Didactica magna 7 (aspekty metodyki)

Aleksander Lubina

Do przeczytania, przemyślenia i uaktualnienia

Tablica
Piszący na tablicy nauczyciel jest nauczycielem nieprzygotowanym do lekcji. Nauczyciel pisząc na tablicy odwraca się do uczniów plecami i często jeszcze mówi w tym czasie – do tablicy.
Zapisy nauczyciela powinny być przygotowane w formie prezentacji klasycznych
i multimedialnych lub kart pracy i kserokopii, a dziś na ekranach komputerów lub tablic multimedialnych. Tych urządzeń też nie powinien obsługiwać nauczyciel.
Tablica jest miejscem pracy ucznia. To uczeń powinien ćwiczyć pismo i wizualizację tematu lekcyjnego, aby tak wspomagać i rozwijać swoją pamięć (ciała). Nauczyciel w tym czasie korzysta z możliwości obserwowanie procesu lekcyjnego z dogodnego obserwacji całego zespołu uczniowskiego.
Po zakończeniu zapisu uczniowie muszą zrobić kilka kroków do tyłu i sprawdzić jego czytelność oraz poprawność. Widząc całą tablicę o wiele łatwiej wykonać im te czynności.
W mojej klasie dysponuję trzema tablicami (każda ma trzy skrzydła) równocześnie może przy nich pracować od 3 do 27 uczniów. Wykonują te same podobne lub całkowicie odmienne zadania. Podczas pracy obserwują proces uczenia się i jego wyniki na sąsiednich tablicach, poprawiają, zmieniają swoje produkty – ucząc się od siebie wzajemnie. Współpracują
i pomagają sobie z wykluczeniem komunikatów „ty”, prześmiewania, drwienia
i krytykanctwa. Nie dopuszczają do rozpowszechnienia się kultury błędu. Zapisy fotografują
i przesyłają sobie wzajemnie. Czasem przesyłają je nauczycielowi, czasem swoją pocztę,
a czasem na stronę pocztę Zdarza się, że sporządzają w domu notatkę komputerową, którą także się dzielą.
To rozwiązania podnoszą wskaźniki ergonomii i eficjencji lekcji na poziomie zarówno dydaktyki jak i wychowania..
Po trzech latach gimnazjum uczniowie i uczennice piszą na tablicy czytelnie i tablicy się nie boją.

Kamera w klasie
W klasie mam stałą kamerę.
Zebrałem zgody rodziców na nagrywanie lekcji i publikowanie filmów powstałych podczas lekcji języka niemieckiego.
Nagrywamy ogniwa lekcyjne i całe lekcje prowadzone w systemie LdL (Lernen durch Lehren) oraz lekcje w systemie CLIL (Contend Language Integrated Learning) prowadzone przez uczniów, nauczycieli oraz gości.
Nagrywamy prezentacje, sztuki teatralne, rollplaye, dialogi, monologi: wykłady, odczyty, referaty. Nagrywamy powszedni proces lekcyjny z podkreśleniem interakcji warunkującej nauczanie zorientowane na ucznia.
Nagrania pomagają uczniom analizować i porównywać swój rozwój w danym czasie – ponieważ jednak dysponuję tą pomocą dydaktyczną od września 2012, to możemy mówić
o jednym semestrze. Myślę jednak, że po pięciu semestrach dokumentacja ta będzie bardzo interesująca.
Nagrania służą do ewaluacji danego ćwiczenia i danej techniki oraz do samooceny
i samodoskonalenia. Uczniowie pracują, a następnie oglądają się i analizują swoje działanie. Oczywiście stosujemy komunikaty „ja” oraz trzecią metodę Thomasa Gordona.
Kamera jest medium dyscyplinującym pracę moich uczniów oraz oczywiście także moją – wszystko widać… A co widać, to… to w zasadzie ułatwia rozmowy z rodzicami i kolegami, bo proces lekcyjny spełnia kryteria jawności, co w przypadku każdego społeczeństwa przyczynia się do wzmacniania demokracji.
Na mocy porozumienia z Instytutem Filologii Germańskiej Uniwersytetu Opolskiego nagrania posłużą studentom i pracownikom tej uczelni przy przygotowaniach do pracy zawodowej.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Strona www szkoły.
Strona szkoły jest ogólnie dostępna – dla uczniów, nauczycieli i rodziców oraz dla wszystkich nienależących (obecnie) do społeczności naszego gimnazjum.
Strona (www) szkoły w znamienitym stopnie ułatwia jawność pracy i jej wyników. Uczniowie i uczennice mają możliwość umieszczenia niej swoich
– prac lekcyjnych (indywidualnych i grupowych)
– prac domowych (indywidualnych i grupowych)
– i oczekiwań
– /prezentacji, bieżących i rocznych
– uzasadnienia samoocen.
Takie działanie ma wpływ na ocenę semestralna i roczną (patrz: Ocenianie – AL.), ale nie jest jednak obowiązkowe.
Jako nauczyciel na stronie szkoły umieszczam materiały dla uczennic i uczniów (teksty z ich tłumaczeniami, teksty czytane przeze mnie, piosenki
z tłumaczeniami, lustrzane teksty dwu/trzyjęzyczne). Justyna Nierada – administratorka strony, materiały redaguje w sposób najbardziej odpowiedni do zamieszczenia na stronie. Tworzy dla uczennic i uczniów przyjazne środowisko multimedialne, aby każdy użytkownik przy pomocy ogólnodostępnych narzędzi mógł korzystać z zasobów zamieszczonych na stronie. Korzystamy ze strony szkoły podobnie jak z platformy, ale jest to prostsze.
Opisane rozwiązanie umożliwia wgląd w naszą pracę rodzicom, dyrekcji, nauczycielom naszego gimnazjum oraz wszystkim pozostałym zainteresowanym.
Uczniom klas pierwszych strona ułatwia transfer doświadczeń i benchmarking.
Jest to też w istocie jedna z form CLIL: języki obce + IT.
W 2011 administratorka tej strony, pani Justyna Nierada, nauczycielka informatyki, została wyróżniona przyznaniem jej European Language Label.

Justyna Nierada – nauczycielka informatyki w Gimnazjum nr 3 im. Noblistów Polskich
w Gliwicach nauczyciel mianowany (w trakcie stażu na stopień nauczyciela dyplomowanego), współorganizatorka współpracy międzynarodowej w Gimnazjum nr 3 w Gliwicach i wymian młodzieży polsko – niemieckiej, laureatka nagrody ELL w konkursie indywidualnym dla nauczycieli („Digital Natives uczą się języka obcego
i przedmiotów ogólnokształcących na lekcjach informatyki”)

FREIDEL
Tomka Węgrzyna poznałem we wrześniu 2010 jako ucznia klasy gimnazjum. Od tego dnia uczył się niemieckiego przy zastosowaniu IT (TELL):
– wykonywał prezentacje: tematyczne (zgodnie z podstawą programową), roczne (w ramach samooceny i ewaluacji) oraz po pobytach edukacyjnych w szkołach zagranicznych – ich celem było dzielenie się doświadczeniem edukacyjnym;
– dokumentował swój rozwój językowy i ogólny dzięki IT (na stronie szkoły: Gimnazjum nr 3 im. Noblistów Polskich w Gliwicach),
– opracowywał materiały edukacyjne:
a) nagrania piosenek, nagrania tekstów językowych,
b) nagrania filmowe: film o kobietach romantyzmu niemieckiego, filmy z zajęć CLIL poza szkołą itd.,
c) wykorzystał swoje umiejętności IT przygotowując część ustna (prezentację i rozmowę) przy egzaminie DeutschesSprachdiplom 1 – n.t. IT,
Pan Tomasz Węgrzyn uwieńczył swoją tu w skrócie opisaną współpracę ze mną budową kanału FREIDEL na Youtubie, gdzie zamieszcza i zamieszczać będzie ogólnie udostępnione przez niego materiały do nauki języka niemieckiego, w tym w systemach CLIL i LdL oraz FREPA.
FREIDEL – zawiera w sobie każdą z 8 kompetencji Delorsa i mieści się w krajowych
i europejskich priorytetach ELL.
FREIDEL zawiera: Uczenie języka docelowego poprzez zabawę. Nauczanie otwarte i na odległość (ODL). Nauczanie języka przy wykorzystaniu technologii (TELL). CLIL – (Content and Language Integrated Learning) – zintegrowane nauczanie języka i przedmiotu. Nauka języka obcego z wykorzystaniem nowych technologii
Można uznać, że projekt rozpoczął się wraz z pierwszą lekcją języka niemieckiego
w gimnazjum. Tam pierwszy raz zetknąłem się z nowatorskim podejściem do nauki języka
z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Były one wykorzystywane w różnych formach
i celach. Na lekcjach wykorzystywaliśmy prezentacje stworzone w programie PowerPoint. Prowadzone przez nas (tak, przez uczniów!) zajęcia były nagrywane. Mieliśmy możliwość wykorzystywania telefonów komórkowych w celu dokumentowania pracy oraz szybkiego dostępu do Internetu. Niejednokrotnie tworzyliśmy filmy oraz nagrywaliśmy dialogi. Wypracowania oraz notatki sporządzaliśmy również w formie elektronicznej. Umożliwiało nam to łatwiejsze wprowadzanie zmian i poprawek oraz szybszą wymianę prac z kolegami
z klasy i z nauczycielem. Podobną rolę pełnił „mail klasowy”, do którego każdy uczeń miał dostęp i który służył jako efektywna droga komunikacji z nauczycielem, również po zakończeniu lekcji, a nawet podczas nieobecności. Chciałem jednak, aby nasze działania zostały w pewien sposób zweryfikowane i jeszcze bardziej rozpowszechnione.
Dlatego powstał Freidel – kanał na „YouTube”, który wydaje mi się obecnie najlepszym medium przekazu. Nazwa pochodzi od wyrażenia „FreiDeutschLernen” – darmowa/nieodpłatna nauka języka niemieckiego, ale także nieograniczona niczym. Portal umożliwia łatwe i szybkie dotarcie do szerokiego grona odbiorców. Jest to jeden
z priorytetów. Na „FreidelKanal” udostępniane są/będą wszystkie nasze prace, filmy, nagrania dialogów oraz dydaktyczne piosenki. Chciałbym, aby nauka języka niemieckiego stała się przyjemnością.*
Kursywą zaznaczyliśmy tekst Tomka.

Komórka na lekcji
Telefon komórkowy/ipad/tablet na lekcji języka niemieckiego jest stosunkowo użytecznym sprzętem dydaktycznym. Oczywiście, zdarza się, że uczennice i uczniowie wykorzystują go czasami w nie-lekcyjnych celach, ale każde niepożądane zachowanie umożliwia jego korektę. Zresztą uczennice i uczniowie podczas lekcji w nieskrępowany sposób korzystają
z telefonów komórkowych i pozostałych osobistych mediów elektronicznych wyłącznie po zgłoszeniu takiej potrzeby i najczęściej wyrażeniu prośby w języku obcym.
Media te służą do fotografowania zapisów na tablicach, plakatach, ekranach, utrwalania notatek własnych i kolegów, prac lekcyjnych i domowe oraz wszelkich wizualizacji. Filmujemy proces lekcyjny: prace przy tablicach i pulpitach oraz plakatach, przygotowanie i wykonanie prezentacji, wykładów, referatów. Nagrywamy dźwięk – celem doskonalenia wymowy i rozumienia tekstów słyszanych. Wchodzimy do internetu
i tak uzupełniamy pracę przy dokumentach zmagazynowanych w komputerach.
Uczennice i uczniowie wykorzystują komórki i słuchawki podczas prezentacji tematycznych u rocznych, odczytów i referatów, spektaklów teatralnych – jak suflerów. Nagrywają swoje rozmowy na tematy wynikające z podstawy programowej i przesyłają jako dokumentację pracy lekcyjnej czy domowej. Nagrywają całą lekcję. Wdrażamy się do robienie WebQuestów z lekcji, zadań oraz lekcji poza klasą (muzeum, archiwum – wszelkiego rodzaju eksploracja). Tak więc, możemy także rozmawiać na 6 – 10 różnych tematów równocześnie, rozmowy nagrywać i filmować, wymieniać się nimi i przedstawiać do analizy i oceny (także nauczycielowi).
Przyzwyczajamy się do pracy z dwoma lub więcej monitorami równocześnie.

Dyktanda
Dyktanda przygotowują, przeprowadzają, poprawiają i oceniają uczniowie samodzielnie.
Uczniowie przygotowują zestaw dyktand z tekstów znanych, albo też przed przeprowadzanym dyktandem zapoznają kolegów z tekstem przewidywanym.
– Następnie dana uczennica lub dany uczeń  robi  dyktando :
1. czyta powoli cały tekst (wolno notować),
2. czyta całe zdanie,
3. dyktuje zdanie (częściami zdania),
4. ponownie czyta całe zdanie (wolno uzupełniać),
5. po przeczytaniu wszystkich zdań ponownie czyta cały tekst (wolno uzupełniać).

I dyktujący (czynnie) i piszący (bierniej) pracują nad: artykulacją, intonacją, rozbiorem logicznym zdań… ćwiczą rekonstrukcje tekstu i zapis przewidujący miejsca rekonstruowane.

Uczniowie wymieniają się tekstami i poprawią na podstawie wzoru znanego przed dyktandem- korzystają z nośników elektronicznych, ekranu, tablicy lub kserokopii.
Bywa, że uczennica/uczeń dyktuje, a jeden lub kilku uczniów pisze na tablicy/tablicach, pozostali na kartkach, bywa, uczennica/uczeń dyktuje, a pozostali piszą w parach lub grupach – wolno podglądać, odpisywać… a czasami nie wolno. Przeplatamy dyktowanie przez uczennicę/uczenia odtwarzaniem z nośników – zdarza się, że czyta nauczyciel lub gość (krajowy/zagraniczny).
Uczniowie i uczennice samodzielnie, indywidualnie, w parach, grupach poprawiają na podstawie wzorca, który stanowi tekst wyjściowy, a następnie oceniają według ustalonych kryteriów i wpisują oceny do kart samooceny, a następnie do dzienników lekcyjnych
– chociaż o wiele istotniejszym jest ćwiczenie i omawianie niż ocenianie formalne.
Tak przeprowadzone proste dyktando, staje się ćwiczeniem sprawności zintegrowanych,
z elementami uczenia się poprzez nauczanie, doskonaleniem kompetencji językowych
i społecznych, a być może także interkomprehensji! (przepraszam – tak okropne terminy pojawiają się we współczesnej teorii).

Film na lekcji
Oglądamy filmy preparowane: Jojo z Deutsche Welle (odpowiednik TV Polonia), filmy dokumentalne: ZeitWorte Instytutu Goethego, ekranizacje lektur: My, dzieci z Dworca Zoo, filmy fabularne: FussballistunserLeben. Filmy te obrazują różnice kulturowe: odmienne podejście wobec wieku, płci, historii… Ułatwiają profilaktykę stereotypu. Poszerzają horyzonty. To truizmy. Podczas lekcji nigdy jednak nie oglądamy filmu od początku do końca. Takie rozwiązanie wspomaga pamięć. Zadanie niedokończone i szacowanie wszelakich rozwiązań i następstw pomaga lepiej przyswoić struktury, zwroty, umożliwia łatwiejsze przeniesienie/przesuniecie kompetencji w inne obszary niż tylko te szkolne.
Oglądamy fragment i stawiamy hipotezy – co było przedtem, a co nastąpi ? Jak skończy się ta scena ?
Oglądamy filmy niemieckie wyłącznie z załączonym tekstem/listą dialogową
(również po polsku, albo po angielsku). Tniemy listę dialogowa i gramy w filmowe bingo – uczniowie oglądają i słuchają, a równocześnie czytają rozłożone przed nimi karty. Kiedy tekst filmu pokrywa się z tekstem kart, uczniowie krzyczą: Ich hab.’s.
Opisujemy i charakteryzujemy postaci i miejsca. Na podstawie wyglądu, mimiki, ubioru stawiamy hipotezy na temat znaczenia, losu, charakteru, powiązań… Opowiadamy zdarzenia widziane, mające nastąpić, przypuszczalne… Oglądamy bez dźwięku , słuchamy bez obrazu. Zgadujemy, ćwiczymy spostrzegawczość. Wracamy do oglądanych filmów.
Uczniowie czytają jako lektorzy, a później mówią dialogi z pamięci – wolno improwizować – wszak chodzi o mówienie, o ćwiczenie swobodnego mówienia.
Omawiamy, analizujemy film – jego tło, jego genezę. Nie tylko po niemiecku, także po polsku. Wszystkich nas bowiem obowiązuje ustawa o języku polskim. Oglądamy filmy
z napisami w innych językach. Czytamy o twórcach : scenarzystach, reżyserach, kompozytorach, operatorach i aktorach. Robimy plakaty. Po polsku i po niemiecku- czasami w językach tercjarnych.
Okazuje się, że najlepsze wyniki w PISA mają uczniowie z krajów, gdzie filmy wyświetla się z napisami – bez lektora.

Głos w klasie
W klasie intensywnie pracuję głosem.
Staram się mówić mało: góra pięć minut podczas jednej lekcji. Podczas lekcji mówić powinni przede wszystkim uczniowie. Kiedy jednak już mówię, to wykorzystuję doświadczenia z kółka recytatorskiego, teatru uczniowskiego i studenckiego, oraz ze studiów podyplomowych. Po 35 latach pracy nie mam kłopotów z gardłem. Podczas mówienia, rzadko siedzę za biurkiem, raczej przemieszczam się w klasie. Chodzę i recytuje, nucę, mruczę i skanduję. To formy nowoczesnych technik memoryzacji. Wspomaganie pamięci rytmem lub melodią zdania(wypowiedzi). Kiedys fascynowałem zarówno chorem antycznej Grecji jak i haiku.
Zależnie od potrzeby mówię głośniej lub ciszej, czasami krzyknę, podkreślam komunikat intonacją, melodią, różnorodnymi sposobami wymawiana – nie unikam wymowy śląskiej czy lwowskiej. Mówię szybciej lub wolniej. Głos umożliwia zmianę tempa, rytmu i klimatu lekcji. Tak, nauczyciel to w jakieś mierze aktor radiowy, teatralny, filmowy i lalkarz…
Mój głos powinien być ułatwieniem, a właściwie zrównoważeniem szans edukacyjnych dla gimnazjalistów płci brzydszej – chłopcy w tym wieku, w przeważającej większości słyszą gorzej od dziewczynek. Co niewątpliwie jest jedną z przyczyn złego zachowania chłopców – często w ostatnich ławkach po prostu nie słyszą szepczącej
z przodu pani nauczycielki. Gdyby podczas moich lekcji, dziewczynki siedziały z przodu, a chłopcy z tyłu, to dziewczynki by ogłuchły.
Taki drobiazg przemawiający przeciwko nauczaniu frontalnemu. Przeciw nieustannemu, monotonnemu, niezmiennemu gadaniu od tablicy. Jeden gada – reszt śpi, a reforma jeno się śni.

Tekst ukazał się w roku 2013 w warszawskim wydawnictwie Edustore pana Marcina Polaka https://edustore.eu/publikacje-edukacyjne/77-45-minut-praktyczny-poradnik-dla-nauczycieli-jezykow-obcych.html