce. Maryśka z Makoszōw prziobiecała mi wyhaftować galoty i pōł roku czekōm na nie, a Jaga ze Zobrzo ani wejrzi na mie, bo synkōw bis tausynd. – Choć dziouszki ô mie zapōmniały, choć se Fyrtoka nie przipōmnōm we wilijo, przi siymiyniotce i makōwkach, to jo mōm lepsze serce, i myśla i pamiyntōm ô wszystkich mojich libstach i gryfnych dziouszkach, i życza im przi tym Dzieciōntku, aby w miynsopuście wszystke miały weselisko, aby na to druge Dzieciōntko, kedy już Ślōnsk bydzie przi Polsce, wszystke piastowały, a mie na chmoterka zaprosiły. A jak teroz we wilijo miłe dziouszki puszczać bydziecie na woda listki z merty, to pamiyntejcie, iże Fyrtok mo dobre serce, jak kożdy chłop, i życzy wōm jeszcze dlaej, nie jyno weseliska, ale żeby co rok był prorok.

A teroz musza pogodać z tymi koleksami i dziouchami, kere do ciebie Hanysie napisały na mie roztōmajte klachy.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Maciek z Czułowa naklachoł w piśmie, iże jo wsōmpia do Yntklejidungskōmmissiōn. Przeca jo sie zebleka bez kōmisji, jak kożdy porzōndny karlus, kedy idzie spać.
Dziouchy ze Żernicy pisały, iżech był w Czynstochowie, a to nieprowda. Pisały też cosik ô winklach. Joch sie cieszył jak stary kōń na te fajne winkle, ale cōż kedy nie mōm antresy. Żerniczanki, jeszczech z niymi nie jest po słowie, już mie przezwały lochyntołym. Za to se jeszcze pogodōmy.

Kryńcifōrtka z Kamiynia (buks nad buksami) pisze, że mie szukoł po darymnicy. Kaj mia mōgł szukać, kedych jo tańczył z jego libstōm.

Icek Waligōra z Piekor radzi mi abych zamieszoł w latarni? Z takōm doradōm… nic mi nie poradził, bo moja staro by sie tam nie przekludziła.

Szewc w Żernikach, jak pisza, chce mie wziōńść na kōmpanigeszeft do swojego mieszkanio. Zgoda, ale musi być gryfno kucharka, a za to wykadzimy z Żernicy hejimatsfojerōw.
Antkowi z Chropaczowa musza ôdpedzieć, iże jo nie grōm na lajerce, jyno na basie, a jak nie wierzi, niech sie spyto dziouch, co mie znajōm.

Ze Sośnicy dziouchy dwie: Kryńcipiynta I i Fyrtoczka II, wziyny mie w zymby i chłopcōw ze swojej wsi też. Mie tam nie idzie ô ta klipa, jak chcōm, to jōm mogōm mieć, ale niech sie dziouchy nie skarżōm na swojich chłopcōw, iże se wiyncej myslōm jak krziwe draj. Niech mie jyno Sośniczanki zaproszōm, to im dōm dopiero dobro rada na chłopcōw, że jakby rynkōm przewrōcił.

We Wielkich Borkach znodł sie jakiś chachor, co sie podszył pod moje piekne miano Francka Fyrtoka, i wadzi sie w piśmie z klachulami. Za to, że ukrodł moje przezwisko, trzaby go ôddać do sztacanwalda. Lepiejby zrobił, keby klachule wytańczył na babskim cmbrze, to we Wielkich Borkach byłaby zgoda. Ale jak teroz to kamrajstwo beb z hajmatstrojami nie ustanie, to w całej wsi wybuchnie zoraza pyska i racic.

Takich liebesbrifōw z klachami jest jeszcze cała kupa, ale zaczna ô inszej sprawie, jyno sie siednij na ławie. Ulitzka mo dużo zgryzot skiż tego pisma ôd biskupa. Już se usiodł na głowa i medykował, jakby to naprawić, bo cało ta sprawa była ôcyganiyniym papieża. To też Ulitzka szkrobie sie po głowie i dziwi sie, że potym mo palce zielōne. Kardynał Bertram sie na niego pogniewoł zwłaszcza po tym wiecu w Zobrzu. Dyć już wiesz, że Ulitzka tam sprowadził swojich chacharōw z Raciborza i Koźlo i zrobił szarpaczka. Ale musioł sam przez ôkno zrobić rückzug, boby mu byli Zobrzanie namajtali.

Biskup wezwał Ulitzka, by zaprzestoł buksōwek, bo sie już w Rzimie ô tym dowiedzieli. Tōż Ulitzka z „hōnorym” ôświadczył w „Volksstimmie”, że nie bydzie dalej godoł ô plebiscycie. No, zobaczymu, czy to „naczynie duchowne teraz słowa dotrzimo!

Bez całe dwa tydnie byłech na kocynderce. Szukołech gōrnoślōnskich redaktorōw, bo szmaty niymiecke ciōngle poszōm, iże w polskich redakcyach nie ma Gōrnoślōnzokōw. Byłech we wszystkich polskich redakcyach i przi kożdym stole siedzieli Gōrnoślōnzocy, co sie naredaktorōw urodzili. Pykali z fajfek jak z kōmina, a kożdy taki do tańca jak do rōżańca. Pogodali my se, a naśmioli, żebyś tego z miechu Urbankowym nie uniōsł. Poszełynch potym ôbejrzeć niymiecke redakcye, czy tam gōrnoślōnzacy sōm czy nie sōm.

Nojprzōd poszołech do redakcyje „Kattowitzer Zeitung” i „Morgenzeitung”. Nie było tam ani jednego Gōrnoślōnzoka. Siedziały tam same głodōmory z Niymiec i żydzi. Z tych głodōmorōw bydzie coś, jak se ta drugo dziurka, co wyglōndo, jakby kwak wyrwoł zalepiōm cymyntym. Byłech potym w „Tageblacie”, ale ani gip, redaktora gōrnoślōnskego niyma, ani tyla co za pazurym.

Medykuja, co to może być, że w niymieckej redakcyji nie ma ani galot gōrnoślōnskego redaktora? Przeca nie pija, tak jak Urbanek, nie byłech ôlejiany, jeszcze na ôczy jakoś widza. Kwoli pewności kupiłech se karbitka i poszełech do „Oberschlesische Volksstimme”. Karbitka fachlowała jak siarōna. Ôbejrzołech w redakcyji kożdy kōnt, ale redaktora gō©noślōnskego nie było tyla, co w japtyce. Za to byli tam tacy, co, jak byli mali, szyfcikym pisali na piosku nad Rhejinym i w Bajerach.

Mysla se, abo karbitka moja źle świeci, abo redakcye niymiecke sōm hampelmanami. Kwoli pewniejszej pewności kupiłech se drugo karbitka i polozłech do „Ostdeutsche Morgynpost”. Moje dwie karbitki świeciły jak sztery łysiny polskich redaktorōw. Pytōm sie „Ostdeutsche Morgynpost” kaj to mo redaktora gōrnoślōnskego. Ale kaj tam, pedzieli mi, iże za pōłtora roku posadzi Gōrnoślōnzaka do redakcyji, bo pryndzejnie może. Ano, jak nie może, niech se kupi ôleju, to to ulży i może jechać aeroplanym hinter Dojczland.

Dr. Quester, co jest kmyndant ôd Hejimatstrojōw, naszafnōnł se libsta. Ôna go nogli, żeby sie żynił, no i tōż bydzie Verlobung. Ôna jest drahtlos, ale jak Niymcy przegrajōm plebiscyt, to Quester musi wyrukować i ôna zostanie na drucie.

Do Katowic przikicało sie 50 ôficerōw ôd Szpreje bo Hejimatstroja chcōm nie wojny, jyno tako mało szarpaczka. Ulitzka i Quester czynsto ô tym godajōm – i rzōndzōm. Urbanek sie boji tej szarpaczki i ani Ulitzka ani Quester nie poradzōm go pocieszyć. A quester już teraz nie kładzie kole swojego łōżka rewolweru bo dostania kanōna, tako „dicka Berta”. Do kogo ôn bydzie strzelać? Pewnie do skoczek i do wancek. Bo jak Quester idzie do hotelu spać i zapisuje sie do ksiyngi, to skoczki i płoszczyce przichodzōm czytać, aby sie dowiedzieć w kerym łōżku bydzie spać.

Tōż do widzynio Hanysie. A zabij tam wieprzka i zaproś mie na podgardle.
Francek Fyrtok.