Bez świyczki do łōżka (cz. 2)
Turlough O’Carolan (Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin) (1670–1738), irlandzki poeta, kōmpozytōr i harfista; ôślep skirz ôśpicōw, jak mu było 18 lŏt.
Thomas Blacklock (1721–1791), poeta szkocki; wezdrok straciōł skirz ôśpicōw, jak mioł 6 miesiyncy.
Gottlieb Konrad Pfeffel (1736–1809), francusko-miymiecki poeta, pisŏrz i tumacz; do jego tekstōw pisali muzykã Beethoven, Haydn i Schubert; wezdrok straciōł w r. 1758 po ôperacyji.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Antoine Ó Raifteirí (Antoine Ó Reachtabhra, Anthony Raftery) (1779–1835), irlandzki poeta, ô kerym sie gŏdŏ, że bōł ôstatnim wandrownym bardym; ôślep za bajtla skirz ôśpicōw.
JŎCH RAIFTEIRÍ JE, POETA
(Mise Raifteirí, an file)
Jŏch Raifteirí je, poeta –
choć mōm w ôczach ćmã,
niesã miyłość i nadziejã,
suszã kożdõ lzã.
Światło bydã w mojim sercu,
choć je zy mnōm źle,
niōs fōrt aż tam, kaj już wszyske
drōgi kōńczōm sie.
Wejzdrzijcie se jyno na mie:
ôparty ô mur
grōm i śpiywōm wiela siyły
kabzōm połnym dziur.
Wiersza tego, recytowanego po irlandzku, idzie posłuchać sam:
https://www.youtube.com/watch?v=DDnnOLMZFts
Dwa inksze teksty Raftery’ego w polskim tumaczyniu Ernesta Brylla śpiywoł rozczasu zespōł „2+1”:
https://www.youtube.com/watch?v=YQvsVeF68bU&list=PLllbzbEC8mGrtYrLS2sDA0H74B8Uh3vsG&index=7
https://www.youtube.com/watch?v=aq-KixjjW5A&list=PLllbzbEC8mGrtYrLS2sDA0H74B8Uh3vsG&index=14
Iwan Kozłow (1779-1840), ruski beamter. W r. 1816 skirz paraliżu przestoł chodzić, 3 lata niyskorzij zaczōn tracić wezdrok, a w r. 1821 blank ôślep. Ôd tego czasu zajmował sie pisaniym i tumaczyniym poezyj (tumaczōł m. in. Byrona, Waltera Scotta, Burnsa, Thomasa Moore’a, Dantego, Tassa, Ariosta, Chéniera i Mickewicza).
Friedrich Wilhelm Krampitz (1790-1854), niywidōmy ôd 11 roku życiŏ poeta miymiecki swiōnzany z Gdańskym. Czynsto pisoł ô Gdańsku i ô Bałtyku.
CZAS
(Die Zeit)
Ôkryślŏ Czas tã chwilã dlŏ kożdego,
Kej serce mu przestanie bić,
A blade Parki przyndōm wele niego
Żywota delikatnõ nić.
Ledwo człek w wiecznym zakełkowoł łōnie,
A trefiŏ zajś tam nazŏd już,
To grōb nŏrodōw, ziymske szczynście kōniec
Mŏ tyż w nim, skruszōne na kurz.
Na krzidłach niesie uciechy młodości
Ku niypamiynci, wōl niy wōl,
A dyć tyż gorzke niesie tam starości,
Łagodzi kożdy jedyn bōl.
Niytrwałe formy jyno pokazuje,
W szlajer wieczności spowiōł nŏs,
Dyć za tym gynstym forhangym panuje
Duch, co niy umrze żŏdyn rŏz.
Matej Hrebenda (1796-1880), słowacki budziciel nŏrodowy, piyrszy kolporter ksiōnżek i ludowy poeta. Skuli wrodzōnej wady ôcz wezdrok pogorszoł mu sie ôd urodzyniŏ do 15 roku życiŏ, kej blank ôślep.
Fanny Crosby (1820–1915), poetka amerykańskŏ; wezdrok straciyła, jak miała 6 miesiyncy i jakiś znachor wyprōbowowoł na niyj nowõ metodã „lyczyniŏ” ôcz.
ŚPIYWKA ŚLEPYJ DZIOUCHY
(The Blind Girl’s Song)
Ô niebie w dziyń mi rozprawiajōm,
Kaj je wiecznego światła moc,
Dyć mie niy świyci żŏdyn prōmiyń,
Mōj dziyń je ôbwiniynty w noc.
Ale je jeszcze wiedzy prōmiyń,
Co kożdy dziyń pociechã śle,
Co mi ôświetlŏ ciymny chodnik –
Ś nim kożdŏ starość lekszŏ je.
Miesiōnc, co w połni majestatu
Świyci nad ziymiōm, kerŏ śpi,
I połnŏ gwiŏzdek głymboczyna
Uciechy niy przinoszōm mi.
Dyć poznōm kożdy czuły akcynt,
Jak jyno słyszã bratōw głos,
I mogã poczuć siostry płaczkã,
Co mi na lico spadŏ wrŏz.
Lansing V. Hall (1828–1891), niywidōmy ôd urodzyniŏ poeta amerykański; ôkrōm włosnych wierszy wydoł tyż antologijõ wierszy 50 inkszych niywidōmych poetōw „Beauties and Achievements of the Blind”.
James John Haldane Burgess (1862–1927), szetlandzki historyk, poeta, pisŏrz, krzipek i lingwista; straciōł wezdrok jak bōł na ôstatnim roku sztudiōw. Pisoł w szetlandzkij ôdmianie jynzyka szkockego.
GŁYMBOCZYNY
(Da Deeps)
W nocy gwiŏździste głymboczyny
Styrkōm to, co sie w myślach kłymbi,
I wieli, strzybny skŏrb bez cyny
Je brany z tych bezdynnych głymbi.
Dziyń życiŏ zdŏwŏ sie wybrzeżym,
Kaj sie pod wodōm moc skał jeży,
Ale ô śćmiywku cichnie wszysko,
W spokojne zmiyniŏ sie łowisko.
I zajś w gwiŏzd połne głymboczyny
Styrkniesz to, co sie w myślach kłymbi,
I wieli, strzybny skŏrb bez cyny
Z bezdynnych bydzie wziynty głymbi.
Stanisław Barącz (1864-1936), swiōnzany ze Lwowym polski poeta ô korzyniach ormiańskich. Wezdrok straciōł skirz niymocy jak mu było 6 lŏt.
TESCHNICA
(Tęsknota)
Na jeziora dnie, w muszlã przejzdrzystõ zaklynty,
Mynczã sie. – W topielisku dyrgotŏ milczynie
Z strachu; miesiōnczek bioły na wōd wiyrchu leży,
Ôko swoje wielkucne norzŏ w głymboczyny.
Glōn sie dźwigŏ swiniytny w roztodziwne skrynty,
Skamiyniały las asty groźnie wkoło jeży –
Postrzōd nich ryby ciepiōm tajymnicze ciynie –
Miesiōnc zwiynkszŏ sie w fali, co do brzegu bieży.
Gwiŏzdy siadły na falach jak złote gołymbie,
Cucōm wy mie teschnice straszne za dalekōm,
Za cudownōm krajinōm kajś w ôbdŏlu cichym –
Rośnie moja teschnica bez festelne głymbie
Fōrt ku gwiŏzdōm, wolności złakniōnŏ godziny –
A jŏ ciyngym sie mynczã w tyj szkorupie lichyj –
Tak mi chwile jak tysiōnc stoleci sie wlekōm.
Vicenta Castro Cambón (1882-1928), niywidōmŏ ôd 6 roku życiŏ poetka argyntyńskŏ.
Aşık Veysel (1894–1973), turecki poeta ludowy, śpiywŏk i wirtuoz baglamy; wezdrok w jednym ôku straciōł za bajtla skirz ôśpicōw, a w drugim – skuli wypadku.
Tukej możecie posłuchać, jak grŏ i śpiywŏ:
https://www.youtube.com/watch?v=JaKTizSCR5A
A sam je tumaczynie (dojś swobodne) tyj śpiywki:
PIYKNOŚĆ JYN WTYNCZŎS JE COJŚ WE WERCIE
(Güzelliğin on para etmez)
Piykność jyn wtynczŏs je cojś we wercie,
Jeźli skludziyła ku sobie miyłość,
Jeźli sprawiyła, że czyjeś serce
Do mola jak dōm sie ôtworzyło.
To, co powiadŏsz, z piōrym sie wadzi,
Jakiś lyk możno na to zaradzi.
I twoje miano czas mōg by zgładzić,
Kejby miyłosnych liter niy było.
Fto by je pisoł? Fto by je czytoł?
Za rozplōntanie knōutli sie chytoł?
I ôwca z wilkym była by zżytŏ,
Kejby sie jyno kōncept zmiyniyło.
Kejby niy twojyj piykności siyła,
To miyłość wy mie by niy ôżyła.
Rōża, choć piyknŏ, uschła by, zgniyła,
Jeźli by tych, co przajōm, niy było.
Lamynt twōj z dala dolecioł dō mie
I mi smak świata prziniōs widōmie.
Przipōmnioł by se ftoś kejsik ô mie,
Kejby niy moja do ciebie miyłość?
Jadwiga Stańczakowa (1919-1996), polskŏ poetka i pisarka, wezdrok skirz zwyrodniyniŏ siatkōwki traciyła poleku ôd lŏt szkolnych. W filmie ô niyj i jeji przŏcielu Mironie Białoszewskim „Parę osób, mały czas” zagrała jōm Krystyna Janda:
https://www.filmweb.pl/film/Par%C4%99+os%C3%B3b%2C+ma%C5%82y+czas-2005-244634
NOWY RYTM
(Nowy rytm)
Idymy chodnikym
pod lasym
Wiater ciśnie mie
choćbych była pod żaglym
Bijōm zwōny
moja kryka wpadŏ w jejich rytm
chytŏ szum sosyn
i wyklupuje mi
niedzielã
w Ôtwocku
Andrzej Bartyński (1934-2018), poeta polski, założyciel i prezes Klubu Inteligencji Niewidomej RP. Wezdrok straciōł jak mioł 9 lŏt i bōł przesłuchowany na gestapo.
Na sōm kōniec ôstawiōł żech mojego liplinga:
Jorge Luis Borges (1899–1986) – argyntyński pisŏrz, poeta i eseista; traciōł wezdrok poleku ôd 30 roku życiŏ, blank ôślep, jak mu było 55 lŏt.
Sam możecie posłuchać, jak recytuje swōj wiersz:
https://www.youtube.com/watch?v=Mby0ByKgjoc
a niżyj możecie tyn sōm wiersz przeczytać pō naszymu:
KŌNSZT POETYCKI
(Arte poética)
Patrzeć na rzykã, w keryj płynōm czas i woda
I pamiyntać, że czas to jeszcze jedna rzyka,
Wiedzieć, że sie stracymy tak samo jak rzyka
I że gymby przeminōm tak samo jak woda.
Miynić, że je czuwanie jeszcze jednym śpikym,
Kej sie śni nōm, że wcale niy śpiymy, a kōniec,
Co sie ciała go nasze bojōm, to tyn kōniec,
Kery co noc przichodzi i zwie sie go śpikym.
Widzieć, że kożdy dziyń i rok to jyno symbol
Naszych dni i lŏt naszych wszyskich, rok po roku,
I przemiyniać zniywŏgã lŏt tych, rok po roku…
W co przemyniać? W muzykã, w szum głosōw i w symbol.
Spozorować śnik w śmierci, spozorować w śćmiywku
Jankōr złoty, kery je choćby poezyjŏ
Niyśmiertelnŏ i k tymu biydnŏ. Poezyjŏ
Wrŏcŏ sie w rozwidniŏku i wrŏcŏ sie w śćmiywku.
Rŏz za czas, jak przichodzi wieczōr, jakŏś gymba
Prosto na nŏs zaglōndŏ z głymboczyny zdrzadła;
Kōnszt, ażeby być kōsztym, musi mieć cojś z zdrzadła,
Kere nōm pokazuje naszã włosnõ gymbã.
Padŏ sie, że jak dojś już mioł Ulisses dziwōw,
To mu płaczki na widok zielōnyj Itaki
W ôczach stoły. Kōnszt mieć cojś musiołby z Itaki
Już na wieki zielōnyj i bez żŏdnych dziwōw.
Czasym je tyż podany na rzykã bez kōńca,
Kerŏ żynie i stoji, zdrzadło, co w nim tyn sōm
Sie ôdbijŏ Heraklit zmiynny, tukej tyn sōm,
A tam inkszy, podany na rzykã bez kōńca.
