Carl von Ossietzky – niymiecki bojownik ô dymokracyjõ

Dzisiej, 4 mŏja, je ôziymdziesiōntŏ rocznica śmierci Carla von Ossietzky’ego, niymieckigo pacyfisty i laureata Nadgrody Nobla.

Ossietzky narodziōł sie 3 października 1889 roku we Hamburgu, we familiji z Gōrnego Ślōnska. Jego ôjcowie to byli Karl Ignac von Ossietzky i Rozalia, z dōmu Pratzka. Niy wiadōmo, skōnd wziōnło sie von we jego nazwisku. Sōm, trochã do wicu, padoł, iże keryś z jego praôjcōw sużōł przi brandynburskim wojsku i elektōr, bez to, że niy mioł jak wojŏkōm zapłacić, nobilitowoł dwa regimynta, co mu sużyły.

Niy skōńczōł szkoły realnyj, ale poradziōł sie za dziynnikŏrza. We 1913 ôżyniōł sie ze Maud Lichfield-Wood, brytyjkōm z Manchesteru. W czasie piyrszyj wojny światowyj bōł wezwany do niymieckij armije, co przi nij musioł sużyć, chociŏż już wtynczŏs ôn bōł pacyfista. Doświadczynia wojny jeszcze barzij zwiynkszyły jego pacyfizm. W czasach Republiki Weimarskij jego kōmyntarze polityczne prziniosły mu reputacyjõ wielkigo zwolynnika dymokracyje i rozmajtego społeczyństwa.

We latach 20. bōł jednym z lidrōw bezdōmnyj lewice, co grupowała sie przi gazycie Die Weltbühne. To strzodowisko ôdciepowało kōmunizm, ale tyż niy miało rade socjaldymokracyje skuli tego, iże zdŏwała im sie za bardzo kōmpromisowŏ ze starym porzōndkym. We 1927 wziōn być za naczelnego redachtora we Weltbühne.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

We 1929 roku Walter Kreiser, jedyn ze pracownikōw gazyty, ôpublikowoł artykuł ô sekretnym szkolyniu ekstra ôddziału Reichswery – Batalijōnu M. Wojŏcy szkolyli sie we Niymcach i we ZSRS, niyzgodnie ze zŏpisami Traktatu Wersalskigo. Kreiser i Ossietzky byli ôdpytowani niyskorzij we Nojwyższym Sōńdzie, a we 1931 roku sōnd wydoł rozsōndek, kaj uzdoł ich winnych zdrady i szpiegostwa bez to, iże prziciōngli miyndzynŏrodowõ uwŏgã do czegoś, co państwo ekstra ukrywało. Ôba dostali po ôziymnŏście miesiyncy heresztu. Kreiser uciyk z Niymiec, ale Ossietzky ôstoł i bōł wypuszczōny przed Godniymi Świyntami 1932 we rōmach godnij amnestyje.

Po wypuszczyniu durch robiōł za głos przeciwko militaryzmowi i nazizmowi. We eseju „Antysymici” we 1932 roku napisoł:

Dzisiej moc czuć krew we lufcie. Literacki antysymityzm wykuwŏ moralnõ brōń do mordowaniŏ. Tyndzy i szczyrzi chopcy weznōm sie za resztã.

Jak we 1933 roku Adolf Hitler ôstoł za kanclerza, a dyktatura nazistowskŏ sie zaczła, ôn durch – jako jedna z niywielu ôsōb publicznych – ôpowiadoł sie przeciwko NSDAP. Po ôgniu Reichstagu z 28 lutego 1933 roku bōł heresztowany i zawarty we Spandau. Potym bōł przeniysiōny do lagru kōncyntracyjnego we Esterwegen i inkszych. Bez cołki czas bōł traktowany bez lutości ôd wachtyrzōw i niydokormiany. Jak we listopadzie 1935 roku reprezyntanciŏ Czerwōnego Krziża przijechali nawiydzić Ossietzky’ego, zapisali, iże ôbejzdrzeli roztrzyńsiōne, pōłmŏrtwe, blade coś, figurã, co wyglōndała jak bez uczuć, jedno ôko spuchniynte, wytrzaskane zymby, ciōngło złōmanõ, źle zagojōnõ nogã… ludzkõ istotã, co siōngła do granice tego, co idzie zniyś.

Ossietzky zaczōn być znany na świecie po tym, jak we 1936 roku dostoł Nadgrodã Nobla. Niymiecki regyrōnek niy mōg zastawić ôgłoszyniŏ tego, ale niy wypuściōł go z lagru, żeby nadgrodã ôdebroł. We tamtym czasie danie mu jij prziniosło tyż moc kōntrowersyji, bo czyńść ôpinije publicznyj widziała w nim kryminalisty, co zaatakowoł swōj krŏj zanim jeszcze zrobiōł to Hitler.

W mŏju 1936 roku bōł przeniysōny do berlińskigo lazarytu na Charlottenburgu skuli tubery, co jã już mioł, jak dostowoł Nobla. Tam ôstowoł durch pod ôbserwacyjōm Gestapo. Umar we lazarycie na Pankowie, porzōnd wachowany ôd policyje, 4 mŏja 1938 roku, ôd tubery i efektōw maltretowaniŏ we lagrach.