Claude Stanush (1918-2011) – ślōnski Texaner, ftory we Hameryce kariyra robiōł

Redakcyjŏ portalu niy ôdpowiadŏ za jynzyk i ôrtografijõ we tekście.

Artikel przedrukowany za Zeszyty Eichendorffa – Eichendorff-Hefte nr 70 (2020)

Gedanke, że Schlejsiery mogli se ôdznaczić we hamerykōnskij kulturlandschaft westernōw abo ze swojym działaniym we zeitungach, ftore sōm znane na cały świŏt, moge kōżdego wpiyrwy iberaschować, ale nŏpōjźniyj przi auseinandersetzungu ze tym do dzisiej dojś mało znanym themenfeldym ślōnskich Texanerōw, zdŏ se być ta nŏprzōd przikludzōnŏ teza barzij klarownŏ. Skiż tygo, że niymiecki wissenschaft thematowi „ślōnskich Texanerōw“ do terŏzki se mało bōł pojświyńciōł, ôstali ôni we polckich a angelskich quellach fejlerhaft mianowani jako Polŏki, co tyż kludziōło do falschygo założyniŏ, że rozłajzi se we Texajsie ô Polôkōw a bezto i ô grupã ludzi, ftorzi nŏlyżōm do Polonji. Tak samo we beschreibungu samych siybie, robiōm bajtle Ôberschlejschierōw we Texajsie tyn fejler, leitowani bez te doterŏzke inkorektne narrativy, że se mianujōm siybie samych Polŏkōma a gôdka, ftorōm rzōndzōm, je bezmajś polcki. Kaj tak richtich przydstawiciejle nŏstarszij gynyracyji, ftorŏ żyje, rzōndzi wedle dowodōw nauki po naszymu, czyli po ślōnsku – gōdce ftorŏ nŏleżi kole polckego, czeskygo, słowackygo a sorbskygo do westsłowiōńskich gōdkōw, a polcki poradzōm yno ze srogymi turbulyncjōma pokapōwać. Ślōnski niy mŏ we Polsce skiż politicznych grundōw statusu regionalgŏdki, je ale za to uznŏwanŏ bez Library of Congress (hamerykōnskŏ Bibliŏtyka Kōngrysu) we Hameryce za ôddziylnŏ a samostojōncŏ westsłōwiańskŏ gŏdka. Mimo że gedanke samostojōncyj gŏdki je unterstitzōwany bez kans renomowanych wissenschaftlerōw a schlejsienforscherōw gegenwartu, choby bez Joanna Rostropowicz, Tomasz Kamusella, Zbigniew Kadłubek, Jolanta Tambor, a.k.i. (a kans inkszych), to historiczny narrativ ô herkunftcie ślōnskich Texanerōw bōł dojś kepsko skorrigōwany, bezto mujsi tyn tymat we zukunftcie być barzij bearbeitōwany.[1]

Ślōnski Cowboy ze Texasu

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Claude Stanush nŏlyżŏ do ônych persŏnōw, ftore wiydziały ô swojych ślōnskich korzyniach. Dziynki ônym, jako ôn podkrejślŏ, mōg se ôdznaczić we hamerykōnskij kulturlandschaft jako journalista, essayista, autor manuskriptōw filmowych (drehbuchautor) a schriftsteller. Ôn przilŏz na świŏt dniŏ 18. Juni 1918 roku jako Claude Ignatius Stanush we chaupie swojych rodziciyjli – Franka Stanush a Mary Burda-Stanush – we San Antonio, Texas. Chaupa rodzinnŏ stoła piyndziejsiōnt fuss ôd miyjscŏ, kaj dzisiej se wybijŏ 229 mytrowy turm Tower od the Americas nad San Antonio, bo to sam bōł aże do 1960-tich lŏt założōny bez ślōnskich auswanderōw siedlung a katolicki kojściōł St. Michael, ftorygo dzisiej już niyma.

Ślōnske werty we Texajsie

Do tych wertōw, ftore Stanush sōm jasno jako „ślōnske” mianowŏ, liczōm se werty ônygo starzikōw: miłojś do heimatu (do ôpuszczōnygo i bezto mistycznygo heimatu – Ôberschlejsien, i do nowygo heimatu – Texasu) tak samo jak i do pola, głambokŏ wiara (wyznaniy katolicke) a gefil do ônygo, co je transcyndyntne (boske), srogŏ potrzyba wolnojści, uznŏwaniy ludzkij godnojści, ale i eigenschaftōw takich choby ôdwaga, ausdauer, wytrzimałojś, szczyrojś a gospodarnojś. Ważny faktor, ftorygo se bōł nauczōł ôd ôpy ôd strōny mutry – Ignatiusa Burdy – bōł wert uczyniŏ se, ftory zsumowŏ we jednym satzu: „Uczić se, uczić se a jeszcze rŏz uczić se, coby jak nŏwiãncyj szło dojświadczić świŏt stworzōny bez Pōnbōczka.”[2] Świadōmojś pochodzyniŏ tych wertōw, ftore wedle ônygo bōły typisch do ślōnskich auswanderōw ze ônygo familji, miŏ ôd swojych starzikōw, ftorzi abo se jeszcze byli we Ślōnsku urojdziyli, abo na schiffie do Hameryki, bezco pamiynć ô heimacie – Ślōnsku – bōła przeżōła dziynki mutrze ôd Stanusha, bo to ôna ôsprawiała modymu Claude’ōwi durch erzählungi, ftore sama dostała ôd swojych rodziciyjli.

Ciãnżki rok ôsobistych prōbōw

Skiż tygo, że we 1929 roku Claude’a vater – Frank Stanush – umar, a dodaktowo bōł to rok, kedy byrsa we Hameryce krachła, bezto tysz splajtowŏ bank, we ftorym familjŏ Stanush czimała zaszpōrowane piniōndze. Bezto ôd terŏzki mujsiała ônygo baba Mary i ôdniych trzi dziejci Frank Junior, Claude a Marie dalij sami kludzić farma, coby szło familja utrzimać. Nawet jak Frank, co miŏ dopiyro 14 lŏt, a Claude ze swojymi 11-tōma lŏtōma, starali se wiela yno mogli, nie zdało se to na nic, kej pŏłã ich krowōw zdechła skiż zarażyniŏ anthraxym ziymi na łōnkach, na ftorych se bōły te krowy pasły. Mimo wszyskich schicksalschlagōw, ftorych byjli ôni dojświadczyli, Frank Jr. padŏ take zdaniy, ftore mody Claude se bōł spamiyntŏ jako dowōd ślōnskij ausdauer a ôdpornojści: „Jaki glik, że tyn los nŏs direkt nie bōł trefiōł, bo terŏzki se mogymy chycić do kupy a bez ciãnżkŏ robōta prōbować z tygo, co nōm ôstało, nŏlypsze zrobić.”

Katolickŏ Ausbildung

Belastung, jaki mujsiŏ przeżyć Claude Stanush we swojych modych latach, nie ôdciōng ônygo ôd nauki, dziynki czymu we 1933 roku jak miŏ 15 lŏt skōnczŏ szkoła śrydniŏ Central Catholic High School (cyntralne katolicke licyjum). Potym szŏ dalij na studia na katolicki universitejt St. Mary‘s University we San Antonio, kaj sztudiowŏ angelski a zakōnczŏ sztudia we 1939 roku ze nŏlepszōm nŏtōm summa cum laude. Piyrszy erfahrung we berufie zbiyrŏ jako fotoreporter we zeitungu San Antonio Light, kaj tysz pōjźnij nawet berichtowŏ ô tym, co se dziōło we Parlamyncie Stanu Texas. Piyrszy tref ze czowiykym, ftorygo mujsiŏ interviewować, tysz je godne spomniyniŏ, kej to mujsiŏ ôsprŏwiać ze babōm co se chciała sama zabić i bezto zadzwōniōła do zeitungu krōtko przed Godōma (Weihnachtyn). Claude Stanush dŏ se tyj babie wygŏdać, bezco ôna aże zapōmniała, iże wpiyrwy se chciała zabić.

Ausdauer je kluczym do erfolgu

W pŏłie 1940-tich lŏt bewerbowŏ se Stanush piyrszy rŏz u Life Magazin we New York, we kans znanym zeitungu, kaj to yno absolwynty hamerykōnskich Ivy-League[3]-universitejtōw majōm jake małe szansy na jakŏ robota. Nawet to, że dwa tydnie ślōnski Texaner ze geduldym czekŏ we chaupie rydakcji, niy dostŏ ôn żŏdnygo einladungu na jaki vorstellungsgespräch (gôdka skiż roboty). Na bezrok leciŏ furgŏczym zajś do New York skiż tygo samygo cylu. Terŏzki miŏ ale Stanush szansa na blank krōtkŏ gŏdka we flurze redakcyji ze szefradachtōrym, ftory se modygo Claude’a bōł spytŏ, jake mŏ kwalifikacje. Ôn mu padŏ: Ausdauer. Ta udowodniōnŏ bez swoje uparte czykanie ausdauer prziniosła tymu ślōnskymu Hamerykōńcōwi robota we Life Magazine jako journalista we Hollywood, mimo że ôn ani niy miŏ diplŏmu ze Ivy-League-universitejtu. We Hollywood kludziŏ kans interviewōw ze hamerykōnskimi gwiŏzdōma choby Charlie Chaplin. We 1949 roku Stanush przekludziŏ se już na sicher ze Hollywood do New York zurick, skiż tygo, że prandzyj schreibnŏ artikel ô Bob Crosby, takim jednym hemerykōnskim cowboyu, a że Stanush jako „ślōnski cowboy” miŏ nŏlepsze przigotowaniy pod tyn tymat we całyj redakcyje, to udało mu se mieć z tym textym blank srogi erfolg.

Manuskripty westernōw ślōnskygo Texanera

Erfolg artikla Stanusha ô Bobie Crosby bōł tak srogi, że wpiyrw wylŏz ôn we 1946 pod titlym „King of the Cowpokes“ („Krōl ônych, co pyndzōm krŏwy“) we Life Magazine, zarŏ potym bōł przedrukniynty we „Reader’s Digest“, aże filmproducynt Jerry Wald chciŏ dać przepisać text na manuskript do westernu, coby go potym nŏkryncić. Mimo że Stanush niy miŏ żŏdnygo erfahrungu we pisaniu drehbuchōw, dostŏ auftrag bycia beraterym przi pisaniu manuskriptu bez inkszych autorōw. Tyn film wylŏz  ze titlym „The Lusty Men” („Narwane chopy”) we 1952 roku jako western ôd Nicholasa Raya raus, kaj grali Susan Hayward a Robert Mitchum mit. Bōł to durchbruch do Claude’a Stanusha, dziynki ftorymu se przebiōł i mōg dalij robić swoja kariyra we New York.

Jako leiter abteilungu religijnygo

We cyntrali Life Magazine dostŏ Stanush funkcja leitera abteilungu ôd religijnych tymatōw. Pasowało mu to na tela, że caluśkŏ ônygo droga szkolnŏ a uniwersiteckŏ bōła we institucjach bildungu kludzōnych bez kojściōł katolicki, a ôn sōm bōł czowiykym głãmbokij wiary a ze srogim interesym we tymatach ô tym, co transcyndyntne (boske). Coby se wiãncyj dowiydzieć ô inkszych religjach, zapisŏ se tyn ślōnski Texaner na nieftore religiōnskursy na Columbia University, nŏprzikłŏd ô hinduismusie. Potym polyciŏ furgŏczym do Indiōw, coby se barzij wgłãmbić we postulaty wiary hinduismu. Tam tyż interviewōwŏ Sarvepalli Radhakrishnan, vice-presidynta Indiōw a srogygo religiōnsfilosŏfa, tak samo jak i Jawaharlal Nehru, privatsekretŏrza Mahatma Ghandi a pōjźniyjszygo ministerpresidynta Indiōw.

Jako abteilungsleiter Life Magazine ôd weltreligiōw mŏ Stanush mejglichkeit renōmowanych teologōw zinterviewōwać takich choby Paul Tillich, Reinhold Niebuhr abo farŏrz John Courtney Murray. Za artikelreiha we Life Magazine ô nŏwiãnkszych weltreligiŏnach („The World’s Great Religions”/”Nŏwiãnksze Weltreligiŏny”) dostŏ Claude Stanush auszeichnung ôd Ekumynicznygo Ratu Kojściołōw (Rada Kojściołōw Świata).

Blick na vergangynheit kosmosu

Jako journalista Life Magazine mōg ōn tysz ô inkszych tymatach pisać, ftore bōły go interesowały. Bezto zdecydowŏ se na schreibniyncie artikla ô kosmojsie. Przi tyj ôkazji przitrefiōła mu se jednorazowŏ mejglichkeit, coby reisowŏ zusammyn do kupy ze astronomym Edwinym Hubble’ym przi ônygo forschungach. Dr. Hubble, ôd ftorygo se to wezło miano teleskopu we weltraumie, co wysztartowŏ we 1990 roku, bōł już za żiwota mianowany „Columbusym weltraumu (kosmosu)”, skiż tygo że dziynki bez ônygo na nowy sposōb zmajstrowanygo teleskopu szło wejrzeć na blank dalyke galaxije a bezto tysz i do przeszłojsi weltraumu. Stanush bōł przi Hubble’u, kedy tyn bōł na Mount Palomar we Südkalifornji, kaj to Palomar-Observatorium je. Po tym aufynthalcie ôpublikowŏ Stanush 9. Ôktobra 1951 artikel „The Geography of the Universe” („Geografijŏ Kosmosu”), za ftory dostŏ zusammyn do kupy ze Kenneth MacLeish preis Science Journalism Award (Naukowy Preis dō Journalistōw) ôd American Association for the Advancement of Science (AAAS; Hamerykōnske Stowarzyszynie skiż Unterstitzungu Nauki).

Dodatkowo Stanush robiōł przi artikelreihi, ftorŏ bōła poświyncōnŏ nŏbarzij znanym bibliotykōm świata i tak wydŏ artikle ô Library of Congress abo ô Widener Library na universitejcie Harvard. Chciŏ tysz wydać inksze artikle choby ô British Museum Library we London, abo Bibliotheque Nationale we Paris a nawet i ô Vatikōnskich Apostolskich Bibliotykach, ale trefnōł entscheidung, coby ze robotōm we Life Magazine skōnczyć, bo chciŏ se poświyncić do siybie ważniyjszymu i barzij srogymu tyjmatōwi.

Dobro a ônygo bedeutungi

We 1962 przekludziŏ se Claude Stanush nazŏt do swojygo heimatu we San Antonio zurick, coby se spyłnić swōj traum, a se ijś drogōm tygo, co go nŏbarzij od bajtla interesowało – pytanie ô tym co to je „Dobro” a jake ône mŏ bedeutungi we inkszych kulturkreisach. Ôn ôdtygo czasu sztudiowŏ sōm bez sztyry lata wszyske ważne werki teologije, filozofije a weltliteratury: Stary  a Nowy Tystamynt, klassicznich greckich filozofōw, potym ôny ze mittelalter a pōjźniyjszych epokōw – ôd Plato a Aristotelesa bez Augustina ze Hippōny, Descartes’a, Kanta, Goethe aże do Dostojewskygo, Freuda a Sartre’a. Stanusha schlussfolgerungi ô tyj kōmpleksowojsi bedeutungōw tygo co je „Dobro” a rŏztomajtne mejglichkeity do wykłŏdaniŏ ônygo interpretacjōw, ftore nierŏz sōm ursachōm (powodym) wojnōw, przedstawiōł ślōnski Texaner we swojych vortragach na hamerykōnskich universitejtach. Dodatkowo ôstały ônygo przemyjślyniŏ ô tych tymatach wydane jako reiha 12 artiklōw we zeitungu „San Antonio Express News”, a nawet i zaprōpōnŏwane do nominacyje do Pulitzer-Preisu.

Inksze werki ślōnskygo Texanera

Nie yno artikelreihe a manuskripty do westernōw wydŏ Stanush, ale tysz ksiōnżki essayisticzne abō rōmany. Do essayisticznych werkōw zaliczyć idzie „The Wolrd In My Head” („Świŏt we moji gōwie”) ze 1984 roku, co je sammlungym etnicznich a społeczno-kritycznich komentarōw, ftore se ukŏzywały we cotydniowyj kolumnie we zeitungu San Antonio Express-News. Potym wydŏ w 1988 sammlung kurzgeschichtōw „The Balanced Rock and Other Stories“ („Wyciszōnŏ skała a inksze geschichty”). Poza tym Claude Stanush napisŏ zusammen do kupy ze swojōm cerōm Michele rōman, ftory se ukŏzŏ we 2003 roku ze titlym „All Honest Men: A Biographical Novel” („Wszysko uczciwe chopy: biograficzny rōman”).

Spod fejdry Claude’a Stanusha wylŏz tysz we 2007 roku sammelband kurzgeschichtōw „Sometimes It’s New York” („Niekedy to je New York”), we ftorym to je kurzgeschichta „Live and Let Live” („Żyj a dej żyć”), kaj to kulisōma geschichty je Hill Country – regiōn ze swojygo heimatu zarŏ kole San Antonio we Texajsie.

Poza tym Claude Stanush je tysz co-autorym drehbuchu do filmu „The Newton Boys” („Chopcy ôd Newtōna”), ftory ôstŏ nakryncōny we 1998 roku bez znanŏ produktiŏnsfirma filmōw ze Hollywood: 20th Century Fox. Hauptrolle we tym filmie grajōm dojś znane schauspielery choby Matthew McConaughey a Ethan Hawke. Do tego Stanush tysz robiōł przi dokumentarfilmie „The Newton Boys: Portrait of an Outlaw Gang” („Chopcy ôd Newtōna: Portret banditenbandy”), ftory dostŏ złotŏ nagroda przi Texas Film Festival ale i przi International Film Festival in the Virgin Islands.

Na pytanie z jednygo ze interviewōw, jako pisać dobre geschichty, Stanush padŏ, że cyl jakim je stworzyniy dobryj geschichty je już piyrszym fejlerym spoczōntku schreibprozessu, bo fto pisać chce, tyn mujsi wpiyrwy wyciepnyć myślynie ô prōbie do pisania, a tymbarzij nastŏwiynie do dobrygo pisaniŏ, yno einfach pisać.

Inksze preisy a mitgliedschafty/człōnkostwa

Skiż swojych werkōw dostŏ ślōnsko-texōnski schriftsteller, essayista, drehbuchautor a journalista Claude Stanush kans auszeichnungōw, choby preis kreatiwnygo pisaniŏ ôd National Endowment for the Arts („Natiōnalny Stiftung Sztukōw Piynknych”), tak jak i preis J. Frank Dobie Award a jedne ze piyrszych sztipyndiōw do autorōw Dobie Paisano Fellowships ôd Texas Institute of Letters (TIL) a ôd Texas-Universitejt we Austin. Poza tym Stanush bōł tysz fest zaangażōwany we życie społyczno-kulturōwe, bo bōł m.in. tym co pisze dō Rockefeller Foundation ale i tysz doradzŏ we kwestiach dugōtrwałyj biydy we USA tyj ôrganizacyji. Ôn tysz kludziŏ jako leiter American Issues Forum („Forum Hamerykōnskich Kwestiōw”), programu, ftory ôstŏ założōny bez National Endowment for the Humanities („Nationalny Stiftung Humanistyki”), coby dialŏg miyndzy ludźmi we społycznojści bōł lepszy.

Kulturowŏ sfyra heimatu we Texasie napyndzŏ Stanush tako, że bōł założycielym a presidyntym Artist Alliance of San Antonio („Vereina Artistōw we San Antonio”), jak i tysz kludziōł bez 6 lŏt pozycjŏ prezesa San Antonio’s Fine Arts Commission („Komisjŏ we San Antonio ôd Piynkych Sztukōw”).

Familjŏ

Claude Stanush bōł ślōnskim Texanerym, ftory bewusst wiedziŏ ô swojych ślōnskich korzyniach we dalykim Ôberschlejsien, ale i tysz nie bōło mu gańba za werty, jake dostŏ ôd swojych starzikōw, ale umiŏ ône wejź a wykorzistać ône jako motor do działaniŏ we swojym żyjciu. Na konfyryncji we 2004 roku na Teologicznym Fakultejcie we Ôpŏlu skiż 150-lyciŏ auswanderungu Ślōnzŏkōw do Texasu, bōł Stanush piyrszy rŏz we heimacie swojych starzikōw. To we Ôpŏlu ôsprawiŏ ôn ô znaczyniu ślōnskich wertōw we swojym życiu, ftore ônygo cisły we życiu na przodek a pōmogły ônymu kans ôsiōngnyć. Tukej padŏ ô faktorach, ftore do ônygo sōm ślōnske i bezto bez ônygo blank cyniōne, choby ciykawojś świata, ftorŏ niy mŏ kōńca. Wskŏzŏ tysz blank klar na tyn gedanke ô transcyndyncyji, czyli ô piyrwiastku Boskim we życiu. Wszyske połōnczŏ ze pracowitojściōm a srogim poszanowaniym do uczyniŏ se.

Claude Stanush bōł prŏdziwym ślōnskim Cowboy-ym ze Texasu, ftory mitkształtowŏ a napyndzŏ intylyktualnŏ a kulturowŏ sfejra Texasu a USA. Kedy 26. marca 2011 Claude Stanush we wiyku 92 lŏt niy ôbudziŏ se ze mittagschlafu yno usnŏ na wiycznojś, jygo familjŏ a społycznojś wiydziała, że straciōła richtich cynnygo chopa, ale ôn ônym ôstawiŏ kans dingōw, ftore we formie inicjatiwōw a ksiōnżkōw świadczōły ô ônygo aktywnyj drōdze życia, ftorōm bōł lŏz zusammyn do kupy ze swojōm babōm Barbarōm, poetkōm a essayistkōm, a ônych trzyma cerōma Julie, Pamelōm a Michele (tysz schriftstellerkōm) jak i trzyma enkelkindōma Grantym, Sydney a Davidym.

Literatur:

Adam Kubik: Die ´schlesischen Cowboys´ auf der Suche nach dem Herkunftsland. Das Geschichtsnarrativ zu den Schlesiern in Texas als Herausforderung für die moderne Schlesienforschung. In: Pelka, D./Rostropowicz-Miśko, M. (Hg.), Schlesien in Europa. Schlesien und die Herausforderungen der Gegenwart: kulturelle und soziale Aspekte, Band 11, Łubowice-Opole (2019), S. 95-143.

Anna Musialik-Chmiel: Amerykańscy Ślązacy. Dziedzictwo – Pamięć – Tożsamość. Katowice (2010), S. 172-186

Bill Minutaglio: Remembering Claude Stanush. A Texas literary giant and mentor. Texas Observer, March 28, 2011. URL: https://www.texasobserver.org/remembering-claude-stanush/

Claude Stanush: From Silesia to Texas and to the Universe. In: Jaskóła P. (Hg.), Dalecy a bliscy. Materiały międzywydziałowego sympozjum zorganizowanego w okazji 150. Rocznicy obecności Ślązaków w Teksasie. Opole (2004), S. 46-55

Internet Movie Database (IMDb): Claude Stanush (1918-2011). URL: https://www.imdb.com/name/nm0822827/

Silesian Texans: In Memoriam – Claude Ignatius Stanush 1918-2011. URL: https://silesiantexans.com/tributes/

Steve Bennett: Stanush explores motivations in ‚Sometimes It’s New York‘. San Antonio Express-News/Chicago Tribune, May 30,2007. URL: https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-2007-05-30-0705250983-story.html

Steve Bennett: Author wrote for Life, E-N. My San Antonio, March 28, 2011. URL: https://www.mysanantonio.com/community/article/Author-wrote-for-Life-E-N-1308995.php

Fot. Express-News. https://www.mysanantonio.com/community/article/Author-wrote-for-Life-E-N-1308995.php

Fot. 20th Century Fox. https://en.wikipedia.org/wiki/The_Newton_Boys

https://www.imdb.com/title/tt0044860/

https://oldlifemagazine.com

(tak richtich to je ta quella sam: https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Foldlifemagazine.com%2F&psig=AOvVaw1sAVBFEZoP1mAcX8wTqX1t&ust=1607209224623000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCJDF7om3te0CFQAAAAAdAAAAABAD)

Adam Kubik – Schlesienforscher, sztudynt dochtorski na Universität Heidelberg, lektor Deutsch na Universität Deutsch a tysz Yale University (2018/19), Ôberschlejsier ze dwōma muttersprachōma: Ślōnski a Deutsch, bo „Ślōnzŏk co nie poradzi po Ślōnsku abo po Deutsch je richtich kŏmisch.”

[1] Kriticzny auseinandersetzung we niymieckyj literaturze wissenschaftu zônaczōł Adam Kubik we artiklu „Die ‚schlesischen Cowboys‘ auf der Suche nach dem Herkunftsland“ („‘Ślōnske Cowboye‘ szukajōm land swojygo herkunftu“). Dziynki analizōm linguistycznym Reinholda Olescha, mōg by taki auseinandersetzung już być we 2. pŏłie 20. wiyku, bo narichtowŏ ôn dowōd, że je to identicznŏ warijacjŏ gŏdki słowiōnckij miyndzy tym co we 1930-tim dziejsiynciŏlyciu we Ôberschlejsien a tym co we 1960-tim dziejsiynciŏlyciu we Texajsie lujdzie gŏdali. Leider skiż udowōdniōnych wedle nauki manipulacji politicznyj historiografji Ślōnska bez Komunistycznŏ Polcka, bōła takŏ naukowŏ teza wtedy niy do przijynciŏ. Dodatkōwo blank ważnŏ je sam kulturowŏ a duszpastyrskŏ działajnojś ślōnsko-hamerykōnskygo farŏrza, ftory je ze Ôberschlejsien a kludzi ôd 1986 roku fary we Texajsie, Franciszka „Franka” Kurzaja. To ôn dziynki veryfyntlichungōm popularnonaukowym dŏwŏ poczōntek pod tworzynie klarheitu ô herkunftcie ślōnskich Texanerōw ze Ôberschlejsien.

[2] Claude Stanush wygłojsiōł vortrag ô swojym lebenswegu na konferyncji we 2004 roku, ftorŏ bōła veranstaltowanŏ na Teologicznim Fakultejcie Universitejtu we Ôpŏlu skiż 150. Rocznicy wyjazdu Ślōnzŏkōw do Texasu. To tukej Stanush mianowŏ eigenschafty a faktory, ftore dostŏ ôd starzikōw, jako „ślōnske werty”, ô ftorych miŏ durch świadomojś na swojyj drōdze życiŏ.

[3] Ôjziym priwatnych elite-universitejtōw we USA: Yale, Harvard, Princeton, Penn, Brown, Columbia, Cornell, Dartmouth. Ône uchodzōm za nŏbarzij prestiżōwe universitejty na świycie. Ivy-League znaczy tela co gynau ibersetzowane „Efeu-Liga” abo „Liga Bluszczu”, co je ôd flanzy, ftorŏ rojśnie na chałpach tych universitejtōw.